Tursun usarovich salimov jahon xalqlari etn ologiyasi

19.5. Jamoa munosabatlari va oilaviy turmush
Jamoa. 
Rossiya qishloqlari hayotini tashkil etishdagi o ‘ziga xos 
xususiyati qo‘shnichilikjamoasining bo‘lishida edi. Jamoada o'rmon, 
o‘tloq, suv havzalari, xashak o‘rish uchun dalalar singari mulklari 
bo‘lgan. Ekin maydonlari jamoa a ’zolariga bo‘linib, har bir oila to- 
monidan o‘z mehnat qurollari bilan ishlov berilgan. Yig‘ilgan hosil- 
dan pomeshchikka obrok. davlatga soliq toianganidan so‘ng qolgani 
oila mulkiga aylangan,
Rus qishloq jamoasi o‘zining ijtimoiy-iqtisodiy holati bo‘yicha 
xilma-xil bo‘lib, bu faqat mulkchilikda emas, ba’zida etnik tarkibda 
ham kuzatiladi. Jamoa qator ijtimoiy-iqtisodiy va malkuraviy vazi- 
falami bajargan. Xasharlar, bayramlar, to'ylarni tashkil qilish ham 
jamoa an’analariga kirgan. Jamoani saylangan oqsoqol boshqargan. 
Uni oila boshliqlari yig‘inida saylashgan.
Oila. 
Ruslarda ham XVIII-XIX asrlarda yirik patriarxal oilalar 
xususiyatli bo‘lgan. Ruslar hayoti oilaviy tashkil etilishining bu xilda- 
gi ko‘rinishi XX asming birinchi choragigacha davom etgan. Yirik 
bo‘lmagan oilaning turli variantlari uchragan. Lekin bunday oilalar 
a’zolari odatda 25-30 kishidan oshmagan. Ayol turmushga chiqar 
ekan. erining oilasiga kirgan. 0 ‘g‘illar uylanganlaridan so‘ng ota- 
onasi bilin qolib, ular bilan birga umumiy xo‘jalik yuritganlar.
X o‘jalikni ko‘pchilik bo‘lib boshqarish oila a ’zolariga m a’lum 
majburiyatlami yuklaydi. Xo‘jalikni yuritish, oilaning maishiy tur- 
mushida qat’iy iyerarxiyaga rioya qilingan. U kichiklaming katta- 
larga so‘zsiz bo‘ysunishida, eming xotin ustidan boshchiligida kuza­
tiladi. Oiladagi o’zaro munosabatlar avtoritar patriarxal xususiyatda
337

---

bo‘lgan. Uy egasi (bolshak) va uning xotini (bolshuxa) oilaning bar- 
cha mablag‘lari, a ’zolari taqdirini hal etishda mutasaddilik qilganlar.
Kapitalistik munosabatlarning taraqqiyoti rus oilasining ko‘plab 
tomonlariga ta’sir etdi. Ayrim oila a’zolarining shaharga pul ishlagani 
ketishi, kichiklarning kattalarga so‘zsiz bo‘ysunishining buzilishi. 
o ‘g ‘illaming o ‘z huquqlarini namoyish etib, oila mulkidan o ‘z his- 
salarini talab qilishlari va boshqalar boshlanadi. Rus oilalaring par- 
chalanishi XIX asr oxirida boshlanadi. Bu jarayon juda uzoq davom 
etib, mahalliy sharoitlar bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan.
Oilaning parchalanishi o‘zaro munosabatlarga chek qo"yish 
bo‘lmagan, albatta. Shahardami yoki qishloqda yangi ajralib chiqqan 
oilalarni imkon darajasida katta oilaga yaqinroq joylashtirishga hara- 
kat qilingan.
Kichik oilalar ko‘pincha ikki avlod - ota-onalar va farzandlaridan 
iborat bo‘ladi. Kichik monogam oilaning ichki tizimi ancha demokra- 
tik. Bu jarayonlaming taraqqiyoti shaharlarda ishchilar oilalarida, ay- 
niqsa, yaqqol namoyon bo‘ladi.
Inqilobdan so‘ng sobiq Ittifoqda oila, nikoh masalalarida progres- 
siv qonunlar qabul qilindi. Zamonaviy oilalarda, ayniqsa, shahar­
larda milliy aralash nikohlar ko‘payib bormoqda. Ijtimoiy geterogen 
tarkibli (eri ishchi, xotini shifokor) oilalar soni ko‘payib bormoqda.