Turabbayev X. A., Xusanov A. D. Ballistik ekspertiza: Darslik

Tekshirilayotgan silliq stvolli ov miltig‘idan otilgan kartech 
(chapda) va tajribadan otilgan «FEK–1» rusumli snaryad (o‘ngda)dagi 
izlarni taqqoslash

---

 298 
Sochma o‘q yoki kartechni plastilin yordamida metall yoki 
plastmassa silindrga, bu silindrni esa mikroskopning o‘q ushlagich 
moslamasiga mahkamlash maqsadga muvofiq. Sillik stvolli quroldan 
otilgan o‘qni o‘q ushlagich moslamaning o‘ziga mahkamlanadi. 
Tekshirilayotgan va tajribadan olingan namuna o‘qlardagi izlarni 
taqqoslashda, narezli qurollardan otilgan o‘qlardagi izlarni taqqos-
lashdagi qoidalarga rioya etiladi. Ayrim hollarda, tekshirilayotgan 
izlarning boshlanishi va tugallanishi aiqlanmaganda, bunday izlarni ikki 
martadan solishtirish lozim. Izni bir yo‘nalish bo‘yicha taqqoslagandan 
so‘ng, tekshirilayotgan snaryad o‘rnatilgan o‘q ushlagich moslamani 
180ºSga aylantirish va tadqiqotlarni yana bir marya qaytarish lozim. 
Snaryadlardagi izlar va chiziqlarni o‘rganish hamda taqqoslashda 
ushbu iz va chiziqlarning yonbosh sohalarini o‘rganish bo‘yicha turli 
profilagrafik usullardan foydalanish mumkin. Bunda izlarni buzib yoki 
yo‘qotib yubormaslik uchun, kontaktsiz profilografik usullar tanlanishi 
lozim. Ushbu usul yordamida olingan profilogrammalar relyefning 
ifodalanganlik darajasi: chuqurligi va balandligi, chuqurliklar orasidagi 
masofa, alohida notekisliklarning xususiyatlari, ularning o‘zaro 
joylashishi bo‘yicha taqqoslanadi. 
Tadqiqotlar natijalarini baholash va yakuniy xulosalarni 
shakllantirish 
ekspertiza tadqiqotlarining so‘nggi bosqichi hisoblanadi. 
Ushbu jarayonda aniqlangan umumiy va xususiy belgilar, ulardagi 
o‘xshashlik va farqlarning har birini va yig‘indisining ifodalanganlik 
darajasi har tomonlama baholanadi. Aynan shu baholash orqali va 
o‘zining ichki ishonchi asosida ekspert muayyan bir yakuniy xulosaga 
keladi. Ushbu xulosa alohida va taqqoslash tadqiqotlari natijalariga, 
tadqiqotlar jarayonida aniqlangan umumiy va xususiy belgilardagi 
o‘xshashliklar va farqlar yig‘indisini to‘g‘ri baholash natijalariga 
asoslangan bo‘lishi kerak. 
Qurol stvoli kanalining izlaridagi individual va betakror yig‘indini 
tashkil qiladigan o‘xshashliklar hamda unchalik ahamiyatga ega 
bo‘lmagan va izlarning deformatsiyalanishi iz hosil bo‘lish 
mexanizmlarining turlichaligi bilan izohlanishi mumkin bo‘lgan 
farqlarning mavjudligi ayniyat haqida xulosa chiqarishga asos bo‘ladi. 
Taqqoslash tadqiqotlarida aniqlangan xususiy belgilar o‘rtasidagi 
farqlarni baholash birmuncha qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi, chunki 
tadqiqotga taqdim etilgan va tajribadan olingan namuna snaryadlardagi 
izlar har doim u yoki bu darajada o‘zaro farq qiladi. Shu bois, ushbu 

---

 299 
farqlarning ahamiyatini baholash lozim va buning uchun ushbu farqlar 
tekshirilayotgan quroldan boshqa qurol stvoli kanali belgilarining 
yig‘indisini tashkil qiladimi yoki yagona bir qurol stvoli kanali 
belgilarini aks etishining turli variantlarimi, degan savollarga javob 
topish lozim. 
Yagona qurol stvolidan otilgan turli snaryadlardagi izlar o‘rtasidagi 
farqlar bir necha sabablarga ko‘ra vujudga kelishi mumkin. Ayrim 
farqlar patronlarning turli xususiyatlari hamda hodisa sodir bo‘lgan joyda 
va tajribalar jarayonidagi o‘q otilishining turlicha sharoitlari hisobiga 
paydo bo‘lsa, boshqalari 
⎯
ko‘p ishlatilishi natijasida qurol stvoli 
kanalining ichki sirtidagi o‘zgarishlar, korroziya, shuningdek hodisa 
sodir bo‘lgan davr va tajribalar o‘tkazilgan davr orasida o‘tgan vaqt 
oralig‘idagi turli o‘zgarishlar hisobiga paydo bo‘lishi mumkin. 
Agar taqqoslash natijasida, tadqiqotga taqdim etilgan va tajribadan 
olingan namuna snaryadlardagi izlarning xususiy belgilari o‘rtasida aniq 
farqlar aniqlangan hamda ushbu farqlar mikrorelyef chiziq)larning 
barqaror mos kelmasligi (o‘xshash emasligi) bilan ifodalansa, u holda 
ayniyat yo‘qligi to‘g‘risida xulosa chiqarish mumkin.