U хudoyberdiev, B. Aliev

Mahsulot hajmi, mln. so‘m 
Choraklar 
Jami 
o‘rtacha bir oyligi 
I
70,0
23,3
II
72,0
24,0
III
84,0
28,0
IV
89,0
29,7

Bu ma’lumotlardan yaqqol ko‘rinib turibdiki, korxona chorakdan -

chorakka mahsulot hajmini ko‘paytirib bormoqda.
Sirg‘anma usulining mohiyati shundaki, bunda dinamika qator
darajalari o‘rtachasi hisoblanib, har safar sirg‘anma usulda navbati bilan
keyincha daraja qoldirib ketiladi. Bu usul qator darajalari ko‘p
bo‘lganda, 3,5 va hokazo o‘rtalarni hisoblab, har safar o‘ng tomonga
siljib (sirg‘anib) (oldingi darajani qoldirib) aniqlanadi.

---

96
3

;
3
4
3
2
2
3
2
1
1
Д
Д
Д
Д
Д
Д
Д
Д
+
+
=
+
+
=
va hokazo.

Dinamika

qatorlar
o‘zgarish
tendensiyasini
aniqlashda
qo‘llanadigan analitik tekislash usuli boshqa usullarga nisbatan bir
muncha to‘g‘riroq natija beradigan usuldir. Bu usulning mohiyati
shundaki, qatorlar o‘zgarishiga qarab, to‘g‘ri matematik tenglamani
topib, haqiqiy darajalarni, vaqt funksiyasi y
t
= f (t) darajasida
hisoblashdir. Bu vazifa qiyinroq bo‘lib, qator darajalarining umumiy
yo‘nalishiga
qarab,
turli
matematik
funksiya
formulalaridan
foydalaniladi.
Agarda dinamika qatorlari o‘zgarishsiz yoki arifmetik progressda
ya’ni mutloq qo‘shimcha o‘sish bir tekis bo‘lsa, unda to‘g‘ri chiziqli
tenglama: y
t
= a
0
+ a
1
t foydalaniladi.
Bu yerda y
t
– tekislangan qator darajasi;
a
0
, a
1
– parametrlar (kichik kvadratlar usulida aniqlanadi);
t – davrlar soni.
Agarda daraja o‘zgarish aniq va doimiy bo‘lsa, u holda ikkinchi
tartibdagi parabola tenglamasi: y
t
= a
0
+ a
1
t + a
2
t
2
; qo‘llaniladi.
Agarda o‘zgarish geometrik progressda bo‘lsa, unda tenglama y
t
=
a
0
+ a
1
t
;
Agarda qator darajalarida kamayish (pasayish) yo‘nalishi
aniqlansa, tenglama:

t
a
a
у
t
1
0
+
=
ya’ni giperboladan (egri chiziqli tenglama) foydalanadi