Toshkent moliya instituti m. S. Hojiyev, I. I. Meliyev, S. A. Djumanov moliyaviy hisobot auditi
-jadval Buxgalteriya balansini auditorlik tekshiruvidan o’tkazishning
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Rejalashtirilgan muhimlik darajasi № Rejalashtirilgan ishlar turlari O’tkazish davri Bajaruvchi Eslatma
- Auditorlik tashkiloti nomidan auditorlik xulosasini imzolash huquqiga ega rahbar Vaxidov U. Auditorlik guruhining rahbari Qosimov Sh.
|
4.5-jadval
Buxgalteriya balansini auditorlik tekshiruvidan o’tkazishning namunaviy umumiy rejasi 52 Tekshiriladigan tashkilot Audit davri kishi-soatlar miqdori Auditorlik guruhining rahbari Auditorlik guruhining tarkibi Rejalashtirilgan auditorlik riski Rejalashtirilgan muhimlik darajasi № Rejalashtirilgan ishlar turlari O’tkazish davri Bajaruvchi Eslatma 1 Xo’jalik yurituvchi sub’ekt faoliyati bilan tanishish 16-18.09.2018 3 ta auditor 2 Buxgalteriya balansi bo’yicha ichki nazorat tizimini baholash 19-20.09.2018 5 ta auditor 3 Asosiy vositalar hisobini to’g’riligini tekshirish 21-25.09.2018 2 ta auditor 4 Nomoddiy aktivlar hisobini to’g’riligini tekshirish 26-28.09.2018 3 ta auditor 5 Uzoq muddatli investitsiyalar hisobini to’g’riligini tekshirish 29.09.2018- 02.10.2018 2 ta auditor 6 Ishlab chiqarish zahiralari hisobini to’g’riligini tekshirish 03-04.10.2018 4 ta auditor 7 Tayyor mahsulot va tovarlar hisobini to’g’riligini tekshirish 05-22.10.2018 2 ta auditor 8 Debitorlik qarzlari hisobini to’g’riligini tekshirish 23-29.10.2018 5 ta auditor 9 Pul mablag’lari hisobini to’g’riligini tekshirish 30.10.2018 3 ta auditor 10. Qisqa muddatli investitsiyalar hisobini to’g’riligini tekshirish 01-02.11.2018 2 ta auditor Auditorlik tashkiloti nomidan auditorlik xulosasini imzolash huquqiga ega rahbar Vaxidov U. Auditorlik guruhining rahbari Qosimov Sh. Rossiyalik olimlar A.D.Sheremet va V.P.Suytslar esa auditni 52 Shartli ma’lumotlar asosida muallif tomonidan tayyorlandi “O’zbekiston temir yo’llari” MChJ 16 kishi*1kunda 1kishi 6 st*45 kun=4320 k.st Qosimov Sh. 16 kishi (ro’yxati ilovada keltiriladi) 5% 4% 101 rejalashtirishdan oldin quyidagi bosqichlarni bajarilishini nazarda tutadilar: tayyorgarlik, mijoz biznesi (faoliyat husuiyatlari, tuzilishi va aloqalari, siyosati , xuquqiy holatlari va b.) to’g’risida axborotlar to’plash, muhimlikni baholash, auditorlik rikini baholash, ichki nazorat tizimini o’rganish va uning samarasizlik riskini baholash. Auditorlik tekshiruvini amalga oshirish chog’ida ko’p hollarda xo’jalik yurituvchi sub’ekt faoliyatini 100% to’liq tekshirish mumkin bo’lmaydi. Shu boisdan rejada auditorlik tanlash qay tarzda amalga oshirilishini ko’rsatish zarur. Audit umumiy rejasi va dasturining ayrim bo’limlarini rahbariyat bilan kelishish ko’zda tutilgan bo’lib, bunda auditorlik tashkiloti audit uslublari va usullarini tanlashda mustaqil bo’lib qoladilar. Ko’p hollarda bunday kelishish, mijoz faoliyatining ayrim uchastkalarini batafsilroq tahlil etish bilan bog’liq masalalarni rejalashtirish bosqichida ko’zda tutish, auditorning tekshiruv chog’idagi hatti – harakatlari mijoz-korxona rahbariyati uchun tushunarli bo’lishi, shuningdek auditorning ish jadvaliga muvofiq talab qilinadigan hujjatlar mijoz tomonidan tezkorlik bilan taqdim qilinishi va tekshiruvning u yoki bu bosqichida zarur bo’ladigan moliyaviy xizmat xodimlarini ishdan ozod etish uchun maqsadga muvofiqdir. 300-sonli xalqaro audit standartiga muvofiq auditning umumiy rejasi tuzilganidan so’ng audit dasturi tuzilib, unda barcha auditorlik amallarining batafsil ro’yxati bayon qilinishi zarur. Dastur auditorlar uchun batafsil yo’riqnoma bo’lib, unda tekshirilishi lozim bo’lgan buxgalterliya hisobining barcha bo’limlarini tekshirish, shuningdek ichki nazorat tizimini tahlil qilish bo’yicha ularning barcha hatti-harakatlari aks ettirilgan bo’lishi lozim. Audit dasturini tuzish yuzaki bajarilmasligi lozim, chunki u auditorlar ishidagi ta’sirchan nazorat dastagi bo’lib xizmat qiladi, dasturning har bir bo’limi bo’yicha auditor xulosalari esa auditorlik hisoboti va auditorlik xulosasini tuzish uchun asos bo’lib xizmat qilishi lozim. Auditor o’z ishini shunday rejalashtirishi lozimki, buxgalterliya (moliyaviy) hisobotlarini, moliya- xo’jalik muomalalarining ishonchliligini va qonuniyligini, hamda ular buxgalteriya hisobi schyotlarida aks ettirilishining to’g’riligini o’z vaqtida va sifatli auditorlik 102 tekshiruvidan o’tkazilishi zarur. Moliyaviy hisobotni tarkibiy qismi bo’lgan buxgalteriya balansini tekshirish boshlangan paytda auditor balans va uning boshqa shakllarining mazmunini ko’rib chiqib, ularning orasidan tekshirilishi lozim bo’lgan aniq elementlarni ajratib oladi. O’zaro bog’liq bo’lgan alohida elementlar auditor segmentiga birlashtirilishi mumkin, axborotni baholashga davriy yondoshuvni ta’minlaydigan auditor bu segmentlarning ba’zilaridan qaytaqayta foydalanishga majbur bo’ladi. Bu elementlar va segmentlar orasidan quyidagilarni ajratib ko’rsatish mumkin: a) balans bo’limlari va ularning nisbati (ular yuzasidan tahliliy hisobotlar odatda xo’jalik yurituvchi sub’ekt va auditor tomonidan amalga oshiriladi); b) balansning bo’limlari va ularning bo’limlari ichidagi o’zaro nisbati (auditor hisobotdagi qoldiq Summalarning haqiqiyligini, ularning o’zaro nisbati to’g’riligini axborotning faqat balans bilan emas, boshqa shakllar, doimiy hisob yozuvlari bilan o’zaro muvofiqligini tekshiradi); v) hisob registrlaridagi yozuvlar, boshlang’ich hujjatlar (faqat buxgalteriyaga oid emas, shu bilan birga shartnomaga oid hujjatlar va boshqalar hamdir). Yuqoridagilar bilan bir qatorda auditor balans to’g’ri tuzilganligini tekshirishda asosan quyidagilarga tayanishi lozim: 1. Balans moddalarining davr boshiga ko’rsatkichlari balansning oldingi davr bo’yicha ko’rsatkichlariga mos kelishi. Agar oldingi yil bo’yicha hisobot balansiga nisbatan yil boshidagi balansda o’zgartirishlar bo’lsa, bu to’g’risida tegishli tushuntirishlar berilishi lozim. 2. Davr oxiriga balans moddalarining ko’rsatkichlari inventarizatsiya natijalari bilan asoslangan bo’lishi kerak 3. Balans moddalarining moliya, soliq idoralari, bank muassasalari bilan hisob-kitoblar bo’yicha Summalari ular bilan kelishilgan va muvofiq bo’lishi lozim. 103 4. Yakuniy balans ma’lumotlari hisobot yilining oxiriga Bosh kitob schetlari yoki shunga o’xshash buxgalteriya hisobi registrlari bo’yicha aylanmalar va qoldiqlarga muvofiq bo’lishi kerak. Yil boshiga va yil oxiriga balans ma’lumotlarini solishtirish imkoniyatiga ega bo’lishi kerak. Kirish va yakuniy balanslar moddalarini shakllantirish uslubiyotidagi har bir farqlar yuzasidan tushuntirishlar berilishi kerak. Buxgalteriya balansi va bosh kitob ko’rsatkichlarning muvofiqligini tekshirish natijalari auditorning ish hujjatida umumlashtiriladi. Buxgalteriya balansida ko’rsatkichlar «netto» baholangan hollarda (masalan, «Asosiy vositalar moddasi») auditorning ish hujjatida oldindan bosh kitob ma’lumotlari bo’yicha qiyosiy tarzda hisoblab chiqiladi. Agar buxgalteriya balansida aks ettiriladigan ko’rsatkichlar bir necha o’zaro bog’liq (sintetik) schyotlar (masalan, «Xom ashyo, materiallar va shunday qadriyatlar» moddasi) bo’yicha saldo qiymatidan iborat bo’lsa, yoki kichik schyotlar bo’yicha bo’lsa, tegishli schyotlar (kichik schetlar) bo’yicha qoldiqlarni jamlashning to’g’riligi auditorning ish hujjatidagi yozuvlar va hisoblar bilan tasdiqlanadi. Buxgalteriya balansidagi o’zgarishlarni ma’lum muddatlarda tekshirishdan o’tkazib turish lozim. Chunki buxgalteriya hisobi ma’lumotlaridan foydalanuvchilar uchun balansdagi ko’rsatkichlarni asosligi va ularning tahlili to’g’risidagi axborotlarga bo’lgan ehtiyojlari mavjuddir. Auditor o’z vazifasini bajarar ekan hisobotdagi axborotning har bir alohida elementi ishonchliligini tasdiqlovchi alohida dalillarni to’playdi. Dalillar nazorat qilishda, testlash chog’ida hamda u yoki bu xo’jalik operatsiyalarining mohiyatini tekshirish chog’ida to’planadi. Auditor buxgalteriya balansi moddalari bo’yicha dalillar to’plash jarayonida, to’plangan dalillarni buxgalteriya balansining xaqqoniylik darajasini tasdiqlash maqsadida tahlil qiladi. Auditor bunda O’zbekiston Respublikasi “Auditorlik faoliyati to’g’risida”gi qonunga, auditorlik faoliyati standartlariga, hamda ichki standartlarga tayanadi. “Auditorlik faoliyati to’g’risida”gi Qonunda noto’g’ri shakllantirilgan auditorlik 104 xulosasi uchun javobgarlik belgilanganligi sababli, auditorlar profssional auditorlik etikasi printsplariga rioya qilgan xolda to’la xajmda auditorlik dalillarini to’plash amallarini bajarishga majburdirlar. Hozirgi davrda auditorlik dalillarini to’plash bilan bog’liq masalalar №500-sonli “Auditorlik dalillari” deb nomlanuvchi auditorlik faoliyatini milliy standarti orqali tartibga solinadi. Bu standart moliyaviy hisobotni audit qilish hamda audit muolajalarini tasdiqlashda auditorlik dalillariga yagona miqdoriy va sifat o’lchamlarini belgilaydi. Shu standartda “auditorlik dalillar”iga ta’rif berilgan: “Auditorlik dalillari – auditorlik tashkiloti tomonidan auditorlik tekshiruvi vaqtida yig’ilgan va auditorlik xulosasini asoslovchi ma’lumot (axborot) lardir”. Ta’kidlash joizki, auditorlik dalillari – audit o’tkazilayotgan shaxsning moliyaviy axborotlarining to’g’riligini tasdiqlovchi, rad qilib bo’lmaydigan dalillar to’plamidir. Auditorlik dalillarini olishda auditor buxgalteriya balansining asosi bo’lgan boshlang’ich hujjatlar va buxgalterlik yozuvlari, shuningdek boshqa manbalardan olingan tasdiqlovchi ma’lumotlardan foydalanadi. Standartga muvofiq etarlilik va moslik tushunchalari keltirilgan. Auditorlik dalillarining etarliligi auditorlik tashkilotiga fikr bildirish uchun zarur bo’lgan auditorlik dalillarining Miqdoriy o’lchamini (chegarasini) ifodalasa, auditorlik dalillarining mosligi auditorlik tashkilotining fikr bildirishida auditorlik dalillarining ahamiyati va ishonchliligini (aniqligini) bildiruvchi auditorlik dalillarining sifati o’lchamini ifodalaydi. Etarlilik tushunchasi juda muhim hisoblanadiki, qachonki xo’jalik operatsiyalarini buxgalteriya balansida aks ettirilishiga qandaydir shubxa uyg’onsa. Bunday holda auditor shubxadan xoli bo’lishi uchun etarli va mos dalillarni to’plashi lozim. Agar auditor etarli va mos dalillarni to’plash imkoni bo’lmaganda auditorlik xulosasi berishdan bosh tortishi mumkin. 105 Xalqaro amaliyotga e’tibor beradigan bo’lsak “Auditorlik dalillar” (Audit evidence) nomli maxsus bo’lim ajratilib, u 9 ta standartni o’z ichiga oladi. Auditor buxgalteriya balansi moddalari bo’yicha dalillar to’plash jarayonida bir qancha amallardan foydalanadi. Bularga: – nazorat qilish; – so’rov; – kuzatish; – hisoblash; – analitik amallar va hokozolarni kiritishimiz mumkin. Nazorat qilish – yozuvlar, hujjatlar va moddiy aktivlarni tekshirishni o’z ichiga olsa, kuzatish – boshqa shaxslar tomonidan bajariladigan jarayon va ishlarni o’rganishni masalan, auditorlik tashkilotining xo’jalik yurituvchi sub’ekt tomonidan amalga oshiriladigan tovar-moddiy zahiralarning inventarizatsiyasini kuzatishni o’z ichiga oladi. So’rov xo’jalik yurituvchi sub’ekt va undan tashqaridagi shaxslardan ma’lumot yig’ish; hisoblash – boshlang’ich hujjatlar va buxgalteriya yozuvlaridagi arifmetik hisobkitoblarning aniqligini tekshirishdir. Yuqoridagi amallardan eng muhimi sifatida analitik amallarni olishimiz mumkin, ya’ni tahliliy amallar bu – auditorlik tashkiloti tomonidan olingan ma’lumotni tahlil qilish va baholash, buxgalteriya hisobida xo’jalik faoliyatidagi g’ayriqonuniy va noto’g’ri aks ettirilgan holatlarni aniqlash maqsadida xo’jalik yurituvchi sub’ektning muhim moliyaviy va iqtisodiy ko’rsatkichlarini tekshirish, shuningdek, xato va kamchiliklar sababani surishtirish. Xo’jalik yurituvchi sub’ektlar buxgalteriya balansini xaqqoniyligini tasdiqlashda tahliliy amallarning quyidagi shakllarda utkazilishi mumkin: – gorizontal tahlilda xisobot davridagi moliyaviy holatni – ifodalovchi ko’rsatkichlar o’tgan davr bilan taqqoslanadi, ya’ni bu ko’rsatkichlarning dinamikasi aniqlanadi; – vertikal tahlilda moliyaviy holatga taallukli bo’lgan ko’rsatkichlarning tarkibiy tuzilmasi o’rganiladi. Masalan, korxona mablag’larining yoki ularni 106 koplovchi manbalarining xisobot davridagi tarkibi va uni o’tgan davrga nisbatan uzgarishi ifodalanadi; – nisbiy ko’rsatkichlar tahlilida moliyaviy holat ko’rsatkichlari o’rtasidagi aloqa o’rganiladi. Masalan korxona mablalarining va ularning manbalari o’rtasidagi aloqa, moliyaviy resurslar va ulardan foydalanish o’rtasidagi aloqa ifodalanadi; – taqqoslash tahlilida korxona bo’yicha moliyaviy holat uning alohida bo’limchalari moliyaviy holati bilan takkoslanadi, bu korxonaning moliyaviy holati boshka korxonalarning moliyaviy holati bilan solishtiriladi va pirovardida, omillar tahlilida korxonaning moliyaviy holatiga ta’sir ko’rsatuvchi omillar tahlil etiladi. Xo’jalik yurituvchi sub’ekt buxgalteriya balansini tahlil qilish orqali quyidagi holatlarni aniqlashimiz mumkin: Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|