Turabbayev X. A., Xusanov A. D. Ballistik ekspertiza: Darslik
Yüklə 39,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
mm
ga farq qiladi, sanoatda 15 ta nomerli sochma o‘q ishlab chiqariladi ⎯ 1,5 mm dan ( № 11) 5,0 mm gacha ( № 0000). Kartechlarning o‘lchamlari (diametri) millimetrlarda quyidagicha bo‘lishi mumkin: 5,25; 5,6; 5,7; 5,8; 5,9; 6,2; 6,5; 6,8; 6,95; 7,15; 7,55; 7,7; 8,0; 8,5; 8,8; 9,65; 10,0. Sochma o‘qlar yoki kartechlar qo‘lbola usulda ham yasalishi mumkin. Bunday snaryadlar shaklining noaniqligi, tomiga o‘xshashligi, sirtiga yaxshi ishlov berilmaganligi bilan ajralib turadi. Qo‘lbola usulda yasalgan sochma o‘qlarning «Sechka» va «Katanka» deb atalgan turlar mavjud, «Sechka» sochma o‘qi qo‘rg‘oshin simdan qirqish bilan, «Katanka» sochma o‘qi esa qo‘rg‘oshinni ikkita qattiq plastina orasiga olib aylantirish usulida yasaladi. Silliq stvolli ov miltiqlarining yaxlit o‘qlari tuzilishi va shakliga ko‘ra o‘zaro farq qiladi. Ular yaxlit (monolit), masalan, Sputnik, Ideal; yig‘ma (masalan, Yakan) bo‘lishi hamda sanoatda va qo‘lbola usulda yasalishi mumkin. O‘qlar quyish va undan keyin shtampovka qilish orqali metall kesuvchi stanoklar yordamida yasaladi. O‘qlar uchishida o‘zini stabillash qobiliyatiga ko‘ra oriyentirlanmaydigan, strelkali, turbinali va murakkablashtirilgan turlarga bo‘linadi. 278 Oriyentirlanmaydigan o‘qlar sferik shaklda bo‘lib, ularda o‘qni havodagi harakatini yo‘naltirishga mo‘ljallangan qismlar bo‘lmaydi. Ularning og‘irlik markazi o‘qning markazida joylashgan bo‘ladi. Bunday turdagi o‘qlarga quyidagilar kiradi: ⎯ Silliq o‘q — to‘g‘ri sferik shaklda, og‘irligi 17,6 gdan 36,0 ggacha bo‘lgan o‘q; ⎯ «Sputnik» o‘qi — sferik shaklda, sirtida uch dona o‘zaro perpendikular hoshiyalar bo‘lgan o‘q. Qo‘lbola usulda yasalgan dumaloq o‘qlar muayyan og‘irlikdagi qo‘rg‘oshindan quyish orqali yasaladi. Bunday o‘qlarni sferik shaklga keltirish uchun, ularning turtib chiquvchi qirralari eziladi, shuning uchun ularning sirtidagi statik izlarga ko‘ra bunday o‘qlar yasalgan asbobni identifikatsiya qilish mumkin. Strelkali o‘qlar ⎯ ularning uchishi stabilizator dumchasi va og‘irlik markazining o‘qning bosh qismiga ko‘chirilganligi natijasida stabillashishi (barqarorlashishi) bilan ajralib turadi. bunday o‘qlar eng ko‘p tarqalgan o‘q bo‘lib, boshqalaridan tayyorlanishining soddaligi va uchishda stabillikka egaligi bilan farq qiladi. Bunday o‘qlar qatoriga quyidagilar kiradi: ⎯ Somko o‘qi — silindrsimon shaklli, o‘qqa mix yoki shurup bilan mahkamlanadigan dumchasi (stabilizatori) yog‘ochdan yasalgan va ikki- uch dona halqasimon ariqchali o‘q. Ayrim turlarida yog‘och stabilizatori boshqa material (namat, karton) bilan almashtirilishi mumkin; ⎯ Vitsleben o‘qi (A rusum) — o‘qning bosh qismi silindrsimon, tubida qattiq sterjen o‘rnatilgan. O‘q quyish orqali tayyorlanadi. O‘qning dumchasi–stabilizatori yog‘ochdan yasalgan va sirtida bo‘ylama ariqchalar mavjud. Bunday o‘q sterjenga mahkam o‘rnatish usulida qotiriladi. Ekspansiv ta’sirli strelkali o‘qlar: ⎯ Shirinskiy–Nixmatov o‘qi — ikkita markazlovchi hoshiyali silindrsimon shaklli o‘q. Uning bosh qismi ovalsimon va ichida bo‘shliq mavjud, bu bo‘shliq sham bilan to‘ldirilgan, o‘qning bo‘linib ketishi uchun kesiklari mavjud. Stabilizatori namat pij va ikkita karton prokladkadan iborat tarzda yig‘ma usulda yasaladi va sterjenga mahkamlanadi; ⎯ Markevich o‘qi — sfera bilan kesilgan silindr shaklli o‘q. Uning bosh qismida konus shaklidagi yog‘och bilan to‘ldiriladigan ekspansiv bo‘shliq mavjud. Stabilizatori ikkita namat pijdan iborat, ularning 279 orasida shurup bilan o‘qning bosh qismiga qotiriladigan aluminiy disk bo‘ladi. Bunday o‘qlar qo‘lbola usulda ham yasaladi; Ov uchun ishlab chiqariladigan maxsus o‘qlar: ⎯ Yakan o‘qi (original) — sterjenli bosh qism va stabilizator– dumchadan iborat o‘q. O‘qning uchida ekspansiv bo‘shliq bor, u qo‘rg‘oshin qopqoq bilan berkitiladi. Ekspansiv bo‘shliqning chetlarida to‘rtta o‘zaro simmetrik kesiklar mavjud. O‘qning yon sirtida oltita o‘ngga og‘ma markazlovchi qovurg‘alar bo‘ladi. Stabilizator-dumcha ikki-uch dona namat pij va ikkita karton prokladkadan iborat bo‘ladi hamda sterjenga kiygiziladi; ⎯ Silindrsimon sterjenli Brenneke o‘qi — oval uchli quyma o‘q, uning silindrsimon sterjeni bo‘ladi, yon sirtida 12 ta o‘ngga og‘ma markazlovchi ariqchalari mavjud. Stabilizator-dumchasi namat pij va ikkita karton prokladkadan iborat; ⎯ Sterjensiz Brenneke o‘qi — yuqoridagi o‘qdan o‘zining o‘lchamlari, og‘irligi va stabilizatorining mahkamlash usuli bilan farq qiladi, bunday o‘qlarning sterjeni dumchasiga mahkam o‘rnatish usulida qotiriladi. Stabilizator-dumcha ikkita konus shaklida bo‘ladi. bu turdagi o‘qlar konteyner bilan otish uchun mo‘ljallangan; ⎯ Qalpoqli o‘qlar ⎯ yaxlit (monolit) stabilizator-dumchasiz o‘qlar. bunday o‘qlar faqat qo‘lbola usulda ishlab chiqariladi: ⎯ 1-sonli qalpoqli o‘q — silindr shakli va bosh qismi sferik bo‘lgan o‘q, yetakchi qismi silliq, tubi botiq; ⎯ 2-sonli qalpoqli o‘q — 1-sonli o‘qdan ikkita markazlovchi hoshiyasi bilan farq qiladi; ⎯ 3-sonli qalpoqli o‘q (Baykal) — 1-sonli kalpoqli o‘qdan sakkizta markazlovchi qovurg‘alarining mavjudligi bilan farq qiladi. Turbinali o‘qlar boshqalaridan o‘zining ichida uchayotgan o‘qqa aylanma harakat berish uchun mo‘ljallangan parraklari bo‘lgan ochiq kanal mavjudligi bilan farq qiladi: ⎯ «Yatssal» o‘qi (original) ⎯ 20-asrning boshlarida Germaniyada ishlab chiqarilgan g‘altak shaklli o‘q. O‘qning bosh qismi yassi, bosh qismning silindrsimon qismida ikkita markazlovchi halqasimon ariqchalar mavjud. O‘qning tashqi yetakchi qismi ham silindrsimon shaklda. Dumining konussimon qismi uning bosh qismiga yo‘naltirilgan va stabilizator vazifasini bajaradi. O‘qning uchida uchta o‘tkir burchakli parraklari bo‘lib, uchayotgan o‘qqa aylanma harakat berish uchun mo‘ljallangan; 280 ⎯ Mayer o‘qi (quyma) — ikkita turlicha diametrli silindr shakliga ega. Kichik diametrli silindr o‘qning dum qismida joylashgan. O‘qning ichida oltita parraklari bo‘lgan konussimon shakldagi kanal mavjud. O‘qning bosh qismidagi silindrda markazlovchi halqasimon hoshiya bor, unda oltita o‘nga og‘ma parraklar joylashgan; ⎯ Konusli turbinali o‘q — o‘q ikkita konusdan tashkil topgan, og‘irlik markazi o‘qning bosh qismiga ko‘chirilgan. O‘qning ichida uchta chapga og‘ma parraklar joylashgan ochiq kanal mavjud. Sanoatda ishlab chiqarilmaydi. Yüklə 39,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|