Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Mavlanov, N. N. Kalandarova

Axborot hajmi bo„yicha
Bir martalik 
Yig„ma balans 
Bir martalik balans faqat bitta 
korxona bo‗yicha joriy hisob 
asosida tuziladi 
Yig‗ma balans bir martalik balanslar asosida 
tuziladi va birlashmalar (vazirliklar, qo‗mita va 
boshqarmalar va shu kabilar)ning xo‗jalik 
mablag‗larini aks ettiradi. 
Aks ettirish obyektiga ko„ra 
Mustaqil balans 
Alohida balans
 
Mustaqil balansni huquqiy 
shaxs bo‗lgan barcha 
korxonalar tuzadi 
Alohida balansni korxonaning tarkibiy 
bo‗linmalari (filiallar, bo‗limlar, sho‗ba va 
qaram xo‗jaliklar hamda shu kabilar) tuzadi 
Aks ettirish obyektiga ko„ra
Balans-brutto 
Balans-netto 
Tartibga soluvchi moddalarni 
o‗z ichiga oluvchi balansdir 
Balansning umumiy qiymatidan tartibga 
soluvchi moddalar summasi chegiriladi. 
Xo‗jalik yurituvchi subyektlar uzluksiz faoliyatida iqtisodiy resurslarni 
harakatga keltiriladi va ularning tuzilishi doimo o‗zgarib turadi. Ushbu 

---

117 
o‗zgarishlarni buxgalteriya balansida to‗rtta jihatini xarakterlash lozim. Birinchi 
jihat o‗zgarish aktiv va passiv tomonning o‗sishini xarakterlaydi, ikkinchi jihat 
o‗zgarishlar har ikki tomonning kamayishini, uchinchi jihat o‗zgarishlar faqat aktiv 
tomonning o‗zgarishini, to‗rtinchi jihat o‗zgarishlar faqat passiv tomonning 
o‗zgarishlarini xarakterlaydi. 
3.5-jadval 
Buxgalteriya balansidagi o„zgarishlar 
Balansdagi o„zgarishlar 
A+X
1
=P+X
1
A-X
2
=P-X
2
A+X
3
-X
3
=P 
A=P+X
4
-X
4
Aktiv tomon ham 
passiv tomon ham 
ko‗payadi 
Aktiv tomon ham 
passiv tomon ham 
kamayadi 
Ko‗payish va 
kamayish aktiv 
tomonda kuzatiladi 
Ko‗payish va 
kamayish passiv 
tomonda kuzatiladi 
Balans summasi 
ko‗payadi 
Balans summasi 
kamayadi 
Balans summasi 
o‗zgarmaydi 
Balans summasi 
o‗zgarmaydi 
Buxgalteriya balansini moliyaviy tahlilga tayyorlash yuzasidan uning 
elementlari va moddalarini turli tasnifiy belgilari bo‗yicha ko‗rsatkichlar tizimiga 
jamlash talab etiladi. Bu tasnifiy belgilar ularning shakli, aylanuvchanlik darajasi, 
likvidligi bo‗lishi mumkin.
3.6-jadval