Tili, adabiyoti va folklori instituti, alisher navoiy nomidagi davlat adabiyot muzeyi, urganch davlat universiteti

Guşeyi-əbrulərində çeşmi-cadularmıdır?
Yoxsa girmiş yayə tirəndaz hindularmıdır? 
[4, 381]
, 
digəri isə
Şəfayi-vəsl qədrin hicr ilə bimar olandan sor, 
Zülali-zövq şövqün təşneyi-didar olandan sor [4, 135] –
beyti ilə başlayan qəzəllərdir.
Füzulinin ikinci qəzəlinə (“Şəfayi-vəsl qədrin hicr ilə bimar olandan sor...”) 

---

855 
müxtəlif şairlər tərəfindən yazılmış təxmislər sayca çoxluq təşkil edir. Əmiri həmin 
qəzəli təxmis edərkən ona olduqca həssas yanaşmış, Füzulinin qəzəlinin hər bir 
beytinə əlavə etdiyi üç misranı elə ustalıqla yazmışdır ki, onlar arasında məzmun 
və forma bağlılığı vahid bir bütöv kimi özünü göstərir. Yəni şairin beşləmiş olduğu 
bəndlərdəki beytlər arasında heç bir uyğunsuzluq nəzərə çarpmır. Füzuli 
sözügedən qəzəlin birinci beytində deyir ki, vüsal şəfasının dəyərini ayrılıq xəstəsi 
olandan soruş; ləl (dodaq) zülalının zövqünü görüş təşnəsi olandan soruş. Əmiri də 
beytə əlavə etdiyi misralarda yazır: Qəm dağını bəla səhrasında mənimtək zar 
(ağlar) olandan soruş; Məhəbbət rəmzini Məcnun kimi yaralı olandan soruş; 
Qırmızı ləlin (dodağın) ləzzətini eşqdə arif olandan soruş. Göründüyü kimi, Şairin 
əlavə etdiyi misralarla Füzulinin beyti arasında sıx bağlılıq vardır, biri digərini 
tamamlayır: 
Balo dashtida gʼam togʼin meningdek zor oʼlandan soʼr, 
Muhabbat ramzini Majnun kibi afgor oʼlandan soʼr.
Mazoki laʼli nobin ishq aro xummor oʼlandan soʼr,
Shifoi vasl qadrin hajr aro bemor oʼlandan soʼr, 
Ziloli zavq shavqin tashnai didor oʼlandan soʼr. 
[2, 409]
 
Təxmisin sonrakı bəndində də eyni vəziyyət müşahidə olunmaqdadır. Belə 
ki, Əmiri Füzulinin qəzəlinin ikinci beytində ifadə olunan “Dilə gəlib dodağın 
sirrini məndən başqa, heç kəsdən soruşma, bu gizli mənanı bir sirləri biləndən 
soruş” fikrini belə davam etdirir: Könül məcnunun oldu, eşq günahı ilə ölmə; 
Mənimtək mübtəladan (xəstədən) cəfa tərkini rəva görmə, yəni aşiqə sevgi yolunda 
cəfa çəkmək xoşdur; Qara üzlü rəqiblə birgə oturma-durma. Göründüyü kimi, yenə 
Əmiri ilk üç misrada Füzulinin ikinci beytinə məzmun və məna baxımdan hazırlıq 
ifadə edən fikirləri verməklə mükəmməl bir bənd yaratmış olur:
Koʼngul majnuning oʼldi, ishq jurmi birla oʼlgurma, 
Meningdek mubtalodin javr tarkini ravo koʼrma,
Raqibi roʼsiyah birla dame oʼlturma-u turma,
Labing shirin choʼkub guftora bandin oʼzgadan soʼrma,
Bu pinhon nuktani bir voqifi-asror oʼlandan soʼr. 
[2, 409]
 
Beləcə, Əmiri Füzulinin yeddi beytdən ibarət qəzəlini yeddi bəndlik 
müxəmməsə çevirmiş, nəticədə uğurlu bir təxmis örnəyi alınmışdır. 
Əmirinin Füzulidən təxmiş etdiyi
Guşeyi-əbrulərində çeşmi-cadularmıdır?
Yoxsa girmiş yayə tirəndaz hindularmıdır? 
[2, 381] – 
mətləli qəzəli isə füzulişünaslıq üçün bir neçə cəhətdən diqqəti cəlb edir. 
Əvvəla, onu qeyd edək ki, həmin qəzəl Azərbaycanda nəşr edilmiş Füzuli 
divanının nəşrlərinin heç birində əsas hissədə yer almır.
Azəbaycanda Füzuli “Divan”ının mükəmməl nəşri sahəsində akademik 

---

856 
Həmid Araslının xüsusi xidməti vardır. Onun 1958-ci ildə yeddi əlyazma və çap 
nüsxəsi əsasında çapa hazırladığı Füzuli “Divan”ı ən sanballı akademik nəşr hesab 
olunur. Onun 1958-ci ildə nəşr etdirdiyi beşcildlik Füzuli əsərlərinin birinci 
cildinin sonunda – “Əlavələr” hissəsində 3 qəzəl və 2 rübai verilmişdir. Alim hər 
səhifənin sonundakı çıxarışda bu qəzəllərdən birincisinin Füzuli əsərlərinin 
Daşkənd və Sankt-Peterburq əlyazma nüsxələrindən, ikinci və üçüncüsünün 1924-
cü ildə İstanbulda çap olunmuş “Külliyyati-Divani-Füzuli” nəşrindən, rübailərin 
isə 1857-ci ildə Təbrizdə çapdan çıxmış Füzuli “Divan”ından götürüldüyünü qeyd 
edir [6, 400-403].
Füzulişünas alim Mirzağa Quluzadə “Füzulinin lirikası” adlı monoqrafiya-
sında beşcildlik Füzuli əsərlərinin 1958-ci il nəşrinin birinci cildinin “Əlavələr” 
hissəsində