Toshkent moliya instituti g. Xamdamova, O. Astanakulov, A. Matchanov innovatsion menejment

10.4. Ishlab chiqarish tashkiliy-texnik darajasining 
Iqtisodiymasalalari 

Loyiha ishlab chiqilgach uni shunchaki ishlab chiqarishga tatbiq etib

bo‘lmaydi. Bunda ma‘lum ma‘nodagi ishlar majmui amalga oshiriladi (42-rasm).

10.3-rasm.

Ishlab chiqarishga tatbiq etish jarayoni
160
Ishlab chiqarish tashkiliy texnologik tayyorgarligi (ITTT) ning iqtisodiy
masalalari ro‘yxatiga quyidagilar kiradi:

-resurslardan samarali foydalanish tahlili;

160
Mualliflar tomonidan tuzildi.
1.Buyurtmа

2.Ishlаbchiqаrishgа 
tаyyorlаsh 

3.Tаyyorlov 
4.Еtkаzibbеrishvа 
хimаtko‟rsаtish 
1.1.Mаrkеting
tаdbirlаri
2
. Ishlаb chiqаrishni
konstruktor-tехnologik
tаyyorlov
3.1. Ekspеrimеnt
nаmunа
tаyyorlаsh
1.2.Ishlаb
chiqаrish
vаifаsining
shаkllаnishi
3.2. Ishlаb
chiqаrish
vаifаsining аmаlgа
oshishi
4.Yetkаzibbеrishvа
sotuvdаnkеyingi
хizmаtko‘rsаtish
Nаtijа tаhlili

---

---

263
-ishlab chiqarishning progressivligini hamda tizimning ―kirib borishi‖

talablariga muvofiq kelishi va raqobatbardoshligini aniqlash maqsadida uning
tashkiliy – texnik darajasini tahlil qilish;
-boshqaruv va ishlab chiqarish jarayonlarining oqilona tashkil qilish
tamoyillariga rioya qilishning tahlili;
-ITTTni rivojlantirish bo‘yicha investitsion loyihalarni iqtisodiy jihatdan
asoslanganligi;
-yangi ishlab chiqarish obyektlarining texnologiya ko‘rsatkichlarini iqtisodiy
asoslash;
-ixtirolar, sanoat namunalari, foydali modellar, nou-xau va h.k.dan
foydalanish huquqiga ega bo‘lish uchun litsenziyalarni sotib olishni iqtisodiy
asoslab berish;
-materiallarga, xomashyo, yoqilg‘i-energetika resurslari, uskunalar, mehnat va
boshqa resurslarga bo‘lgan ehtiyojlarni me‘yorlash;
-ishlab chiqarishni, mehnat va menejmentni tashkil qilish parametrlarini
me‘yorlash;
-ishlab chiqarishning asbob-uskunalar jihatidan tayyorgarligini iqtisodiy
asoslash;
-tashkiliy loyihalar (tashkiliy tuzilmalar, sexlarni, uchastka va ish joylarini
planirovka qilish, kooperatsiyalash va h.k.) ni ishlab chiqish va asoslab berish.
ITTTning samaradorlik ko‘rsatkichlari:
-ITTTga investitsiyalarning samaradorligi;
-ITTTning alohida obyektlar bo‘yicha davomiyligi;
-Ishlab chiqarish jarayonlarini oqilona tashkil etish (mutanosiblik, parallellik,
uzluksizlik, maromiylikva boshqalar) tamoyillariga rioya qilish ko‘rsatkichlari;
-texnologik jihozlash elementlarini unifikatsiyalash ko‘rsatkichlari;
-ishlab chiqarishning avtomatlashtirilganlik darajasi;
-ITTTning avtomatlashtirilgan tizimining mavjudligi;
-resurslardan foydalanishning samaradorlik ko‘rsatkichlari;
-texnologiyalarning raqobatbardoshligi.

---

---

264
ITTTga xarajatlar boshlang‘ich (kapital), joriy va likvidatsion xarajatlarga

bo‘linadi. Boshlang‘ich xarajatlarga quyidagilar kiradi:
-litsenziya, nou-xaularni sotib olishga xarajatlar;
-loyiha-izlanish ishlarining qiymati;
-qurilish-montaj ishlarini o‘tkazishga qilingan xarajatlar;
-uskunalarni sotib olish, montaj qilish va sinovdan o‘tkazishga qilingan
xarajatlar;
-xodimlarni tayyorlashga ketgan xarajatlar;
-qurilayotgan tashkilot (korxona) ning ma‘muriyatini saqlashga xarajatlar;
-texnologik va ijtimoiy infratuzilmani yaratishga xarajatlar;
-loyihani amalga oshirishning salbiy ijtimoiy va ekologik oqibatlarini bartaraf
etishga xarajatlar;
-ishlab chiqarishdan oldingi davrda sug‘urta badallari;
-loyihaning amalga oshirilishi uchun aylanma vositalarni yaratish va
o‘stirishga kapital qo‘yilmalar va h.k.
ITTT ga joriy xarajatlar quyidagilarni o‘z ichiga oladi;
-moddiy xarajatlar;
-mehnatga haq to‘lashga va ijtimoiy fondlarga ajratmalarga xarajatlar;
-uskunalar va trasport vositalarini ta‘mirlash hamda xizmat ko‘rsatishga
xarajatlar;
-ma‘muriy ustama xarajatlar;
-zavod ustama xarajatlari;
-ishlab chiqarishdan tashqari xarajatlar.
Likvidatsion xarajatlar obyektni tugatishga, ya‘ni uni demontaj qilish, buzish,
qismlarga ajratish, yo‘qotish, utilizatsiya qilishga ketadigan xarajatlardan tashkil
topadi.
Resurslardan samarali foydalanishning asosiy shartlari quyidagilardir:
-ilmiy yondashuvlarni qo‘llash;
-ko‘lam samarasini amalga oshirish maqsadida chiqarilayotgan mahsulotni va
texnologik jihozlash vositalarini unifikatsiyalash;

---

---

265
-chiqarilayotgan mahsulot, texnologiya va boshqa ishlab chiqarish

obyektlarining raqobatbardoshligini oshirish.