Turabbayev X. A., Xusanov A. D. Ballistik ekspertiza: Darslik
mm kalibrli R–08 rusumli to‘pponchadan otilgan 7,62 mm
Yüklə 39,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
9 mm kalibrli R–08 rusumli to‘pponchadan otilgan 7,62 mm
kalibrli Tulskiy–Tokareva (TT) to‘pponchasi patronining gilzasi. 327 Gilzaning aniq o‘lchanishi kerak bo‘lgan kattaliklari quyidagilar: ichki va tashqi diametrlari, gilzaning umumiy uzunligi va uning qalpoqchasining diametri. Gilzaning uzunligi patronning barqaror belgilaridan biri hisoblanadi, chunki o‘q otilishida gilzaning bo‘ylama yo‘nalishi bo‘yicha deformatsiya va o‘zgarishlar yuz bermaydi. O‘lchamlardagi chetlashishlar yetarlicha cheklangan va shuning uchun ushbu belgi patronning turi va namunasini aniqlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Gilzning tubi deformatsiyaga uchramaydi, shu bois uning diametrini ham o‘lchash shart hisoblanadi. To‘pponchalar, oraliq va ayrim vintovkalar patronlari gilzalarida aylana ariqchalar mavjud bo‘ladi. Ko‘plab ov miltiqlari va revolverlarning patronlari hamda kichik kalibrli patronlarda esa qalpoqchalar bo‘ladi. Gilzalar va kapsyullarining materiali, uning rangi va magnit xossalariga ko‘ra aniqlanadi. Rossiya Federaiyasida ishlab chiqarilgan 5,45, 7,62 va 9 mm kalibrli patronlarning gilzalari po‘latdan tayyorlanadi hamda tompak (mis va ruxning aralashmasi), jez yoki temir bilan qoplanadi, ularning ustidan esa lak surtiladi. Boshqa xorijiy davlatlarda ishlab chiqarilgan ko‘plab to‘pponcha patronlarining gilzalari jezdan tayyorlanadi. Kichik kalibrli patronlarning gilzalari jez, mis, tompak va temirdan; miltiq patronlari esa — jez, qog‘oz (karton) yoki plastmassadan tayyorlanadi. Ko‘plab o‘qotar qurollar patronlarining gilzalaridagi markirovka belgilari gilzaning tubida joylashadi. Ov patronlarida esa markirovka belgilari gilzlarning korpusi sirtida ham joylashishi mumkin. Markirovka belgilari gilzani ishlab chiqargan davlat yoki korxona (firma), ishlab chiqarilgan sanasi, kalibri, gilza korpusi va o‘q qobig‘ining materiali, patronning partiyasi va hokazolar bo‘yicha ma’lumotlar berishi mumkin. Ushbu ma’lumotlar patronning turi va namunasi, shuningdek ushbu patronlarni otish uchun mo‘ljallangan qurolning kalibrini aniqlashga xizmat qiladi. Gilzaning aniqlangan tuzilishi xususiyatlari va markirovka belgilari maxsus adabiyotlarda mavjud ma’lumotlar bilan solishtiriladi. Bu kabi solishtirish ekspertga, tekshirilayotgan gilzaning aniq bir turdagi va namunadagi patronga tegishli ekanligini aniqlashga imkon beradi. Ta’kidlash joizki, gilzaning belgilariga ko‘ra patronning turi va namunasini aniqlash, ushbu patronni otishda ishlatilgan o‘qotar qurolning rusumi, namunasi va tizimini aniqlash uchun yetarli bo‘lmaydi. Chunki, 328 ko‘plab bir tur, rusum va namunadagi patronlar, ularga mos kalibrli bir qator o‘qotar qurollar uchun shtatli patron hisoblanishi mumkin. Undan tashqari, patronlar boshqa tur, rusum, tizim, namunadagi va hatto boshqa kalibrli qurollardan ham otilishi mumkin. Tekshirilayotgan gilza tegishli bo‘lgan patron otilgan o‘qotar qurolning tizimi, rusumi va namunasini aniq bilish uchun gilzada qurolning turli qism va mexanizmlaridan qolgan izlarni o‘rganish zarur. Ushbu maqsadda quyidagilar o‘rganiladi: ⎯ boyok (urgich) izi (o‘lchamlari, shakli va joylashishi); ⎯ qaytargich izi (shakli va joylashishi); ⎯ chiqarib tashlagich ilmog‘i izi (o‘lchamlari, shakli, joylashishi); ⎯ zatvor chuqurchasi yoki kolodka qalqonchasining izi (sirtining relyefi, shuningdek boyok (urgich) uyachasi (brandtrubka)ning izi); ⎯ qurol patrondoni orqa kesimi, jo‘natgich, signal shtifti, magazin lablari, boyok (urgich) uyasi, qurol stvolidagi chiqarib tashlagich va gilza ushlagichlar uchun mo‘ljallangan ariqchalar, zatvor yoki stvol qutisidagi chiqish tuynugining izlari (shakli, joylashishi). Har bir iz alohida o‘rganiladi, so‘ng ushbu izlarning o‘zaro joylashishini inobatga olgan holda ularning majmuasi o‘rganiladi. Har bir izning alohida o‘lchamlari va ular orasidagi masofalar o‘lchanadi. Bu holda qurolning ayrim qismlari gilzalarda bitta emas, ikkita: birlamchi va ikkilamchi iz qoldirishini yodda tutish lozim. Gilzadagi izlarni tadqiq qilishda, ushbu izlarning sxematik chizmasini tayyorlash ⎯ gilza korpusi va tubining sxematik suratida barcha izlarni tasvirlash mumkin. Suratlarda tegishli o‘lchamlarga rioya qilingan holda izlarning shakli va joylashishi qayd etiladi. Izlarning majmuasi o‘rganilganidan va ularning yuqoridagi kabi ishlanmalari tayyorlanganidan so‘ng maxsus adabiyotlarda berilgan turli o‘qotar qurollar mos belgilar bo‘yicha ma’lumotlar bilan solishtiriladi. Tadqiqotga taqdim etilgan gilzadagi izlarni, sud ballistikasiga oid adabiyotlarda jamlangan turli o‘qotar qurollarning belgilari bo‘yicha ma’lumotlar bilan solishtirish, ushbu gilza otilgan o‘qotar qurolning tizimi, rusumi, namunasi yoki guruhiy taalluqliligi (guruhi) haqida xulosa qilishga imkon yaratadi. Buning uchun o‘zaro taqqoslanayotgan izlar majmuasining o‘zaro o‘xshashligi, birinchi navbatda qaytargich, chiqarib tashlagich ilmog‘i va zatvor chuqurchasi izlarining, kichik kalibrli (halqasimon jang) qurollari uchun qo‘shimcha boyok (urgich) izlarining o‘zaro o‘xshashligi asos bo‘ladi. 329 Ta’kidlash joizki, gilzalarda chiqarib tashlagich va qaytagichning ikkilangan izlari, ya’ni patronni bir necha marta patrondonga jo‘natish yoki quroldan chiqarib tashlash izlari hosil bo‘lishi mumkin. Gilzalar va ulardagi izlarning xususiyatlarini o‘rganishda o‘q otishda noshtat patronlar ishlatilishi mumkinligini ham esdan chiqarmaslik darkor. Noshtat patronlarni ishlatish imkoniyatlari juda ko‘p va xilma- xil. Masalan, 1896, 1902, 1908, 1924-yil namunali Mauser va Astra 900 rusumli to‘pponchalardan TT to‘pponchasining patronlari, TT to‘p- ponchasidan otish uchun esa ⎯ PM to‘pponchasining patronlari ishlatilishi mumkin. Yuqoridagilardan so‘ng, gilzalarda aks etgan izlarning mikrorelyefi tekshiriladi. Mikroskopik tadqiqotlar orqali gilzada qurolning turli qismlaridan qolgan izlarning ifodalanganlik darajasi, ushbu izlarning individualligi va identifikatsion ahamiyati aniqlanadi. Izlarda ifodalangan xususiy belgilar asosida ushbu gilzani otishda qo‘llanilgan o‘qotar qurolni, boshqa, ushbu qurol bilan yagona tizim, rusum va namunadagi qurollardan farqlovchi xususiyatlari aniqlanadi. Boshqacha aytganda, o‘rganilayotgan izlarning identifikatsiya uchun yaroqliligi haqidagi masala hal etiladi. Taqdim etilgan gilzalar va ularda qurolning qismlaridan qolgan izlarni tadqiqotlaridan so‘ng, tadqiqotga taqdim etilgan qurolning tadqiqotlari boshlanadi. O‘qotar qurolni tadqiq qilish metodikasi oldingi paragraflarda yoritilgan. Yüklə 39,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|