Turabbayev X. A., Xusanov A. D. Ballistik ekspertiza: Darslik
-§. Otilgan o‘q va gilzlarning bir patronga
Yüklə 39,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
4-§. Otilgan o‘q va gilzlarning bir patronga
tegishli ekanligini aniqlash Tergov organlari amaliyotida, o‘qotar qurollarning jangovar o‘q- dorilarini identifikatsiya qilishga doir savollar orasida yana zaradning alohida qismlarini bir patronga tegishliligi haqidagi savol ham bor. Masalan, ba’zi jinoyat ishlari bo‘yicha taqdim etilgan o‘q berilgan gilza bilan birgalikda bir patronni tashkil etganmi yoki berilgan o‘q va gilza bir jangovar patronning tarkibiy qismlarini tashkil etadimi, degan savollardir. O‘q va gilzalarni bir patronga tegishliligini aniqlash quyidagi hollarda ya’ni: agar olingan o‘qda qurolni identifikatsiya qilish imkonini beruvchi izlar yo‘q, ammo qurolni identifikatsiya qilish imkonini beruvchi otilgan gilza mavjud hamda bu gilza muayyan quroldan otilganligi aniq bo‘lgan hollarda zarur bo‘ladi. Bunda, o‘q va gilzani o‘zaro tegishliligini aniqlab, olingan o‘q ham aynan shu quroldan otilganligini isbot qilish mumkin. O‘q va gilzalarning o‘zaro tegishliligini aniqlashni tekshirish yana otilishlar tartibini aniqlash uchun zarur bo‘ladi. Ushbu savolni hal qilishning qator hollari mavjud: Agar taqdim etilgan o‘q va gilza turli kalibrda bo‘lsa, albatta o‘q va gilzaning o‘zaro tegishliligi haqidagi savol salbiy yechiladi, bu holda o‘rinbosar patronlar va qo‘lbola usulda yasalgan patronlar istisno bo‘ladi. Ma’lumki jangovar patronda o‘qlar gilzaga turli maxsus qurilmalar yordamida mahkamlanadi, bu qurilmalar kernlash yoki turlicha siquv orqali amalga oshiriladi. Tabiiyki, agar gilzada kernlash izlari mavjud bo‘lsa, o‘qda esa bunday izlar bo‘lmasa, u holda ushbu o‘q berilgan gilza bilan hech qachon o‘zaro tegishli bo‘lmagan, ya’ni ilgari bir patronni tashkil etmagan. Kernlash izlari, kernlash asbobiga bog‘liq ravishda shakliga ko‘ra turlicha bo‘lishi mumkin: dumaloq, oval, to‘g‘ri to‘rtburchakli va hokazo. Kernlash 7,62 mm TT, 7,65 va 8 mm Nambu, 7,63 mm va 7,65 mm Mauser, 9 mm Steyer, to‘pponchalari va 7,62 mm Nagan (Nagant) revolveri patronlarini tayyorlashda ishlatiladi. Bundan tashqari, kernlash Angliya va Yaponiyada ishlab chiqariladigan vintovka patronlarida ham ishlatiladi. 343 Kernlash izlari soni ham turlicha bo‘lishi mumkin, chunki kernlovchi asbob gilzani o‘q bilan ikki yoki uch tomondan qisishi mumkin. Avvalo, berilgan o‘q va gilza bir xil namunadagi patronga tegishlimi yoki yo‘qligi aniqlanadi. Agar o‘q revolverniki, gilza esa vintovkaniki bo‘lsa, bunday tadqiqot o‘rinsiz bo‘lardi. Keyin kernlash izlarining soni sanaladi, ya’ni o‘q va gilzada ular bir xil miqdordaligi aniqlanadi. Agar o‘q va gilzalarda kernlash soni turlicha bo‘lsa, bu o‘q va gilzaning bir patronga tegishliligini inkor etadi. Ba’zi hollarda, kernlashda kernlovchi asbob yetarlicha chuqur iz qoldirmaganligi uchun, o‘q va gilzalardagi kern izlari soni o‘zaro farq qilishi mumkin (bunda gilzadagi izlar soni o‘qdagidan ko‘p bo‘lishi mumkin). So‘ng alohida kern izlari orasidagi masofa aylana bo‘yicha o‘lchanadi, shuningdek kernlash izidan gilza og‘zining chetigacha va o‘q tubining chetigacha bo‘lgan masofalar o‘lchanadi. Bu masofalar odatda nafaqat turli namunadagi o‘q va gilzalarda, balki bir xil namunadagi o‘q va gilzalarda ham turlicha bo‘ladi. O‘lchash o‘q va gilzalarni talk sepilgan plastinada bosib aylantirib izlarning nusxasini olish metodida olingan nusxalaridagi aylanasi bo‘ylab hamda kernlash izlarini uch–besh marta kattalashtirib fotosuratga olib, shu suratlarda ham bajariladi. Agar farqlar aniqlansa, bu alomatlar o‘qni berilgan gilzaga tegishli emasligini bildiradi. Gilzalar juda ko‘p taqdim etilgan va ularning qaysi biri berilgan o‘q bilan birga bir patronni tashkil etganligini aniqlash kerak bo‘lsa, yuqorida aytilgan metod ulardan ba’zi birlarini chiqarib tashlash imkonini beradi. Agar izlarda o‘xshashliklar mavjud bo‘lsa, ekspert faqat, ushbu o‘q va gilza bir patronni tashkil etgan bo‘lishi mumkin deb aytishi mumkin. O‘q va gilzalarni kernlash izlarining gilza og‘zining yoyilgan ichki sirtidagi va o‘qning sirtidagi o‘ziga xos xususiyatlar bo‘yicha o‘zaro tegishliligini aniqlashning metodikasi mavjud. Bu maqsad uchun izlar elementlari juda ko‘p marta kattalashtirib taqqoslash tadqiqotlari o‘tkaziladi. Bu kabi tadqiqotlar ba’zi hollarda tekshirilayotgan o‘q va gilzalardagi kernlash izlarining o‘zaro o‘xshashliklarini aniqlash imkonini beradi. Izlar elementlarida o‘xshashliklar mavjud bo‘lmaganda, hali o‘q berilgan gilza bilan o‘zaro tegishli emas deb aytib bo‘lmaydi, chunki kernlashning o‘ziga xos xususiyatlari gilzada aks etib, o‘qda aks etmasligi mumkin. Quyidagi metod esa eng takomillashgan metodlardan biri hisoblanadi. Dastavval gilzaning otilish vaqtida patrondondagi holati 344 (chap va o‘ng tomoni, yuqori va quyi qismlari) aniqlanib qayd etilishi kerak. Bu zatvor va yana boshqa qismlarning izlari orqali aniqlanishi mumkin. Buning uchun gilza qalpoqchasining sxematik chizmasi chiziladi, unga qalpoqchadagi izlarning joylashishi va holati aks ettiriladi, keyin esa gilza og‘zidagi kernlash izlari ko‘chirib tasvirlanadi. Undan keyin aynan shu chizmaga, taqdim etilgan gilza otilgan qurol narezlari maydonining holati chiziladi. Buning uchun tekshirilayotgan quroldan, maxsus o‘q tutgichga, oldindan gilza og‘zidan o‘qning uchigacha cho‘zilgan chiziq tushirilgan patron bilan tajriba o‘q otish amalga oshiriladi. Otishdan so‘ng o‘q va gilzalar chizilgan o‘sha chiziqning ikkala qismi mos keladigan qilib yig‘iladi. Olingan o‘qda narezlar maydonining gilzadagi izlarga nisbatan joylashishini oson o‘lchash mumkin va ularni avvalgi chizmaga ko‘chirish mumkin. Endi chizma murakkablashgan chizmagan aylanadi. So‘ng boshqa bir chizmaga — taqdim etilgan o‘qning ko‘ndalang kesimiga — narezlar maydonlari izlari va kernlash izlari tushiriladi. Ushbu chizmani shaffof materialda chizish kerak. Keyin esa ushbu chizmalarni har ikkala sxemada kernlash izlari hamda o‘qdagi narezlar maydoni izlari bilan gilzaning murakkablashgan chizmasidagi narezlar izlari o‘zaro mos keladigan qilib ustma-ust tushirish qoladi. Agar shunday ustma-ust tushirish amalga oshsa, o‘q va gilzaning o‘zaro tegishliligini inkor etish mumkin emas. Agar mos kelishlar mavjud bo‘lmasa, u holda o‘q va gilza bir patronni tashkil etmagan deb ishonch bilan aytish mumkin. Agar tadqiqotga bir necha gilza va bir dona o‘q keltirilgan bo‘lib, gilzalar o‘q otilgan quroldan otilganligi ma’lum bo‘lsa, u holda yuqorida aytilgan usulda boshqa barcha gilzalarni tushirib qoldirib, faqat bir gilzani qoldirish va bu gilza berilgan o‘q bilan bir patronga tegishli deb ta’kidlash mumkin. Ushbu metod o‘qlarni va gilzalarni bir patronga tegishliligini aniqlash bilan birga, o‘q qobig‘idagi qaysi iz qurol narezlar maydonining qaysi biriga tegishli ekanligini ham aniqlash mumkin. Buning uchun narezlar raqamlanadi. Eng yuqorida turgan narez birinchi deb raqamlanadi, uning o‘ng tomonida turgani ikkinchi va shu holda soat millari yo‘nalishidagi narezlar barchasi raqamlanadi. O‘q va gilzalarni bir patronga tegishliligini aniqlash uchun aniq ifodalangan aylanma siquv izlarini ham ishlatish tavsiya etiladi. 345 Patron tayyorlash jarayonida, gilza og‘zini berkitishda, gilza og‘zi chetlarining ichki sirtining relyefi, o‘q qobig‘ida ezilgan halqasimon iz shaklida aniq ifodalanadi. Ba’zi hollarda bu iz o‘q va gilzani bir patronga tegishliligini aniqlash imkonini beruvchi yetarli darajadagi xusu- siyatlarga ega bo‘ladi. O‘qdagi aylana halqada joylashgan bu izlar, stvol kanali izlari bilan qoplanib yo‘qolib ketmaydi, hech bo‘lmasa qisman saqlanib qoladi. Bu izlar otilishdan keyin ham o‘q va gilzani bir patronga tegishliligini aniqlash imkonini beradi. Ekspertiza metodikasi o‘qni shamli kompozitsiyaga bosib aylantirib iz nusxasini olish, olingan plastinkaning kesish va yoyish metodikasiga aynan bo‘ladi. Keyin bu plastinkaning ichki sirtining relyefi va o‘qning bosib aylantirib iz nusxasini olishning izlari bir xil kattalashtirib va bir xil yorug‘likda fotosuratga olinadi. Fototasvirlarni tayyorlashda gilzadagi izlarning o‘lchami salgina kichraytiriladi, chunki otish vaqtida ular biroz cho‘zilishi mumkin. O‘q va gilzalardagi izlarning olingan fototasvirlari bir-biriga yaqin qilib yelimlanadi va izlardagi mos kelgan elementlar belgilanadi. Yüklə 39,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|