Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Mavlanov, N. N. Kalandarova

Xarajatlarni moddalari bo„yicha tahlili 
№ 
Xarajat moddalari 
Haqiqatda ishlab 
chiqarilgan 
mahsulot hajmi, 
ming so„m 
Farqlanishi (+,-) 
Reja 
tannarxi 
bo„yicha 
Haqiqiy 
tannarx
i 
bo„yich
a 
Ming 
so„m 
% da 
Rejaga 
nisbata
n 
Jami reja 
tannarxiga 
nisbatan 
A 
B 
1 
2 
3 
4 
5 
1 Xomashyo va materiallar 
43 456 
37 865 
-5 591 
-12,9 
-2,75 

---

258 
2 Qaytarilgan chiqitlar 
-96 
-107 
-11 
+11,5 
-0,01 
3 
Xomashyo va materiallar sarfi 
chiqitlar qaytarilgan holda (1-2) 
43 360 
37 758 
-5 602 
-12,9 
-2,75 
4 
Korxona va tashkilotlardan sotib 
olingan 
buyumlar, 
yarim 
fabrikatlar va ishlab chiqarish 
xarakteridagi xizmatlar 
19 344 
17 134 
-2 210 
-11,4 
-1,09 
5 
Texnologik maqsadlar uchun elektr 
energiya va yoqilg‗i sarfi 
1 006 
1 024 
+18 
+1,8 
+0,01 
6 
Moddiy xarajatlar jami
63 710
55 916
-7 794
-12,2
-3,83
7 Ishchilarning asosiy ish haqi 
46 783 
42 424 
-4 359 
-9,3 
-2,14 
8 Ishchilarning qo‗shimcha ish haqi 
8 561 
8 545 
-16 
-0,2 
-0,01 
9 Ijtimoiy sug‗urta xarajatlari 
23 730 
21 353 
-2 377 
-10,0 
-1,17 
10 
Ish 
haqi 
va 
ajratmalarga 
xarajatlar jami
79 074
72 322
-6 752
-8,5
-3,32
11 
Ishlab chiqarishga tayyorlash va 
o‗zlashtirish xarajatlari 
2 561 
2 549 
-12 
-0,5 
-0,01 
12 
Uskunalarni saqlash va ishlatish 
xarajatlari 
10 716 
10 329 
-387 
-3,6 
-0,19 
13 Sex xarajatlari 
13 170 
12873 
-297 
-2,3 
-0,15 
14 Umumxo‗jalik xarajatlari 
18 420 
18 515 
+95 
+0,5 
+0,05 
15 
Ishlab chiqarishni tayyorlash va 
o„zlashtirish xarajatlari jami
44 867
44 266
-601
-1,3
-0,30
16 Brakdan yo‗qotishlar 
X 
72 
+72 
X 
+0,04 
17 Boshqa ishlab chiqarish xarajatlari 
15 903 
19 554 +3 651 
+23,0 
+1,79 
18
Tovar mahsulotining jami ishlab 
chiqarish tannarxi
203 554
19 2130
-11 
424
-5,6
x 
Korxonada moddiy xarajatlar reja tannarxiga nisbatan 7 794 ming so‗mga, 
nisbiy ifodada 12,2%ga kam sarflangan, jami reja tannarxida moddiy xarajatlar 
o‗zgarishining salmog‗i 3,38%ga teng bo‗lgan. 
Ish haqi va ish haqidan ajratmalar reja tannarxiga nisbatan 6 752 ming 
so‗mga, nisbiy ifodada 3,32%ga kam sarflangan. 
Mahsulotning reja tannarxi 11 424 ming so‗mga kam bo‗lgan, nisbiy ifodada 
mahsulotning to‗liq tannarxi 12,2%ga arzonlashtirishga erishilgan. Bu 
o‗zgarishlarni albatta ijobiy deyish mumkin. 

---

259 
9.5. Moddiy, mehnat haqi, asosiy vositalarni saqlash va ishlatish 
xarajatlari tahlili 
Moddiy xarajatlar. 
Moddiy xarajatlar ishlab chiqarish xarajatlarining 
asosiy qismini tashkil etadi va shu sababli ham ularni tahlil etishga muhim 
ahamiyat qaratiladi. 
Moddiy xarajatlar tahlili oldiga quyidagi vazifalar qo‗yiladi: 
- moddiy xarajatlarning rejaga va o‗tgan yillarga nisbatan o‗zgarishlarni va 
ularning o‗zgarishiga ta‘sir etuvchi omillarni o‗rganish; 
- moddiy xarajatlarni iqtisod qilish yuzasidan imkoniyatlarni aniqlash; 
- mahsulotning moddiy xarajatlar sig‗imiga baho berish va ulardan samarali 
foydalanishning ichki imkoniyatlarini aniqlash; 
- moddiy resurslardan tejamli va natijali foydalanish yo‗llarini aniqlash.
Moddiy xarajatlar tahlili ularning o‗zgarishini o‗rganishdan boshlanadi. 
Moddiy xarajatlarning o‗zgarishi va unga ta‘sir etuvchi omillarni quyidagi jadval 
ma‘lumotlari asosida ko‗rib o‗tishimiz mumkin. 
9.14-jadval 
Moddiy xarajatlar va ularning o„zgarishi va unga ta‟sir etuvchi omillar 
tahlili 
Moddiy xarajatlar va ularning o„zgarishiga ta‟sir 
etuvchi omillar 
Summasi 
1. Reja bo‗yicha moddiy xarajatlar 
35 250 
2. Haqiqatdagi mahsulot hajmi va tarkibi bo‗yicha 
qayta hisoblangan rejadagi moddiy xarajatlar 
35 600 
3. Haqiqatdagi moddiy xarajatlar 
35 700 
4. Jami o‗zgarish 
+450 
Shu jumladan: 
4.1. Ishlab chiqarish hajmining o‗zgarishi hisobiga 
[phone]*10/100) 
4.2. Ishlab chiqarilgan mahsulot strukturasining 
o‗zgarishi hisobiga 
-3 175 (35 600-35 250-3 
525) 
4.3. Materiallar tarkibining o‗zgarishi hisobiga 
+100 ( 35 700-35 600) 
*Mahsulot ishlab chiqarish hajmining o„sish darajasi – 10 % 
Moddiy xarajatlarning reja bo‗yicha tannarxi 35 250 mln so‗m qilib 
belgilangan. Lekin, uning haqiqiy tannarxi 35 700 mln so‗mga teng bo‗lgan. 

---

260 
Moddiy xarajatlarning jami o‗zgarishi +450 mln so‗mni tashkil qilgan. Ushbu 
o‗zgarishga ishlab chiqarish hajmining o‗zgarishi hisobiga (moddiy xarajatlar 
o‗zgaruvchan xarajatlar tarkibiga kirib mahsulot ishlab chiqarish hajmiga mos 
ravishda o‗sib borishi tufayli) +3 525 mln so‗mga ortganligini, ishlab chiqarilgan 
mahsulotlarning strukturaviy o‗zgarishlari hisobiga -3 175 mln so‗mga 
kamayganligini, materiallar tarkibining o‗zgarishi hisobiga o‗zgarish +100 mln 
so‗mni tashkil etganligini ko‗rish mumkin. Barcha omillar ta‘sirini jamlasak, uning 
umumiy o‗zgarishga teng ekanligini ko‗rish mumkin (+3 525+(-3 175)+100).