Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti m. M. Tashxodjayev, M. G. Umarxodjayeva
Yüklə 3,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
10.1. Yoshlarda fuqarolik pozitsiyasini shakllantirishning dolzarb masalalari Yosh avlodning sog‘lom o‘sishi, sifatli ta’lim olishi va barkamol shaxs bo‘lib voyaga etishini ta’minlash, shuningdek, yoshlarning madaniyat, san’at, sport, axborot texnologiyalari va kitob o‘qishga bo‘lgan qiziqishini har tomonlama qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan “besh muhim tashabbus”ni joriy etish bo‘yicha samarali ishlar amalga oshirilmoqda. Yurtimizda tashkil etilayotgan yangi davlat va nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlari, umumta’lim maktablari, oliy o‘quv yurtlari, nufuzli xorijiy universitetlarning filiallari, zamonaviy IT- parklar, madaniyat muassasalari va sport inshootlari, mutlaqo yangi namunadagi ta’lim maskanlari – “Prezident maktablari”, “Temurbeklar maktabi”, “Ijod maktablari” bugungi globallashuv sharoitida raqobatga qodir bo‘lgan yetuk kadrlarning yangi avlodini tarbiyalashga xizmat qilmoqda 41 . Yoshlarni qo‘llab-quvvatlash tizimini tubdan isloh qilish va yanada rivojlantirish maqsadida 2021-yil mamlakatimizda “Yoshlarni qo‘llab- quvvatlash va aholi salomatligini mustahkamlash yili” deb e’lon qilindi. 41 O‘zbekiston Respublikasi VM Qarori 23-son .2021-yil 18.01 167 Hozirgi kunda butun dunyoda globallashuv, madaniyatlar aralashuvi jarayoni kechmoqda. Bu murakkab jarayon nafaqat yoshlarga, balki kattalar dunyoqarashiga ham ta’sir etadi. Bir tomondan, axborot texnologiyalari kundalik hayotimizga shu qadar shiddat bilan kirib kelayaptiki, buni har qanday raqamlarsiz ham kuzatishimiz mumkin. Ayni paytda mamlakatimizda 1500 dan ziyod ommaviy axborot vositalari faoliyat yuritmoqda. Ushbu ommaviy axborot vositalari navqiron avlod vakillarining axborot madaniyati va mafkuraviy immunitetini shakllantirishga hissa qo‘shmoqda. Mamlakatimizda ta’lim olish jarayonlariga ham axborot kommuni- katsiya tizimlarini joriy qilish bo‘yicha bir qator ijobiy ishlar amalga oshirildi. Xususan, ta’lim muassasalarini kompyuter texnikalari bilan ta’minlash barobarida ta’lim berishning zamonaviy usullaridan foydalanish, barcha ta’lim muassasalarida axborot-resurs markazlari tashkil etilib, ularda Internet tizimidan foydalanish imkoniyatlari yaratib berilgan. Biroq masalaning yana boshqa bir tomoni borki, yaratilayotgan imkoniyatlardan yoshlar qay yo‘sinda foydalanayapti? 42 Bu kabi imkoniyatlar ularning kamol topishiga qanday ta’sir ko‘rsatayapti? – degan og‘riqli savollar vujudga kelmoqda. Tahlillar shuni ko‘rsatmoqdaki, hozirgi kunda yoshlarning 90% asosiy axborot manbai sifatida Internetga murojaat qilmoqda. Foydalanilayotgan axborot vositalarining katta qismi asosan “Twitter”, “Instagramm”, “Facebook”, “Odnoklassniki” kabi ijtimoiy tarmoqlar va video, audio portallarga to‘g‘ri kelsa, ma’lum bir qismigina zararli ta’sir etmaydigan, ilmiy, madaniy va ma’rifiy saytlardan iboratligini kuzatishimiz mumkin. Ma’lumotlarga qaraganda, bugungi kunda Internet tarmog‘ida o‘z joniga qasd qilishning oson yo‘llarini targ‘ib qiluvchi 9 ming, shahvoniy mazmundagi 4 mingdan ziyod saytlar mavjud bo‘lsa, 49% kompyuter o‘yinlari zo‘ravonlik va yovuzlikni targ‘ib qiladi. Ayni vaqtda 42% bolalar va o‘smirlar onlayn tarzida tarqatiladigan pornografiya ta’siriga butunlay tobe bo‘lib qolgan. Xalqaro ekspertlar dunyo miqyosida 38% bola zo‘ravonlik ruhidagi saytlarga, 26% millatchilik xarakteridagi vebsahifalarga muntazam kirishini tasdiqlamoqda. Qayd etib o‘tilgan masalalar bevosita har bir yoshning mamlakat ijtimoiy-siyosiy hayotida o‘z o‘rnini egallashi, 42 Yoshlarda fuqarolik pozitsiyasini shakllantirishning dolzarb masalalari Rasul Kush- erbayev, Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputati. 168 fuqarolik pozitsiyasini shakllantirish yo‘lidagi muammolar qatorida turibdi. Fuqarolik pozitsiyasini shakllantirish bevosita huquqiy savodxonlik darajasini oshirish bilan ham bog‘liq. Yoshlarda kuchli fuqarolik pozitsiyasini shakllantirishda, afsuski, amaliyotda quyidagi muammolar ko‘zga tashlanmoqda. Tarbiya jarayoni va bunda ota-ona tomonidan yo‘l qo‘yilayotgan mas’uliyatsizlik. Afsuski, bugun ayrim oilalarda ota o‘z bolasi uchun ideal shaxs sifatida gavdalanmay qo‘ygan. Maktab ta’lim jarayonidagi muammolar: 9 yillik ta’lim, 12 yillik ta’lim, 11 yillik ta’lim, lotin va kirill alifbosidagi o‘zaro moslashmaslik, ta’limda eksperimentlarning muttasil o‘tkazilishi uzluksiz ta’limda salbiy asoratlar qoldirmoqda, avlodlar o‘rtasidagi tarixiy bilimlarning o‘zaro nomuvofiq holda shakllanishiga olib kelmoqda. Shu bilan birga, ta’lim jarayoniga jalb etilganlarning ijtimoiy va moddiy ahvoli yetarli darajada qo‘llab- quvvatlanmaganligi ham bu borada muhim muammolar qatorida turibdi. Oliy o‘quv yurtiga kirishda sun’iy va mantiqsiz sinov test imtihonlarining joriy etilgani, oqibatda yoshlar bilim olishga emas, test yechishga tayyorlanayotgani, shuningdek, hududlar bo‘yicha sharoitlar har xil bo‘lishiga qaramay, hamma uchun bir xil savollar berilishi, kvota, kirishning o‘ta qiyin, bitirishning oson prinsipi amalda qo‘llanilishi yoshlarda fuqarolik pozitsiyasi mustahkamligini ta’minlashda to‘siq bo‘lmoqda. Ta’lim muassasalari va mehnat jamoalarida “Davlat tili haqida”gi qonun talablariga yetarli darajada amal qilinmaydi. O‘rta ta’lim va mehnat bozori o‘rtasida o‘zaro muvofiqlikning yo‘qligi, masalan, tibbiyotchi, o‘qituvchida o‘rta ma’lumot bo‘lsa, uni ishlamasin, degan vazirlikning talabi mantiqsizlikning davomi bo‘lib turibdi. Oliy ta’lim va mehnat bozori o‘rtasida o‘zaro muvofiqlikning yo‘qligi, ya’ni mehnat bozorida qanday kadrga ehtiyoj bor, nega yirik korxonalardan buyurtma olish prinsipi bo‘yicha ishlanmaydi, degan savollarga yechim topilmayapti. Oqibatda ma’lum yo‘nalishlarda kadrlar ko‘p bo‘lsa-da, ish yo‘q. Ma’lum kasblar uchun pul topish va jamiyatda alohida ustun mavqega olib kelish imkoniyati yaratib qo‘yilgani, shu soha vakillari va idoralarga qonunlarda vakolatlarning kuchaytirib yuborilganligi oqibatida o‘zbek yoshlarning orzusi: 169 prokuror, militsiya va boshqa “obro‘”li kasblarga o‘zlarini urish bilan chegaralanib qolmoqda. Masalan, bir muddat ilgari O‘zbekistonda ayollar va bolalar muammolari bilan shug‘ullanuvchi tashkilot qishloqda yashovchi 15- 16 yashar o‘smirlardan kollej va litseylarni bitirganlaridan keyin kim bo‘lishlari haqida so‘ragan. So‘rov mualliflarining aytishlaricha, uchta asosiy javob “tuman prokurori”, “tuman militsiyasi boshlig‘i” va “tu- man sudi raisi” bo‘lgan. Bu mansablar hammaga ham yetmasligi mumkin-ku, degan savolga yoshlar darhol “Unda uylanib, oilaviy hayotni boshlaymiz”, deb javob berishgan. Afsuski, shu kunga qadar yoshlarning psixologiya bilan ishlash masalasi birinchi darajali masala sifatida ko‘rilmay, ortga surilgani oqibatida turli ruhiy bosim yoki hayotga noto‘g‘ri qarash bilan ja- miyatga kirib kelayotgan yoshlar ko‘payib borayotganligi ham fuqarolik pozitsiyasini shakllantirishdagi muhim to‘siqlardan biri bo‘lib turibdi. O‘z joniga qasd qilishlar ko‘payib borayotgani, ayrim huquqni muhofaza qiluvchi idoralar vakillarining axloq normalaridan chiqib, hatto so‘roq vaqtida ayolni yechintirishgacha borgani va h.k. Ishlar, avvalo, yoshlarning psixologiyasi bilan ishlash masalasiga yetarli darajada ahamiyat qaratilmaganligi bilan bog‘liq. Bu, o‘z navbatida, korrupsiya, mahalliychilik va boshqa illatlarning avj olish- iga ham sabab bo‘luvchi omillar qatoriga kiradi. Ko‘rib turibmizki, ayni paytda dunyo iqtisodiyotida innovatsion texnologiyalarning ulushi tobora ortib bormoqda. Shu bois, yoshlarning innovatsion g‘oya va tashabbuslarini qo‘llab-quvvatlash borasidagi ishlarni kuchaytirish, avvalo, mazkur yo‘nalishdagi qonun hujjatlarini takomillashtirish ma- salasi qonun ijodkorlari oldiga katta mas’uliyat yuklamoqda. Bunda, ayniqsa, tadqiqot ishlari bilan mashg‘ul, yangi zamonaviy loyihalar us- tida ishlayotgan izlanuvchan, iqtidorli yoshlarni yanada rag‘batlantirish, innovatsion texnologiyalarni iqtisodiyot tarmoqlariga keng jalb etishda ularning salohiyatidan to‘g‘ri va samarali foyda- lanish, eng muhimi, aholining eng harakatchan, serg‘ayrat qatlami vakillarining imkoniyatini to‘g‘ri baholash masalalarida amaldagi qonun hujjatlarini qayta ko‘rib chiqish va takomillashtirish ustuvor va- zifa hisoblanadi. |