Tili, adabiyoti va folklori instituti, alisher navoiy nomidagi davlat adabiyot muzeyi, urganch davlat universiteti

SƏMƏD VURĞUN VƏ MUSA CƏLİL 
Töhfə Talıbova 
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru 
AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutu 
Email: 
[e-mail] 
(Ozarbayjon)
Summary 
In the article the author article talks about the life path and creative work of 
Musa Jalil, an outstanding representative of the Tatar literature of the 20th century. 
It is noted that Musa Jalil described heroism, patience and loyalty to the 
motherland with his creativity and activity. The article gives brief reflects 
information about the collection of poems "Moabit Notebook", written by Musa 
Jalil, who fought during the Second World War in the Soviet army and was in 
German captivity in the Moabit prison.
A poem dedicated to Musa Jalil by S.Vurghun, who considered Jalil as a 
pinnacle of the Tatar poetry has been also included in the article.
 
Açar sözlər:
Musa Cəlil, Səməd Vurğun, şeir, vətən, tatar ədəbiyyatı 
Key words:
Musa Jalil, Samad Vurghun, poem, homeland, Tatar literature 
Резюме 
В статье говорится о жизненном пути и творчестве выдающегося 
представителя татарской литературы ХХ века Мусы Джалила. Отмечается, 
что Муса Джалил своим творчеством и деятельностью олицетворял героизм, 
терпение и верность родине. В статье нашли отражение и сведения о 

---

267 
сборнике стихов «Моабитская тетрадь», написанном сражавшимся во время 
второй мировой войны в рядах советской армии и сидевшем в немецком 
плену в застенках Моабита Мусой Джалилом. В статью включено и 
посвящённое Мусе Джалилу стихотворение С.Вургуна, считавшего Джалила 
вершиной татарской поэзии. 
Ключевые слова:
Муса Джалил, Самед Вургун,
 
стихотворение, 
родина, татарская литература 
XX əsr tatar ədəbiyyatında lirik şeirlər, epik poemalar, librettolar, 
felyetonlar, publisistik əsərlər və s. müəllifi kimi şöhrət tapmış Musa Cəlil öz 
əməlləri ilə qəhrəmanlıq, dözüm və Vətənə sədaqət simvoluna çevrilmişdir. Onun 
lirikası tatar poeziyasının zirvəsi hesab olunur. 38 illik qısa ömründə ölməz əsərlər 
yaradan Musa Cəlil Tatar ədəbiyyatı nümayəndələrinin ilham mənbəyi olmuşdur.
Bütün ömrünü ədəbiyyata həsr edən Musa Cəlil hələ 10 yaşında ikən şeir 
yazmağa başlamışdır. Təəssüf ki, bu şeirlər dövrümüzə qədər gəlib çatmamışdır. 
Şair əsərlərini doğma dili olan tatar dilində yazırdı. Çox da böyük oxucu kütləsinə 
sahib olmayan şair tezliklə popıulyarlıq qazandı. Musa Cəlilin fikirləri, ədəbi 
üslubu həm müasirlərinə, həm də özündən sonra gələn ədəbiyyatşünaslara öz 
təsirini göstərmişdir. 
Alman faşistləri o zamankı Sovetlər birliyinə hücum edərkən, hamı kimi 
tatar xalqının mərd oğlu, şair Musa Cəlil də cəbhəyə yollanmış və almanlara qarşı 
həm odlu-alovlu şeirləri, həm də süngüsü ilə qəhrəmancasına vuruşmuşdur. 
Qələbəyə inam, düşmənə nifrət, vətənpərvərlik, xalqlar dostluğu kimi yüksək 
ideyaları özündə əks etdirən şeirlər yazan Musa Cəlil əsir düşmüş, bir ilə yaxın 
Moabit zindanında saxlanılmış, nəhayət, 1944-cü ilin yanvar ayında edam 
olunmuşdur. Faşistlər ona cismən qalib gəlsələr də, mənən qalib gələ bilmədilər. 
Musa Cəlilin özü doğma vətəni Qazana qayıtmasa da, Moabit həbsxanasında 
yazdığı nəğmələrinin yurduna gəlib çıxmasının qarşısını heç kəs ala bilməmişdi. 
Mübariz şair həmin şeirlərini yazdığı dəftərdə onu tapan şəxs üçün belə bir 
vəsiyyət etmişdir: “Sən ey tatar dilini bilən və bu dəftərçəni oxuyacaq dostum! 
Bunu tatar xalqının tanıdığı şair Musa Cəlil yazmışdır. Onu ölüm cəzasına 
məhkum edəcəklər. O öləcək. Lakin onun zindanda yazdığı 115 şeir qalacaq. Əgər 
bu dəftərçə sənin əlinə düşsə, səliqəylə, diqqətlə üzünü köçür, onu qoru və 
müharibədən sonra Qazan şəhərinə xəbər ver, onları tatar xalqının həlak olmuş 
şairinin son şeirləri kimi çap etdir. Bu, mənim vəsiyyətimdir. Musa Cəlil. Dekabr. 
1943”.
Bu dəftərdəki şeirlər məlum olandan sonra böyük şairin odlu-alovlu 
nəğmələri milyonların qəlbinə yol tapmış, şairə dünya şöhrəti qazandırmışdır. Bu, 
1941-ci il iyunun 22-də "Vətənin keşiyində" adlı şeirində, – 

---

268