Tursun usarovich salimov jahon xalqlari etn ologiyasi
Ruslarning moddiy madaniyati
Yüklə 10,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
19.4. Ruslarning moddiy madaniyati
Qishloqlar va qishloqchalar. Ruslarda yuztadan ortiq xo‘jalik yashaydigan, cherkovi bo‘lgan manzilgohlar qishloq deb atalgan. Shi moliy va Shimoliy-G‘arbiy viloyatlarda XIV asrdan ko‘p sonli hovli- lari bo‘lmagan qishloqchalar vujudga kelgan. Janubiy viloyatlardagi Don, Terek, Kuban daryolari bo‘ylab yashayotgan kazaklaming aholi punktlari stanitsa deb nomlangan. Sibirda rus mustamlakachilari bar- po etgan aholi manzilgohlari - pochinki va zaymishalar bo‘lgan. Shaharlar. Ular Rossiyada paydo bo‘lishi va me’morchilik-loyi- ha qiyofalariga ko‘ra turli-tuman boTgan. Shaharlar hunarmandchilik markazlari, pomeshchiklar uylari, mo- nastirlar atrofida ham vujudga kelgan. Shaharlar murakkab ijtimoiy tizimga ega bo‘lgan. Ijtimoiy yaqin (meshanlar, dvoryanlar, savdogarlar), etnik (ruslar, tatarlar, ukrainlar) yoki kasb-kori bo‘yicha yaqin (etikdo‘zlar, temirchilar, qurolsozlar) aholi mavzelar tashkil etishga intilganlar. XIX asr oxiri - XX asrda ruslar yashaydigan hududlarda shaharlar soni keskin ko‘payadi. Shaharlar Rossiya aholisi turmushi va madani- yatiga katta ta’sir ko‘rsatib, muhim etnomadaniy, integratsiya, icliki va tashqi etnoslararo aloqalaming kuchayishiga omil bo‘lib xizmat qilgan. Uy-joylar. Ruslarning uy-joylari turli xil ko‘rinishlarda qurilgan. Uylaming ko'rinishiga etnosiyosiy omillar va ijtimoiy tafovutlar ta’sir etgan. Aholining boy qatlamlari uylari sifati va qulayligi bo‘yicha kambag‘allamikidan keskin farq qilgan. Dehqonlar turar joylarida mahalliy xususiyatlar kuzatilsa, shaharlarda ham bu xildagi keskin farqlar saqlangan. 333 Shimoliy hududlar turar joylari keskin tabiiy iqlim sharoitida shakllangan Arxangelsk, Novgorod, Vologda va yana qator shimoliy viloyatlarda o‘rmonlarning ko‘pligi uylarning yog‘ochdan yo‘nib (vyantsi) yasalishiga asos bo‘ladi. Yog‘ochlami bir-biriga mahka- mlashning qator usullari mavjud. Shimolga qanchalik uzoqlashsa, dehqonlar uylari shunchalik baland qurilgan. Shimolda uylar ikki qa- vatli bo‘lib, tomi ikki tomonlama qilib yopilgan. Shu tariqa bitta binoda pastda mol uchun og‘ilxona, pichan va qishloq xo‘jalik qurollari bo‘lsa, tepada yashash xonalari joylashgan. Bunday qurilish majmuasini uy- hovli deb atash murnkin. Shimoliy rus viloyatlarida uch xonali uy eng keng tarqalgan bo‘lib, xo‘jalik binolari bilan birga ko‘cha yuzida uzun inshoot ko‘rinishida bo‘ladi. Uyning eshiklari, derazalari va boshqa qismlari o‘yma naqshli me’moriy elementlari bilan bezatilgan. Moskva, Vyatka, Ryazanning shimolida, Kaluga va boshqa gu- bemiyalarda o‘rta rus uy-joylar tipi kengroq tarqalgan. Uni mustaqil tipdan ko‘ra, o‘tish ko‘rinishidagi turar joylar deb atagan ma’qul. Uylar yog‘ochdan qurilgan. Lekin bu viloyatlarda uylami baland, ustma-ust qurishga hojat bo‘lmaganidan bir qavatli qurilgan. Tomini ikki yoki to‘rt yoqlama qilib, ustini somon (poxol) bilan yopishgan. Uyni odatda uch xonali qilib qurishgan. Xo‘jalik binolari asosan uy ning yonidan yoki orqasidan tiklangan. Uyning old tomoni derazalari naqshlangan taxtalar bilan bezatilgan. Rossiyaning Yevropa qismi janubiy rayonlarida boshqa tipdagi uy-joylar bino qilingan. Bu turar joylaming belaruslar va ukrainlar uylari bilan umumiy elementlari ko‘p. Yog‘ochdan yo‘nib qurilgan uylardan tashqari, bu rayonlarda turlukdan (daraxt shoxlaridan) mus- tahkam bo‘yra to‘qib uning ustidan loy bilan suvalgan. Somonli loy- dan devor yoki xom g‘ishtdan qurilgan uylar bo‘lib, yog‘och uylardan boshqalari suvalib, tashqi va ichki tomondan oqlangan. Bunday uy lar aksari bir qavatli bo‘lib, taxtadan poli, ko‘pincha tuproqli poli va to‘rt tomonlama, somonli tomi bilan xususiyatlangan. Uylar ikki yoki uch xonali bo‘lgan, ko'chada uyning orqa devori qaragan hovli ochiq bo‘lib, xo‘jalik binolari erkin joylashtirilgan. Hozirgi kunda bunday 334 tipdagi klassik uylami uchratish mushkul. Endilikda bu hududlarda nisbatan qulay, g‘ishtli uylar qurilmoqda. XX asming o‘rtalaridan uy-joylar loyihasi va qurilishi sodda- lashib, standartlashib bordi. Ma’lum tipdagi loyiha bo‘yicha qurilish- lar keng tus oldi. Uyning ichida mebel, maishiy texnika ham barchada bir xil: oshxona, yotoqxona, bolalar xonalari uchun zarur mebellar yildan yilga ko‘payib bordi. An’anaviy me’morchilik elementlaridan turli bezaklar, dekor, yog‘och o‘ymakorlik namunalari saqlanib qol- gan, xolos. Yüklə 10,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|