Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti sh. Shodmonov iqtisodiyot nazariyasi

Asosiy tayanch tushunchalar 
Raqobat
– bozor subyektlari iqtisodiy manfaatlarining to‘qnashuvidan iborat 
bo‘lib, ular o‘rtasidagi yuqori foyda va ko‘proq naflilikka ega bo‘lish uchun 
kurashdan iboratdir.
Tarmoq ichidagi raqobat
– ishlab chiqarish va sotishning qulayroq 
sharoitiga ega bo‘lish, yuqori foyda olish uchun bir tarmoq korxonalari o‘rtasida 
boruvchi kurash.
Tarmoqlararo raqobat
– turli tarmoqlar o‘rtasida eng yuqori foyda normasi 
olish uchun olib boriladigan kurash.
G‘irrom raqobat
– raqobatlashuvning noan’anaviy, jamiyat tomonidan 
e’tirof etilmagan, ijtimoiy ahloq qoidalari doirasidan chetga chiquvchi, noiqtisodiy 
(ya’ni, jismoniy kuch ishlatish, majburlash, raqiblarning obro‘siga putur yetkazish 
va h.k.) usullaridan foydalanish. 
Halol raqobat
– jamiyat tomonidan tan olingan iqtisodiy usullarni qo‘llash, 
o‘zining maqsad va manfaatlariga erishishda umumjamiyat manfaatlariga zid 
keluvchi holatlarni qo‘llamaslik kabi qoidalarga asoslangan raqobat kurashi. 

---

262 
Narx vositasida raqobatlashuv
– ishlab chiqaruvchilarning o‘z tovarlari 
narxini boshqa ishlab chiqaruvchilarning shunday mahsulotlari narxiga nisbatan 
pasaytirishi asosidagi kurash. 
Narxsiz raqobatlashuv 
– asosiy omili tovarlarning narxi emas, balki uning 
sifati, servis xizmat ko‘rsatish, ishlab chiqaruvchi firmaning obro‘-e’tibori 
hisoblangan kurash.
Monopoliya
– monopol yuqori narxlarni o‘rnatish hamda monopol yuqori 
foyda olish maqsadida tarmoqlar, bozorlar va yaxlit makroiqtisodiyot ustidan 
hukmronlikni amalga oshiruvchi yirik korxonalar (firma, korporatsiyalar)ning 
birlashmalari. 
Ishlab chiqarishning to‘planishi 
– ishlab chiqarish vositalari, ishchi kuchi 
hamda mahsulot ishlab chiqarish hajmining yirik korxonalarda to‘planishi.