Turabbayev X. A., Xusanov A. D. Ballistik ekspertiza: Darslik
Yüklə 39,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
mm
, tashqi diametri qurol stvoli diametridan 1,0–1,2 mm ga kattaroq 293 bo‘lgan snaryad. Uning markazida diametri 6 mm bo‘lgan tuynuk bo‘lib, u orqali snaryad sterjenga maxkamlanadi va stvoldan tortib chiqariladi 1 . Stashenkoning terilgan kartechlar snaryadi — Y е .I. Stashenko tomonidan taklif etilgan terilgan kartechlardan iborat snaryadlarni patronga jihozlash standart ov patronini jihozlash kabi bo‘ladi. Bu snaryadlar quroldan otiladigan turga tegishlidir. Ekspertiza amaliyotida eng ko‘p ishlatiladigan bu kabi snaryadlarning biri V.F. Gu щ in tomonidan taklif etilgan «SG–1» rusumli snaryad bo‘lib, vint, ajratuvchi silindr, ikkita qo‘rg‘oshin halqacha va gaykadan iborat. Ushbu snaryadning bir turi ikki tomonidan gaykalar yordamida mahkamlangan ikkita qo‘rg‘oshin halqachali «g‘altak»dan iborat. Bu kabi snaryadlarning asosiy ishchi qismi bo‘lib ikkita qo‘rg‘oshin halqa hisoblanadi. Ushbu halqalar «iz qabul qiluvchi halqalar» deb ataladi va bir- biri bilan, qurol stvoli diametrining 1,2–2,0 diametriga teng masofada mahkamlangan bo‘ladi. Halqalarning aynan shu masofada o‘zaro mahkamlanishi o‘q otilishida snaryadni qurol stvoli kanalining bo‘ylama o‘qiga nisbatan barqarorligini ta’minlaydi. Keyinchalik V.F. Gu щ in «SG–2» va «SG–5» rusumli snaryadlarni ishlab chiqdi, bunday snaryadlar uning bo‘ylama o‘qiga nuqtali kernlash usulida mahkamlangan to‘rtta harakatlanuvchi qanotchalarga ega. Bunday snaryad stvol og‘zida toraygan qismi mavjud qurollardan namuna izlar olish uchun ishlatiladi. Har bir qanotcha bir uchiga qo‘rg‘oshin mahkamlanadigan obkash, shayin, havoza (koromislo)ga o‘xshagan bo‘ladi. Ushbu qanotchalar prujina va kengaytiruvchi konusli yoki inersion konusli tizim yordamida qurol stvoli kanalining devorlariga yopishadi. Ushbu turdagi snaryadlarning kamchiligi ular tuzilishining murakkabligidan iborat, shuning uchun amaliy faoliyatda kamroq qo‘llaniladi. L.F. Savran tomonidan taklif etilgan snaryadning tuzilishi sochma o‘q bilan to‘ldirilgan qo‘rg‘oshin stakanchadan iborat, ushbu stakancha iz qabul qiluvchi obyekt hisoblanadi. Quroldan otishda stakanchaning tashqi sirti stvol kanali devorlariga sochma o‘qlarning bir-biridan ajralishi kuchi hisobiga yopishadi. Stakanchalar sifatida sochma o‘qli polietilent konteynerlar ishlatilishi mumkin. Ushbu stakancha bilan o‘q 1 Qarang: Егоров А . Г ., Зайцев В . Ф . Плескачевский В . М . Устройство для получения экспериментальных следов канала ствола охотничьих ружей // Экспертная практика . — М ., 1985. — Вып . 23. – С .11. 294 tutgichga otish imkoni bo‘lmaganligi uchun (chunki, suv, moy va hokazolarga urilish natijasida stakancha buzilib ketadi), tormozlovchi qurilma sifatida parashut tavsiya etilgan. Ushbu snaryadning kamchiliklari ham yaqqol ko‘rinib turibdi: bu uni tayyorlashning murakkabligi, parashut materialining yirtilishlari va katta o‘lchamdagi tir (o‘q otish xonasi yoki maydonchasi)ning kerak bo‘lishi. Yuqoridagi kamchiliklarni inobatga olib, Y е .I. Stashenko silliq stvolli qurol stvoli kanalining namuna izlarini olish uchun yirik kartechlardan foydalanishni taklif qilgan. Ushbu kartechlar «terilgan kartechlar deb ataladi va 16 kalibrli patronlar uchun 7,85 mm li, 12 kalibrli patronlar uchun 8,5 mm li kartechlar qo‘llaniladi. Ushbu kelishilgan kartechlarni qo‘llab bir marta o‘q otilishida, qurol stvoli kanali diametrining 70 % li sohasi qoplanadi, snaryad stvol kanali devorlari bilan ta’sirlashadi. Stvol kanalining boshqa sohalari esa ikkinchi o‘q otilishida, patronning o‘z o‘qi atrofida muayyan burchakka burilishi natijasida qoplanib ketadi. Yuqorida ko‘rsatilgan diametrli kartech donalari qurol stvoli kanalining og‘iz kesimida, uchtadan bo‘lib bir qatorni tashkil qiladi, qatordagi kartechlar orasida oraliq masofa bo‘lmaydi. Patronga 9 ta kartech ⎯ 3 donadan 3 qator kartech donalari joylashtiriladi, bunda yuqoridagi ikkinchi qatorning kartechi quyi qatordagi ikkita kartechlarga tegib turadigan qilib joylashtiriladi. Yuqoridagi qator quyi qatorga nisbatan 60ºS burchak ostida burilgan bo‘ladi. Har bir kartechni muayyan rangga bo‘yaladi va raqamlanadi. Tajriba uchun to‘rtta patron tayyorlanadi. Birinchi qatordagi kartechlarning gilzadagi holati va patronni qurol patrondonidagi shartli belgi (masalan, soat siferblatining 12 raqami)ga nisbatan holatini qayd etib olib, tajribada ikkita patron otiladi. Qolgan ikki patronlarni esa shartli belgi (masalan, soat siferblatining 2 raqami)ni o‘zgartirib turib otiladi. Otilishdan so‘ng kartechlar, raqamlari tartibida terib qo‘yiladi va mavjud izlarning barqarorligi hamda identifikatsiya uchun yaroqliligi aniqlanadi. Ammo, ta’kidlash joizki, ushbu metod ham bir qator kamchiliklarga ega: patronni tayyorlashda har snaryadni belgilash (rangga bo‘yash, joylashtirish, raqamlash); snaryadlarning o‘rnashgan joyini otilishlardan so‘ng aniqlash; qurol stvoli kanalining to‘liq ichki sirtini qoplash maqsadida otilishlar sonining ko‘p talab etilishi; taqqoslash tadqiqotlarining murakkabligi (chunki, har bir kartechni alohida solishtirish talab etiladi). 295 «FEK–1» rusumli snaryad ushbu kamchiliklarni qandaydir ma’noda bartaraf etish imkonini beradi. Ushbu snaryad silindr-konus shaklida bo‘lib, yarim sferik bo‘shliqqa ega, ya’ni angishvonaga o‘xshash shaklda bo‘ladi (54-rasm). 54–rasm. Yüklə 39,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|