U хudoyberdiev, B. Aliev

III Mavzu: STATISTIK MA’LUMOTLARNI JAMLASH VA 
GURUHLASH” 

REJA: 
3.1. Statistik kuzatish ma’lumotlarini jamlash.
3.2. Statistik guruhlashning mohiyati, vazifalari va turlari
3.3. Statistik jadvallarning tuzilishi, turlari va ularga qo‘yiladigan talablar.

3.1. Statistik kuzatish ma’lumotlarini jamlash 

Statistik kuzatish natijasida o‘rganilayotgan xodisalarning har biri to‘g‘risida

juda ko‘p ma’lumotlar to‘planadi. Lekin bu ma’lumotlar biror belgi bo‘yicha
tartibga keltirilmaganligi sababli xodisalar to‘g‘risida umumiy xulosalar qilishga
imkon bermaydi. Shuning uchun navbatdagi vazifa-ma’lumotlarni jamlash, bir
tizimga keltirish va qayta ishlashdir. Bu bosqich har qanday statistik tadqiqotning
ikkinchi bosqichi bo‘lib, statistik kuzatish ma’lumotlarini jamlash va guruhlash
deb yuritiladi.
Statistikada jamlash tor va keng ma’noda tushiniladi. Tor ma’noda jamlash
deganda kuzatishdan olingan ma’lumotlarni biror belgisiga qarab guruhlamasdan,
to‘plamning umumiy yig‘indisini (yakunini) hisoblanish tushuniladi. Masalan,
Respublika bo‘yicha terilgan paxtaning umumiy miqdori, o‘rilgan g‘alla maydoni,
institut bo‘yicha o‘qiydigan barcha talabalar soni va xokazo.
Kuzatish ma’lumotlarini maxsus dastur asosida muhim belgilariga qarab
guruhlarga ajratib o‘rganish keng ma’noda jamlashdir. Masalan, terilgan paxtani
qo‘lda va mashinada terilgan guruhlarga ajratish, talabalarni kurslarga,
mutaxassisliklarga, kunduzgi va sirtqi belgilari bo‘yicha guruhlarga ajratib
o‘rganish.
Ma’lumotlarni
jamlash-tashkil
etilishiga
qarab
markazlashgan
va
markazlashmagan jamlashlarga bo‘linadi. Markazlashgan jamlashda kuzatishdan
olingan barcha ma’lumotlar bir joyda to‘planadi, hamda qo‘yilgan maqsad va
vazifaga qarab guruhlanadi va qayta ishlanadi.
Markazlashmagan jamlashda boshlang‘ich kuzatish ma’lumotlari dastlab
joylarda (tuman, viloyat) statistika organlarida qayta ishlanadi, keyinchalik
markazga - Davlat statistika organlariga yuboriladi. Har ikkala usulning ham salbiy
va ijobiy tamonlari mavjud. Ma’lumotlarni markazlashtirilgan tarzda qayta
ishlanganda, hozirgi yuqori unumli texnikadan samarali foydalanish, hamda
yagona uslubiy yandoshishga imkon yaratadi, lekin mahalliy, xududiy
ko‘rsatkichlarni hisoblash cheklanadi, kuzatish ma’lumotlarini taqqoslash,
tekshirish uchun qiyinchilik tug‘uladi.
Markazlashtirilmagan
jamlashda
kuzatish
xatolarini
to‘g‘rilash
yengillashadi, xududiy ko‘rsatkichlar hisoblanadi, lekin kuzatish materiallari
tarqoq holda bo‘ladi. Amaliyotda kuzatishning maqsad va vazifalaridan kelib
chiqib, har ikkala usuldagi jamlash qo‘llanadi.
Kuzatish ma’lumotlarini to‘plash va qayta ishlash qo‘lda yoki mashinada
bajarilishi mumkin. Qo‘lda uncha katta bo‘lmagan kuzatish to‘plam ma’lumotlari

---

20
yig‘iladi va qayta ishlanadi. Jamlash qo‘lda bajarilganda ko‘p mehnat va vaqt

sarflanadi.
Ma’lumotlarni yig‘ish va jamlash mashinada bajarilganda qisqa vaqt va kam
mehnat sarflanadi. Hozirgi sharoitda Respublikamizda barcha statistika organlari
mikroEXMlar bilan ta’minlangan va statistik ishlar zamonaviy kompyuterlar
yordamida olib boriladi.