Toshkent – 2003

20 y. 31 dekabrga

Aktiv		$
Joriy aktivlar (aylanma mablag’lar)		10360
Kassa		2000
Qisqa muddatli investitsiyalar		8000
Olinadigan veksellar		35300
Tovarlar		60400
Bo’nak bilan to’langan sug’urta		6600
Magazin uchun asbob-uskuna		1060
Ofis uchun asbob-uskuna		636
Aylanma aktivlar jami Investitsiyalar		124356
Kelgusida ishlatiladigan er Ko’chmas mulk, imoratlar va asbob-uskunalar		5000
Er		4500
Imoratlar		20650
Minus: hisoblangan eskirish	8640	12010
Ishlab chiqarish asbob-uskunalari Minus: hisoblangan eskirish Ofis uchun asbob-uskuna	9450	18400 9600
Minus: hisoblangan eskirish	5000	4600
Ko’chmas mulk, imoratlar va asbob-uskunalar jami		29600

Nomoddiy aktivlar
Savdo markalari 500

Aktivlar jami 158916

Passiv

Qisqa muddatli kreditorlik qarz
To’lanadigan schyotlar	25683
Berilgan veksellar	15000
Ish xaqi bo’yicha qarz	2000
Qisqa muddatli qarzlar bo’yicha jami	42683

Uzoq muddatli kreditorlik qarzlar Berilgan garov xatlar		17800
Passivlar jami		60483
Fred Shaferning kapitali	Kapital	98433
Passivlar va kapital jami		158916
Birinchi navbatda shuni ta’kidlash	lozimki,	ularda o’zlarining mazmunlari bilan farq

qiladigan qator moddalar mavjud. Masalan, vatanimiz balansi aktiv moddalari guruhlanishining tuzilishi resurslarning nolikvidligiga asoslangan, shuning uchun avval nomoddiy aktivlar va ularning amortizatsiyasi, asosiy vositalar va ularning eskirishi, so’ngra ishlab chiqarish zahiralari va chiqimlar va faqat ulardan keyin pul mablag’lari keltirilgan. Chet el mamlakatlarining balansida esa dastlab pul mablag’lari, keyin ishchi kapital va so’ngida asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar aks ettiriladi. Mablag’lar manbaining muhim moddasi hisoblangan «Ustav kapitali» shu korxonalar mablag’larining asosiy qismi firmaning xususiy kapitali va mulk egalari tomonidan korxonaga qo’yilgan mablag’larning hajmini tavsiflovchi foyda hisobidan tashkil topar ekanligini ko’rsatadi. Keltirilgan balansda bundaylar korxonaning aktsiyadorlik kapitali, aktsiyalarni sotishdan olingan emissiya daromadida keltirilgan moddalar hamda bizning balansda bitta modda bilan aks ettiriladigan taqsimlanmagan foydadan iborat. Undan tashqari, bizning balansda «Byudjetdan moliyalash» moddasi ko’zda tutilgan. Chet el korxonalaridagi korxonalar balansida davlat byudjetidan ajratilgan mablag’larni aks ettiruvchi moddalar juda kam uchraydi, chunki u erda davlat faqat uning buyurtmalarini bajaradigan xususiy korxonalargagina mablag’ ajratadi. Chet el korxonalarining balansida shuningdek bizning balanslarimizda ko’zda tutilmagan moddalar mavjud. Ularga, masalan, debitorlar va kreditorlar bilan hisob-kitob muomalalarining alohida shaklini anglatuvchi «Olinadigan schyotlar va veksellar» va
«To’lanadigan schyotlar va veksellar» moddalari kiradi.
Bizning korxonalar balanslari chet el korxonalari balanslaridan shuningdek bir turdagi moddalarning har xil salmoqqa ega ekanliklari bilan ham farq qiladilar. Masalan, korxona kassasida belgilangan limitdan ortiq summani, ish xaqi berish kunlaridan tashqari, uzoq muddatda saqlab turish ma’n etilgan, ko’p summalardagi debitorlik va kreditorlik qarzlari odatda kam uchraydi. Chet el korxonalari balansida bu moddalarning salmog’i boshqachadir. Bu korxonalar balansida «Naqd pullar» moddasining salmog’i ancha kattadir. Bu esa aktsiyadorlar va kreditorlarning korxonaning moliyaviy mustahkamligiga bo’lgan ishonchini saqlab turish imkonini beradi. Lekin bu korxonalar balansidagi debitorlik va kreditorlik qarzlar moddasi bo’yicha qoldiqlar bizning balansimizdagiga qaraganda juda yuqoridir, chunki u erda tijoratli

kreditlash, ya’ni xo’jalik tashkilotlari tomonidan tovarlarni sotish va xarid qilishda ular uchun to’lovlar muddatlarini cho’zish yo’lida foydalanish keng tarqalgan.
O’zlarining hajmlariga ko’ra boshqa korxonalarga turli tuman qo’yilmalarni aks ettiradigan moddalar (aktivning 6 moddasi) ko’pdir. «Qimmatli qog’ozlar» moddasi (aktiv moddasi) bilan birgalikda ular ushbu korxonadagi bo’sh kapitalning yo’nalishini ko’rsatadi. O’zlarining kapitallarini boshqa korxonalarga, shu jumladan chet eldagi korxonalarga, qo’yish bilan zamonaviy yirik korxonalar o’zlarining mablag’larini qo’yish ob’ektlarini kengaytirishga va mahsulotni sotishning yangi bozorlarini tortib olishga erishadilar.
Bizning va chet el korxonalarining balanslari shuningdek mablag’lar va ularning manbalari turlarining har xil batafsilligi bilan ham farq qiladi. Masalan, chet el korxonalari balansida ish haqi bo’yicha majburiyatlar, uncha katta bo’lmagan summalarni birlashtirish maqsadida soliqlar bo’yicha to’lovlar va boshqa muddatli majburiyatlar bilan (passivning 3 moddasi) birgalikda ko’rsatiladi.

Test savollari:

1.