Tili, adabiyoti va folklori instituti, alisher navoiy nomidagi davlat adabiyot muzeyi, urganch davlat universiteti
Yüklə 7,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Muso sharora ko’rdi chu Ayman daraxtidin,
Yaldo tunida topdi biyobonda rahnamo. Muso Ayman daraxti uzra shu’la ko’rib, sahroning zulmat kechasida o’ziga mayoq – yo’lboshlovchi topdi. “Yori azal”ning oshiqi shaydosi – Ibrohim Xalilulloh bilan bog’liq ibratli bir hodisa “Anbiyo” surasining 51–72-oyatlarida qisqacha bayon etilgan. Ya’ni “Senga Musoning xabari kelgan, buni bilasan”. “Esla, Robbi unga muqaddas Tuvo vodiysida nido qildi“ (16-oyat). Tur tog’ida – Tuvo deb atalgan muqaddas vodiyda Muso alayhissalom boshqalarga nasib etmagan marhamatlarga, jumladan, Haq subhanahu va taolo bilan roz aytishish – bevosita so’zlashish sharafiga muyassar bo’lganlar. Oyatda mana shu ulkan hodisa zikr qilinyapti. Alloh taolo O’z payg’ambarlarini qo’llab-quvvatlash, kishilarga 643 ularning haqiqiy payg’ambar ekanini tan oldirish uchun mo’’jizalar beradi. Muso alayhissalomga ham Alloh taolo ko’plab mo’’jizalar bergan. mo’’jizani Qur’oni karim ba’zida oyat-alomat deydi. Bu oyatdagi ulkan alomatdan murod Muso alayhissalomga berilgan katta mo’’jiza – qo’llaridagi hassaning ilonga aylanishidir. Alloh taolo “Toho” surasida xabar bergan: "Musoga “Bandalarim ila kechasi yo’lga tush, ularga dengizdan quruq yo’l och, etib olishlaridan xavf qilma va qo’rqma”, deb vahiy qildik” (77-oyat). Muso alayhissalomning qissalari Qur’oni karimda eng ko’p kelgan qissadir. Ya’qub diydasin yoruq aylab nasim ila, Ayyub mehnatig’a berib sabr ila davo. Bir nasim bilan YA’qub ko’ziga nur ato etib, Ayyub sabri tufayli mashaqqatlari ajrini topdi. Mavlono YA’qub CHarxiy buyurganidek, “Balo – Ilohiy imtihondir, kimki baloga sabr qilsa, Parvardigor inoyatidan benasib qolmagay... Parvardigor Fir’avnga Misr podsholigini imtihon tariqasida berdi, alaloqibat shirkka yuz burdi, YUsufni YA’qub diydoridan benasib qildi, quduq ichida ilohiy vahiy saodatiga musharraf ayladi va balolarga ko’rsatgan sabrining mukofoti tariqasida Misrda aziz etdi” [7,78]. Ushbu baytda YUsuf alayhissalom voqeasi va uning otasi YA’qub alayhissalomning farzand dog’ida ko’z nuridan ayrilishi-yu, “Sabr va metin” ramzi sifatida keluvchi Ayyub alayhissalomning butun jismini qoplab olgan yaralardan sabru bardosh ila engib o’tganligiga talmeh san’ati orqali chiroyli ishora qilingan. Amiriyning ma’rifiy-badiiy hamdlari ruhiy-ma’naviy riyozat bosqichlari Haqni tanish usulining asosi ekanligini badiiy ifodalashga ham qaratilgan. Hamd g’azallarida har bir ma’naviy kamolot bosqichida solikning Haq sifatlarini tobora ko’proq va chuqurroq anglab borishi, Iloh ma’rifatini aynan qaysi nuqtagacha ilg’ashi yaqqol tasvirlangan. Solik va Haq orasidagi munosabatlarni bosqichma- bosqich tasvirlab borish, har bosqichda suluk ahlining ruhiy-ma’naviy jihatdan yuksalib, Haqqa yaqinlashib borishi va xuddi shu jarayonda Haqning unga munosabatini ma’rifiy asoslash, gavdalantirish shoir hamd g’azallari mavzu va g’oyalar olamining asosiy xususiyatidir. Kamolotga riyozat yo’li orqali boriladi. Ruhiy-ma’naviy kamolot bosqichidan o’tish jarayonida jismning imkoniyatlari qisqarib, ruhning yukasalishi uchun to’siq o’zlik (jism, nafs), “menlikdan nishon” mahv bo’ladi. Natijada inson Iloh va Hayotning, ya’ni o’zining asl mohiyatini anglaydi. Bu esa komillik mezonidir. SHuning uchun Amiriy hamd g’azallarining qahramonlari oddiy mo’minlik darajasi bilan cheklanib qolmay, Haq siru sinoatiga etishishga bel bog’lagan komil inson bo’lish ishtiyoqida ishq olovida poklangan oshiq, ilmi ilohiyda barchadan bilimdon orif, faqir, Haqdan o’zga narsaga qiziqmaydigan majzublik holatidagi g’aniydir. SHariat hukmlari, Qur’oni karim va Hadisi sharif asosida Olloh va uning cheksiz sifatlaridan xabardorlik, o’zining 644 mohiyatan shu qudrat sohibi bilan birligini his qilish natijasida oddiy hukmlar ijrochisi bo’lish bilan qanoatlanmay, ichki ruhiy hurlikka, ilmi g’aybga ehtiyoj sezgan solik Amiriy hamd g’azallarining umumiy qahramonidir. Yüklə 7,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|