Tili, adabiyoti va folklori instituti, alisher navoiy nomidagi davlat adabiyot muzeyi, urganch davlat universiteti
Yüklə 7,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
foilotun
/ foilotun / foilotun / foilon Ramali musammani maqsur Xon g‘azali Sabo bir lutf go‘rsaturmi dildora izhor et, Yetur arzimni ul janona xabardor et. Shabi hijrona yo‘x bir hamdamim erdi sitam, Farog‘am shiddatin so‘zla ey dil nolai zor et. Griftori g‘am savdoyim ozodam taalluqdin, Kamandi zulfig‘a mundin griftor et. Sani dil ishq sirrin asroyub eldin jahon dutting, Muhabbat elina zohir qilib bu so‘zni takror et 610 Necha guftora kelar durchi la’ling ey pariy paykar, Rumuzi ishqdin so‘zla bana har lahza guftor et. Chu ul mushkin salosil mehri dil kaminim jafo birla Anga ey ishqi Majnun ko‘ngluma anjoq griftor et. V–– –– ––/V–– –– ––/V–– –– ––/V–– –– –– mafoilun / mafoilun / mafoilun / mafoilun Hazaji musammani solim Bayt: 6 Misra: 12 Qofiya: xabardor, nolai zor, griftor, takror, guftor.griftor(radd ul qofiya) Muraddaf g‘azal- et Uchunchi baytda kelgan “griftor” maqtada ham qofiya bo‘lib kelmoqda. Radd ul qofiya [8]( ar.:qofiyaning qaytishi, takror kelishi) Xonning “Sabo,…” gʻazalida bir qarashda oshiqning dil izhoriga oid tuygʻular ifodasi aks etayotganday koʻrinsa-da, aslida, obektiv voqelikka boʻlgan estetik munosabat ifodasi bosh oʻrinda turganligini payqash qiyin emas. Hazrat Navoiy g‘azalining har bir baytida lirik qahramon Saboga murojaat qilgan bo‘lsa, Xon she’rida esa shohbayt - xusni matlada Saboga murojaat bo‘ladi. Ikkinchi, uchinchi va oltinchi bayt- Ko‘ngilga, to‘rtinchi bayt- oshiq o‘z-o‘ziga, beshinchi bayt Pariy paykar- mashuqaga murojaat qiladi. Bu aslida o‘ziga murojaatdir. Ritorik murojaat- …mohiyati uslubiy jilolari shoirning murojaat doirasining tabiati bilan bog‘liq. [9.150] Sabo bir lutf go‘rsaturmi dildora izhor et, Yetur arzimni ul janona xabardor et. . G‘azal matlasidagi birinchi misrasida “go‘rsaturmi” so‘zida Fuzuliy tili aniq ko‘rinib turibdi. ( yo‘x, dutting, elina, guftora, bana, ko‘ngluma, anjoq) Matnda “go‘starurmi” tarzda yozilgan esada, ozarbayjon tilidan o‘girganimizda “ko‘rsaturmi” tarjima qilinadi. Shuning uchun tabdilda “go‘rsaturmi” so‘zini yozishga qaror qildik. Sabo [10] –sahar paytida mayin, yoqimli esadigan shabada. Lirik qahramon dardini aytmagan inson va jonzot qolmagach, oshiq tongda turib, saboga murojaat qiladi, Sabo oliyjanoblik qilarmikin? Sabodan kutilayotgan iltifot bitta: oshiqning holatini, chekayotgan iztiroblarini maʼshuqaga yеtkazish. Hijron tunida jabr ko‘rgan Oshiq “holi” uning “g‘amlarining shiddati” ifodasida ochiq koʻrsatilgan. Oshiq ko‘ngliga murojaat qilarkan. Shiddati kuchaygan jafo va g‘amlar bilan do‘st bo‘lib qolganini nola qilib aytishini so‘raydi Maʼshuqa – buni anglasa, oshiq koʻngli tasalli topadi. “Devoni xon Muhammad Alixon” O‘zR FA Beruniy nomidagi Sharqshunoslik instituti fondi, 1808-raqamli qo‘lyozma 2b, 3a varoq. 611 Shabi hijrona yo‘x bir hamdamim erdi sitam, Farog‘am shiddatin so‘zla ey dil nolai zor et. Ahd-u paymon qilgan yor so‘zidan qaytganligi aniq. Bundan g‘am va ishq savdosiga uchragan oshiq yorning zulfi orqali bundanda kuchliroq bog‘lanishi oshiq uchun ozodlikdan ko‘ra baxtli bo‘lishini aytadi. Bu baytda qaytarish san’atining go‘zal namunasini ko‘ramiz. …shoir olg‘a surayotgan firning emotsional ta’sir kuchini oshirish bilan birga, bu fikning nozik va yashirin tomonlarini ham o‘quvchiga yetkazish uchun xizmat qiladi. [11] Giriftor so‘zini ikki ma’noda qo‘llaydi. Baytdagi birinchi “griftor” uchramoq, ikkinchi “giriftor” bog‘lamoq ma’nosini anglatadi. Griftori g‘am savdoim ozodam taalluqdin, Kamandi zulfig‘a mundin griftor et. Muhammad Alixonning onasi Mohlaroyim Nodira ijodida ham “et” radifli g‘azal mavjud bo‘lib, unda shoira muhabbat Alloh taolo tomonidan insonlar qalbiga solingan mangu yogʻdu ekanligini kuyladi va jigarbandiga nasihat qilganday bo‘ladi: Muhabbatsiz kishi odam emasdur, Gar odamsan muhabbat ixtiyor et!.. Muhammad Alixon esa shu fikrni davom ettitib: “o‘ziga murojaat qiliadi. Sen ko‘nglingda ishq sirini saqlaganing uchun jahonni (dutting) egallading, Muhabbat eliga bu muhabbat so‘zini takror so‘zlashini ayt”-deydi Sani dil ishq sirrin asroyub eldin jahon dutting, Muhabbat elina zohir qilib bu so‘zni takror et Oshiqning dil iztiroblari soʻngsiz, adoqsiz. U pariy-paykarga murojaat qiladi. Yorning qizil labi ag‘yorlarga qaratilmasdan ishqning belgi, sifatlarini faqat oshiqqa xabardor qilishini aytadi Necha guftora kelar durchi [12.988] la’ling ey pariy paykar, Rumuzi ishqdin so‘zla bana har lahza guftor et . Mazkur gʻazaldagi oshiq mumtoz adabiyotimizdagi boshqa oshiqlar bilan bir nuqtada hamfikr va oʻxshash: u oʻz yoridan boshqa goʻzallardan qizg‘onadi. Buning sababi ham yana yorning oʻzi – u goʻzallikda tengsiz, qiyossiz: Pariy paykar faqatgina oshiqning o‘ziga so‘zlashini xohlaydi. Bu baytda ham takrir san’ati borligini ko‘ramiz. Guftor so‘zini baytning boshi va oxirida takrorlaydi va ikki ma’noda qo‘llaydi.1- ag‘yor.2- xabardor Chu ul mushkin salosil mehri dil kaminim jafo birla Anga ey ishqi Majnun ko‘ngluma anjoq griftor et Xon juda ko‘p she’rlarida Majnunga ishora qiladi. O‘zining “Laylov-u Majnun” degan doston yozgani esa fikrimizga dalolat. (topilgan emas) Majnun [13] — telba, devona, jinni demakdir. Ishq, muhabbat yoʻlida devona boʻlgan 612 kimsa; savdoyi. «Sharqdagi eng mashhur qahramonlardan. Qadimiy arab manbalarining shahodat berishicha, Majnun tarixiy shaxs bo‘lib, Arabistondagi Bani Omir qabilasiga mansub bo‘lgan. Majnunning oshiqlik qismati haqida Sharqda juda ko‘p rivoyatlar to‘qilgan. U Nizomiy, Dehlaviy, Navoiy kabi ulug‘ san’atkorlarning ijodida fojiaviy qahramon sifatida o‘rin egallagan». [14.359] Ushbu gʻazalda qoʻllangan soʻzlar oshiq va maʼshuqa holatining oʻziga xosligi va darajasini baholashning mezoni boʻlib xizmat qilmoqda. Savdoyi oshiq ishqga shunday mubtalo bo‘lganki, Majnun Sabo, Ko‘ngil, ko‘ziga ko‘ringanday bo‘lib turgan Pariy paykar-mashuqa va o‘zi bilan o‘zi suhabtlashadi. Lirik qahramon ishq yo‘lidan qaytmasligi, jafolar- yorning zulfidan kelayotgan mushki anbar, sitamlar- yorning chin dilidan ko‘rsatayotgan mehri. Ollohga murojaat qilgan oshiq ishqni yorning ko‘ngliga shunday bog‘lasinki, Majnun ko‘ngil yana ham ishqqa mubtalo bo‘lsin. Yüklə 7,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|