Turabbayev X. A., Xusanov A. D. Ballistik ekspertiza: Darslik
Yüklə 39,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Savol va topshiriqlar 1. Silliq stvolli miltiqlardan otish uchun mo‘ljallangan snaryadlar qanday tarkiblardan iborat? 2. Silliq stvolli o‘qotar qurollar stvoli kanalinig otilgan snaryadlardagi izlarining hosil bo‘lish mexanizmini tushuntiring. 3. Polisnaryad deganda nimani tushunasiz? 4. Sochma o‘qlarning silliq stvolli qurol stvoli kanalida harakati qanday? 5. Silliq stvolli o‘qotar qurolni snaryadlardagi izlarga ko‘ra identi- fikatsiya qilish tadqiqotlarining bosqichlari haqida so‘zlab bering. 6. Sochma o‘q va kartechlardagi izlarning boshlanishi va tugallani- shidagi belgilar haqida tushuntiring. 7. Silliq stvolli qurollarni identifikatsiya qilishda eksperiment o‘tkazish- da tajribada foydalaniladigan snaryadlarga qanday talablar qo‘yiladi? 300 13-BOB. O‘QOTAR QUROLLARNI OTILGAN GILZALARDAGI IZLARGA KO‘RA IDENTIFIKATSIYA QILISH 1-§. Gilzalarda iz hosil bo‘lish mexanizmi O‘qotar qurollarni o‘qlash va ulardan o‘q otish jarayonida ishlatilgan patronlarning gilzalarida qurolning turli qismlaridan ko‘plab izlar qoladi. Bir dona gilzada ikki guruhga tegishli bo‘lgan izlar qolishi mumkin. Birinchi guruhdagi izlar muayyan bir rusumdagi quroldan o‘q otilishi jarayonida vujudga kelsa, ikkinchi guruhdagi izlar o‘qotar qurolni, hatto bir yoki bir necha nusxadagi, bir yoki turli rusumdagi qurolni o‘qlash yoki o‘qsizlantirish jarayonida vujudga keladi. Turli rusum va turdagi, hatto avtomatik va noavtomatik qurollarning turli rusumlaridagi o‘qotar qurollarni o‘qlash va ulardan o‘q otish uchun ishlatilgan patronlarning gilzalaridagi izlarning majmusi (yig‘indisi) turlicha bo‘lishi mumkin. Bu turli o‘qotar qurollarning iz hosil qiluvchi qismlariining miqdoriga bog‘liqdir. «Ochiluvchi» deb ataluvchi stvollari silkinadigan ov miltiqlaridan o‘q otilishida ishlatilgan patronlarning gilzalarida boyok, kolodka qalqonchasi, patrondon va ekstraktordan izlar qolishi mumkin. Ekstraktor va shompol bilan jihozlangan revolverlardan o‘q otish uchun ishlatilgan patronlarning gilzalarida boyok, stvolning orqa kesimi, baraban kamoralari va ekstraktor yoki shompoldan izlar qolishi mumkin. Avtomatik qurollarning ayrim turlaridan otishda ishlatilgan patronlarning gilzalarida esa o‘qotar qurolni identifikatsiya qilishda zarur bo‘lgan izlar majmuasi qolishi mumkin. Otilgan gilzalarda o‘qotar qurollardan izlar, asosan, qurolni o‘qlash, o‘q otish vaqtida va otilgan gilzani quroldan chiqarish jarayonlarida qolishi mumkin. Ko‘pincha kriminalistik aynanlikni aniqlash tadqiqotlarida shunday hollar ham uchraydi: taqqoslanayotgan obyektlar shu qadar o‘xshash bo‘ladiki, ekspertda bu obyektlar aynan bir xil degan fikr tug‘iladi. Ammo chuqur tahlillar natijasida bu o‘xshashliklar umumiy xarakterga ega ekanligi, obyektlar tomonlarining, alohida qismlarning xossalari o‘zaro farqlanuvchan hamda har bir taqqoslanayotgan obyektni alohidalashtiruvchi alomatlar majmuasini tashkil etishi ma’lum bo‘ladi. Qurolning gilzalarda iz hosil qiluvchi qismlari takrorlanmas alohida xususiyatga ega. Betakrorlik ishlatilayotgan asbob yoki uskuna kesuvchi qismining ishlov berishni boshlashdan oldin doimiy almashishi hisobiga 301 bo‘ladi. Sirtlarga ishlov berilishi, uskuna kesuvchi qismining boshqa tomonlari bilan bajarilishi, ya’ni bir qism uchun boshqa qismi, boshqa mexanizm yoki qism uchun esa oldingi qismga ishlov berilgan tomonidan boshqa bir tomoni bilan ishlov berilishi natijasida, qurolning iz hosil qiluvchi qismlari zatvor chuqurchasi, chiqarib tashlagich, boyok, magazin lablari — sirtlarida alohida betakror mikrorelyeflar vujudga keladi. Shunday qilib, obyektlari soniga ko‘ra aniq bo‘lgan guruh alohida — aniqlangan bo‘ladi va bu guruh yagona bir ishlab chiqarish manbaiga ega deb ta’kidlash mumkin. Patronlar yasalishidagi komponentlar qanchalik xilma–xil bo‘lsa, guruh obyektlar va uni tashkil etuvchi- larining soni bo‘yicha shunchalik kichik, binobarin, u kabi xususiyatga ega guruhning vujudga kelish ehtimolligi shunchalik kichik bo‘ladi. Ommaviy tayyorlanuvchi alohida obyektlar guruhlarining turlichaligi va ularning vujudga kelish chastotasi haqidagi savollar hozircha kam o‘rganilgan. Bu kabi savollarni yechish uchun obyektlar tayyorlanadigan mahsulotlar savdo partiyalarining shakllanish jarayonlari texnologiyasini o‘rganish zarur. Chunki savdo partiyalari bir necha ming obyektlardan iborat bo‘lgani uchun ularga xossalari turlicha bo‘lgan obyektlar guruhlari tushib qolishi mumkin. Shunday qilib, alohida, yagona buyum — bu xususiyatlari va xossalarining yig‘indisi boshqa obyektlardan farqlanuvchi va sifat jihatdan alohida xususiyatlarga ega bo‘lgan muayyan bir obyektdir. Aniq moddiy obyektning alohidaligi, yagonaligi kriminalistik aynanlikni aniqlash nazariyasining asosiy ilmiy omili hisoblanadi. Alohidalik va umumiylikning yagonaligi kriminalistik aynanlikni aniqlashda, ayniqsa, juda yaxshi bilinadi. Masalan, «revolver» tushunchasi birdaniga ikki xil ma’noda, revolverlarning har bir alohida nusxasiga nisbatan umumiy va qo‘l o‘qotar qurollariga nisbatan esa xususiy ma’noda tushuniladi. O‘qotar qurollarning izlari otilgan gilzalarda qurolni o‘qlash, o‘q otilishi vaqtida hamda gilzalarni patrondondan chiqarish va quroldan uloqtirilishida hosil bo‘ladi. Qurolning tizimi, namunasi va rusumiga bog‘liq ravishda izlarning miqdori turlicha bo‘lishi mumkin. Otilgan gilzalarda iz hosil bo‘lish jarayonida zamonaviy qo‘l o‘qotar qurollarida quyidagi mexanizmlar ishtirok etadi: ⎯ qurolning, patronlarni magazin (patron lentasi)dan chiqarishdan oldingi holatga qo‘yadigan uzatish mexanizmi; ⎯ patronlarni magazin (patron lentasi)dan chiqaruvchi jo‘natish mexanizmi (magazin jo‘natgichi); 302 ⎯ qurol stvoli kanalining orqa kesimini yopadigan yopish mexanizmi; ⎯ patronning kapsyulini ishlab ketishini ta’minlovchi urish mexanizmi (ushbu mexanizmning asosiy qismi urgich yoki boyok hisoblanadi); ⎯ otilgan gilza yoki patronni patrondondan chiqaruvchi chiqarib tashlash mexanizmi (tuzilishida chiqarib tashlagich mavjud); ⎯ otilgan gilza yoki otilmay qolgan patronni quroldan uloqtirib tashlovchi qaytarish mexanizmi (qaytargich alohida qism yoki boshqa bir qismning turtib chiqib turuvchi qirrasi ham bo‘lishi mumkin). Ayrim tizim, rusum va namunadagi qurollarda, otilgan gilzalarda signal shtifti va zatvordagi chiqish tuynugi chetlaridan ham izlar qolishi mumkin. Qurolda gilza yoki patronlarning harakat qilishi jarayonlarida hosil bo‘ladigan izlarni, ushbu izlarning hosil bo‘lish ketma-ketligi bo‘yicha qarab chiqaylik. 56- rasm. Yüklə 39,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|