Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti m. M. Tashxodjayev, M. G. Umarxodjayeva

 
9.4. Tadbirkor rahbar faoliyatida mojaroli holatlar
va ularni hal etish usullari 
 
Tadbirkor rahbar faoliyatida har xil ziddiyat (konflikt)lar va 
mojarolar uchrab turadi. Mehnat shart-sharoitlari, mehnat natijalari, 
moddiy va ma’naviy ehtiyojlarning qondirilmasligi, mehnatdan 
qoniqmaslik tufayli tadbirkor rahbar va xodimlar o‘rtasida ziddiyatlar 

---

163 
va mojarolar kelib chiqadi. Bu yerda tadbirkor rahbar bilan xodimlar 
o‘rtasidagi va shaxslararo ziddiyatlarni fikrlash kerak. Bu hollardagi 
ziddiyatlarning bir necha sabablari mavjud. 
Moddiy-texnik sabablar – 
mehnat vositalari bilan mehnat 
jarayonlari, shart-sharoitlari o‘rtasidagi ziddiyatlar. Asbob-uskunalar, 
jihozlar eskiligi uchun mehnat sharoiti yomon, mehnat unumdorligi 
past va hokazo. Bular xodimlarga g‘amxo‘rlik qilishga to‘siq, moddiy 
va ma’naviy ehtiyojlar qondirilmasligiga sabab bo‘ladi. 
Xo‘jalik-tashkiliy sabablar
– mehnat natijalarini to‘g‘ri 
baholamaslik, mehnatni to‘g‘ri taqsimlamaslik. Bular xodimlarda 
norozilik tug‘diradi. 
Ijtimoiy-kasbiy sabablar – 
xodimlarning bilimi, malakasi va kasb 
mahoratini 
nazar-pisand 
qilmaslik, 
xodimdan 
o‘z 
o‘rnida 
foydalanmaslik, mehnat qonunchiligiga amal qilmaslik. 
Ijtimoiy-demografik sabablar – 
xodimlarning yoshi, jinsi, millati, 
ma’lumoti kabi omillarni, oilaviy sharoitlarini inobatga olmaslik. 
Ijtimoiy-psixologik sabablar – 
xodimlar faoliyatida yaqqol 
ko‘zga tashlanadigan yaxshi va yomon xislatlar, qobiliyati, 
qiziqishlari, xotirasi, tafakkuri, his-tuyg‘usi kabi ruhiy holatlar bilan 
hisoblashmaslik. 
Tadbirkor rahbar faoliyatida qo‘l ostidagilar bilan muloqot-
muomalada ham ziddiyatli holatlar ro‘y berishi mumkin. Bunga 
rahbarning yoki xodimning kalondimog‘ligi, muomala madaniyatining 
pastligi, qiziqqon-jizzakiligi, qo‘rsligi, qo‘polligi, tundligi va 
boshqalar sabab bo‘ladi. Xodimning dangasaligi, yalqovligi, 
maqtanchoqligi, loqaydligi, beparvoligi ham ba’zan ziddiyatlar 
tug‘diradi. 
Tadbirkor rahbar va xodimlar o‘rtasidagi ruhiy psixologik 
ziddiyatlar kelib chiqishga sabab: 
1) mehnat jarayonining noto‘g‘ri uyushtirilishi;
2) shaxslararo munosabatlarning xilma-xilligi va murakkabligi; 
3) jamoa a’zosining o‘ziga xosligidir. 
Tadbirkor rahbar bunday ziddiyatli holatlarni to‘g‘ri idrok etishi, 
tahlil qilishi, baholashi muhim ahamiyatga ega. Agar rahbar har bir 
ziddiyatli hodisaga xolisona, samimiy munosabatda bo‘lsa, masala 
to‘g‘ri yechimini topadi, bordi-yu, jizzakilik qilib, yengiltaklik bilan 
baholasa, nosog‘lom axloqiy-ruhiy muhit paydo bo‘lishiga yo‘l 

---

164 
qo‘yadi. Tadbirkor rahbar har qanday ziddiyatli holatda o‘zini tutishi, 
bosiq bo‘lishi, uzoqni ko‘zlashi, murosa-madora qilishi, holatga 
moslashishi, suhbatdoshini hamkorlikka, yaxshilikka da’vat qilishi 
ijobiy natija beradi.
Bizningcha, tadbirkor rahbarning har qanday ziddiyat va mojaroni 
bartaraf etish yo‘llari quyidagilardan iborat: 
1. Mojaroning kelib chiqish sabablarini aniqlash va uning 
o‘tkirlashishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun chora-tadbirlar ko‘rish. 
2. Mojaroli vaziyatni yumshatish – ziddiyatga borgan kishilar bilan 
oshkora suhbat va ular sonini kamaytirish choralarini izlash. 
Vaziyatni to‘la idrok etish, o‘zlashtirish – «ahvol»ning xo‘jayini 
bo‘lib olish va qat’iy chora ko‘rish. 
Mojaro va uning vaziyatlarini chuqur tahlil qilishi: 
– mojarolashayotgan tomon va guvohlar bilan alohida 
suhbatlashishi; 
– ularning maqsadi, qiziqishlari, xulq-atvori, kasbi, tajribasi, 
turmush sharoiti va boshqa ruhiy-ma’naviy jihatlarini o‘rganish; 
– mojaroli vaziyatning sabablarini, jamoaning unga munosabatini 
aniqlash; 
– mojaro haqidagi axborotlarni haqiqiy ahvol bilan solish tirish; 
– mojaroni hal etishning har xil usullarini ishlab chiqish va tahlil 
qilish; 
– mojaroni hal etishning eng qulay usuli, shakli, vositasi va sha-
roitlarini tanlash; 
– tanlangan usullarni jamoa tarbiyasi, mehnat vazifalari, 
maqsadlari bilan qiyoslab, taroziga solib ko‘rish; 
– tanlangan va tekshirilgan usulni qo‘llab, mojaroni bartaraf etish; 
– mojaro bartaraf etilganidan hammani xabardor qilish; 
– mojaro keltirib chiqargan tomonning nohaqliligi isbotlangach 
ularni to‘g‘ri yo‘lga boshlash va hokazo. 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida har qaysi bo‘g‘indagi tadbirkor shuni 
tushunib yetmog‘i kerakki, har qanday sharoitda ham insonga 
g‘amxo‘rlik qilish, inson ruhiy holatini barqaror etishga qaratilgan 
jarayonlarni tashkil etish, jamoaning har bir a’zosi mehnatdan moddiy 
va ma’naviy qoniqish hosil qilishiga erishish uning zimmasidagi 
muqaddas vazifadir.