Tez özetleri Astronomi ve Uzay Bilimleri Anabilim Dalı

İstanbul’daki Tarihi Saray Bahçelerinin Peyzaj Mimarlığı Açısından İncelenmesi

Tüm dünyada benzeri bulunmayan kaynaklar olan tarihi eserler, ait oldukları uluslara birer hazine olmalarının yanı sıra, tüm insanlığa da hayran kalınan kültür anlatımları sunmuşlardır. Mimari yapılar ve onları çevreleyen bahçeleri de bu etkide büyük paya sahiptir. Bu yapılar, ait oldukları dönemin kültürlerini yansıtmakla birlikte, mekânları kullananların yaşamlarına ait bilgileri ile sahip oldukları zevkleri ayrıntılara gizlemiş ve dönemin sanatsal bütünlük içindeki uygulama tekniklerini yansıtmaktadırlar.

Bu bağlamda tüm bahçe düzenlemeleri arasında, dün-bugün ve yarın ile ilişki kuran, biyolojik temele dayalı canlı kültür anıtları olarak öne çıkan tarihi bahçeler böylelikle tarihi sanat eserleri arasındaki önemli yerini almıştır. Yaşayanların istekleri doğrultusunda yorumlanarak, içinde bulunulan kültürün ve önde gelen sanat akımlarının etkisinde yapılandırılan bu mekânların ilk ve en güzel örnekleri tarihi saray bahçelerinde görülmektedir.

Tarihi saray bahçeleri, doğanın güzelliği ve gizemini yakalayabilmek amacı doğrultusunda, çevresel, iklimsel ve manzara etkileri göz önünde bulundurularak fonksiyonel olarak yapılandırılmıştır. XVIII. yüzyıldan önce inşa edilen tarihi saray bahçeleri daha sonraki inşa edilenlere göre çok daha sade ve alçak gönüllü yapılandırılmış, geometrik formda iç ve serbest düzende dış avlular olarak tasarlanmıştır. Tarihi saray bahçeleri XVIII. yüzyıldan itibaren Rönesans ve Barok bahçe sanatından etkilenerek formel bir düzenleme anlayışına yönelmiştir. XIX. yüzyıl ortalarında bu sanat akımı tüm düzenlemelere hakim olmuş, XIX. yüzyıl sonu ve sonrasında, tarihi saray bahçeleri Natüralist akımın etkisiyle pitoresk düzenlemelerle karşımıza çıkmıştır.

Bu çalışmanın amacı, geçmişteki yaşam alanlarından dış mekanı canlı materyal eşliğinde günümüze taşımakla kalmamış, şimdilerde kullanım açısından kent olgusuna rekreasyon alanı olarak katılan ve zevkle vakit geçirilen alanlar haline gelen saray bahçelerinin öneminin belirtilmesi, tasarım özelliklerinin araştırılması, mevcut durumunun ortaya konulması, peyzaj mimarlığı adına tasarım ilkeleri ve tüm donatı elemanları ile yorumlanması olmuştur.

Bu amaç doğrultusunda öncelikle tasarımları etkileyen dönemsel farklılıklar gözetilerek İstanbul Metropolü’nde yer alan Topkapı Sarayı ve bahçesi, Dolmabahçe Sarayı ve bahçesi, Beylerbeyi Sarayı ve bahçesi, Yıldız Sarayı ve bahçesi araştırma alanları olarak seçilmiştir. Çalışmada, tarihi saray bahçelerinin tarihsel gelişimi öncelikle literatür araştırması konularak, güncel durumları fotoğraflarla saptanmıştır. Bahçelerin güncel kullanımlarını gösteren vaziyet planları hazırlanarak, peyzaj mimarlığına ait tüm materyal kullanımları incelenmiş, araştırma alanlarına ilişkin genel değerlendirmeler yapılmıştır. Kent içinde kültürel ve turistik faaliyetler için öncelikli hale gelen tarihi bahçelerin, bilinçli koruma ve restorasyonunun önemi belirtilmiş ve çözüm önerileri getirilmiştir.

Birer kültür ve tarih hazinesi olan tarihi saray bahçelerinde öncelik, sahip oldukları özellikleri gelecek kuşaklara en doğru şekilde aktarmak ve böylelikle tarihi bilinci oluşturmak olmalıdır. Yalnızca sahip olunan ülkede değil, tüm dünyada önem kazanan saray bahçeleri, kendini anlatan tasarımları ile en doğru şekilde korunmalıdır. Geçmişten günümüze yenilenerek ulaşmış saray bahçelerinde yapılacak olan bakım, onarım ve yenilenme çalışmalarında peyzaj tasarım ilkelerine uyma ve tarihsel dokuya aykırı düşmemeye özen gösterilmelidir.