Turabbayev X. A., Xusanov A. D. Ballistik ekspertiza: Darslik
Yüklə 39,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Olingan natijalarni baholash (yakuniy xulosalarni shakllantrish).
Yakuniy xulosalarni shakllantirish butun tadqiqot davomida olib boriladi. Ekspert ekspertizaga taqdim etilgan obyektlarni ko‘zdan kechirish jarayonida ulardagi belgilarni qayd qilib borar ekan, gilzalarning muayyan turiga tegishli bo‘lgan yoki tegishli bo‘lmagan guruhlari bilan fikran solishtirib boradi va keraksizlarini ishlatmaydi. Bu jarayonning o‘zi qandaydir ma’noda yakuniy xulosalarni shakllantirish va natijalarni baholashning boshlanishi hisoblanadi. Keyin esa tekshirilayotgan obyektning ifodalovchi belgilari va boshqa xossalarini aniqlash jarayonida fikran izlanayotgan obyektlar va xossalar doirasi torayadi va ekspert o‘zining diqqatini endi tekshirilayotgan obyekt tegishli bo‘lgan obyektlar va xossalarning tor guruhiga qaratadi. Tekshirilayotgan obyektning ifodalovchi belgilari majmuasini shunday belgilarga ega bo‘lgan buyumlar guruhiga mos holdagi xususiyatlar bilan solishtirishda yakuniy xulosalarning yanada aniqlashtirish bo‘ladi, ya’ni ekspertning dastlabki tusmollari isbotlanadi yoki inkor etiladi. Agar tusmollar inkor etilsa, ekspert o‘z xulosalarini yana bir bor aniqlashtirib oladi. Agar tusmollar isbotlansa, u holda tekshirilayotgan obyektni 337 mo‘ljallangan maqsadiga ko‘ra ishlatish imkoniyatini tekshiradi. Yakuniy xulosalarni bu tariqa shakllantirish asosan qo‘lbola usulda yasalgan buyumlarga, nuqsonli buyumlarga tegishlidir. Ekspertning fikrlari shakllanishiga asos bo‘ladigan belgilar, bu birinchi navbatda, buyumni xarakterlovchi belgilardir. Tekshirilayotgan obyektlarga va ekspertizada hal etilayotgan masalalarga bog‘liq ravishda bu belgilarning nomi va miqdori turlicha bo‘lishi mumkin. Masalan, tekshirilayotgan gilza 7,62 mm kalibrli 1930/33-yil namunali TT to‘pponchasi patroniga tegishli deb xulosa chiqarish uchun, gilzaning shakli, o‘lchamlari, materiali, markirovka belgilari kabi belgilar yetarli bo‘ladi. Ammo berilgan gilza aynan qanday quroldan otilganligini aniqlash uchun yuqoridagi belgilar umuman yetarli emas. Buning uchun o‘z tarkibiga qurol qismi va mexanizmlarining izlarini, nuqsonlarni oluvchi belgilar majmuasini tahlil etish kerak. To‘g‘ri yakuniy xulosani shakllantirish uchun birgina alohida belgini emas, balki muayyan namunadagi qurolga mos bo‘lgan belgilar majmuani ishlatish kerak bo‘ladi. Masalan, qurolning markirovka belgilari uning tayyorlangan zavodi va yili haqida ma’lumot bersa, gilza qalpoqchasidagi qaytargich va chiqarib tashlagich ilmog‘i izlarining o‘zaro joylashishi ba’zi hollarda qurolning rusumini aniqlash imkonini beradi. Bundan tashqari, yakuniy xulosalar shakliga ko‘ra ham ajraladi. Bu nuqtai nazardan, barcha kriminalistik ekspertizalarda bo‘lgani kabi, yakuniy xulosalar ijobiy va salbiy yakuniy xulosalarga ajraladi. Albatta ularning har biri yetarli darajada asoslangan bo‘lishi kerak. Ekspertning yakuniy xulosasi xulosaning isbot qiluvchi asosiy qismi bo‘lib hisoblanadi. Yakuniy xulosaga qo‘yiladigan asosiy talablar ⎯ ekspertiza oldiga qo‘yilgan savollarga to‘la javob berishi kerakligidan iborat. Ekspert xulosasining isbot qiluvchi ahamiyati yakuniy xulosada ko‘rsatilgan fikrlarda, ularning turi va ko‘rinishida ifodalanadi. Sud isbotlariga qo‘yiladigan umumiy talablardan va sud bilimlarining maxsusligidan kelib chiqib (har bir ish bo‘yicha u yoki bu obyektni unga o‘xshash obyektlar orasidan ajratish va alohidalashtirish zarurligi, sodir etilgan jinoyatning barcha sharoitlarini aniq tiklashning majburiyligi va hokazo), yakuniy xulosalarni tayyorlash va shakllantirishda fikrlash iloji boricha aniq, lo‘nda, ixchamroq bo‘lishiga, o‘tkazilgan tadqiqotlar natijalari to‘la va aniq ifodalashga intilish kerak. Yuqorida aytilganlar yakuniy xulosani, ekspert xulosasini tergovchi, sud yoki jinoyat protsessining boshqa ishtirokchilarining to‘laligicha tushunishi yoki baholashini osonlashtiradi. Ekspertning o‘z fikrlari to‘g‘riligiga 338 ishonganlik darajasi, tekshirish obyektlari orasidagi bog‘liqliklik, isbotlanganligi, asoslanganligiga bog‘liq ravishda ekspertning yakuniy xulosasi qat’iy va ehtimoliy yakuniy xulosalarga bo‘linadi. Bu yakuniy xulosalar sifatiga ko‘ra tasdiq ma’nosidagi va inkor ma’nosidagi xulosalarga, mazmuniga ko‘ra — borliq haqida fikrlar ko‘rinishida va imkoniyatlar haqida fikrlar ko‘rinishida shakllangan bo‘lishi mumkin. Ekspert yakuniy xulosalari mantiqiy bog‘liqlik mavjudligiga (yo‘qligiga) ko‘ra oddiy yoki murakkab fikrlash ko‘rinishida ifodalanadi. Birinchi turdagi yakuniy xulosalarga shartli-qat’iy va istisno-muqobil yakuniy xulosalar kiradi. Shartli fikr yuritish — bu shunday fikr yuritishi, unda u yoki bu hodisani birorta shart-sharoitga bog‘liqligi aks ettiriladi. Muqobil fikr yuritishda esa fikrlashda ko‘rsatilgan belgilar qatoridan, berilgan buyumga qaysi biri mosligi (mos emasligi) ifodalanadi. Ekspert tomonidan u yoki bu shakldagi yakuniy xulosalarning tanlab olinishi, obyektlarni bilish darajasi bilangina emas, balki ekspert tadqiqotlari turi hamda qo‘yilgan savollarni qay darajada tahlil qilinganligiga ham bog‘liq bo‘ladi. Ijobiy qat’iy yakuniy xulosa chiqarilganda yakuniy xulosani quyidagicha yozish mumkin: 1. Ekspertizaga taqdim etilgan gilza 12 kalibrli ov miltig‘idan otish uchun mo‘ljallangan 12 kalibrli ov patronining tarkibiy qismidir (qismi bo‘lib hisoblanadi). 2. Ekspertizaga taqdim etilgan gilza 6,35 mm kalibrli «Astra», Bayard Modell de Poche 1908, Beretta Mod. 950B, Browning va boshqa avtomat to‘pponchalardan otishga mo‘ljallangan 1906-yil namunali 6,35 mm kalibrli Browning patronining tarkibiy qismidir (qismi bo‘lib hisoblanadi). 3. Tadqiqotga fuqaro T.ning o‘ldirilishi fakti bo‘yicha taqdim etilgan ikki dona gilza va fuqaro O.ga og‘ir tan jarohatlari yetkazilishi fakti bo‘yicha taqdim etilgan bir dona gilza, fuqaro A.dan olingan № 8634526–sonli IJ–27YE rusumli 12 kalibrli silliq stvolli ov miltig‘idan yasalgan qirqma miltiqdan otilgan. 4. ...fuqaro K.ning murdasi topilgan ....... joydan olingan gilza, № .... – raqamli 9 mm kalibrli Makarov konstruksiyali (PM) to‘pponchasidan otilgan. Salbiy qat’iy yakuniy xulosa esa quyidagicha ifodalanishi mumkin: 1. Tadqiqotga fuqaro T.ning o‘ldirilishi fakti bo‘yicha taqdim etilgan ikki dona gilza va fuqaro O.ga og‘ir tan jarohati yetkazilishi fakti bo‘yicha taqdim etilgan bir dona gilza, fuqaro A.dan olingan № 8634526- 339 sonli IJ–27YE rusumli, 12 kalibrli silliq stvolli ov miltig‘idan yasalgan qirqma miltiqdan otilmagan. 2. ...fuqaro K.ning murdasi topilgan ....... joydan olingan gilza, № ....–sonli 9 mm kalibrli Makarov konstruksiyali (PM) to‘pponchasidan otilgan. 3. Ekspertizaga taqdim etilgan gilzani, uning sirti kuchli zanglagani sababli, 9 mm kalibrli № ......–sonli Makarov konstruksiyali (PM) to‘pponchasidan otilgan–otilmaganligini aniqlashning imkoni bo‘lmadi. Yüklə 39,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|