U. P. Shukurova, M. R. Sobirova, N. X. Muxamedova

Tekshiriladigan materialning umumiy xossalari
Transsudatlar va seroz ekssudatlar limon kabi sariq, rangli tiniq 
suyuqliklardir. Qolgan ekssudatlar odatda xira va ularning rangi 
tabiatiga bog‘liqdir. Solishtirma og‘irligi kichik razmerdagi urometr 
bilan aniqlanadi. Transsudatlarning solishtirma og‘irligi 1,002 dan 
1,015 gacha, ekssudatlarniki esa 1,018 dan 1,022 gacha o‘zgarib 
turadi. Transsudatning solishtirma og‘irligi u paydo bo‘lgan joyga 
bog‘liq bo‘lishi mumkin. Eng yuqori solishtirma og‘irlik plevral 
transsudatlarda, minimal solishtirma og‘irlik esa kalla suyagi 

---

95
bo‘shliqlarida kuzatiladi. Ossil Bradberg-Roberte-Stolnikov 
usuli bo‘yicha siydikdagi oqsilni aniqlash kabi usulda aniqlanadi. 
Bo‘shliqlardagi suyuqlikarning konsentratsiyasini tayyorlash 
uchun suv o‘rniga fiziologik eritmadan foydalangan yaxshi. Oqsil 
miqdori promillelarda emas, balki protsentlarda ifodalanadi. 
Transsudatlarda oqsil miqdori 0,05 dan 2,5% gacha o‘zgarib 
turadi, ekssudatlarda esa 3% dan yuqori bo‘ladi. Ekssudatlarni 
transsudatlardan farq qilish uchun Rivalt reaksiyasi o‘tkaziladi. Bu 
reaksiya yordamida ekssudatda serozomutsin degan maxsus modda 
borligini aniqlashga erishiladi, bunda bir tomchi ekssudatni sirka 
kislotaning sust eritmasiga tomizilganda ko‘tarilayotgan tutunning 
bulutcha oldidagi loyqalanish reaksiyasi ko‘zga ko‘rinadi. Rivalt 
reaksiyasi spesifik emas, biroq ekssudatni transsudatlardan farq 
qilishda ma’lum darajada yordam berishi mumkin. Sitologik, 
ayrim hollarda esa bakteriologik tekshirishlardagina ekssudatlarni 
transsudatlardan aniq farq qilish mumkin.
Laboratoriya tadqiqotida suyuqlik transsudat yoki ekssudatga 
tegishlimi degan savol hal qilinadi, umumiy xususiyatlar 
(suyuqlikning makroskopik ko‘rinishi) baholanadi: rang, shaffoflik, 
mustahkamlik. Yallig‘lanish reaksiyasisiz seroz bo‘shliqlarda 
to‘plangan suyuqlik transsudat deb ataladi. Agar suyuqlik 
to‘qimalarda to‘plansa, unda shish hosil bo‘ladi. Transsudat 
perikardda (gidroperikard), qorin bo‘shlig‘ida (astsit), plevra 
bo‘shlig‘ida (gidrotoraks), moyak membranalari (gidrotsele) 
o‘rtasida to‘planishi mumkin. Transsudat odatda shaffof, deyarli 
rangsiz yoki sarg‘ish tusli, kamroq tez-tez biroz loyqa bo‘ladi. 
desquamated epiteliy, limfotsitlar, yog‘ va boshqalar aralashmasiga 
solishtirma og‘irligi 1,015 g / ml dan oshmaydi. Transudatning 
shakllanishiga quyidagi omillar sabab bo‘lishi mumkin: 
• 
Qon aylanishining yetishmovchiligi, buyrak kasalligi, jigar sir-
rozi bilan yuzaga keladigan venoz bosimning oshishi. Ekstravazatsiya 
toksik shikastlanish, gipertermiya va ovqatlanishning buzilishi nati-
jasida kapillyar tomirlarning o‘tkazuvchanligini oshirish natijasidir. 

---

96
• 
Qondagi oqsil miqdorini kamaytirish orqali kolloidlarning 
osmotik bosimi qon plazmasidagi albuminning 25 g / l dan kam 
pasayishi bilan kamayadi (turli etiologiyalarning nefrotik sindromi, 
jigarning og‘ir shikastlanishi, kaxeksiya). Limfa tomirlarining 
bloklanishi. Bunday holda, shish va transsudatlar hosil bo‘ladi. 
• 
Elektrolitlar almashinuvining buzilishi, asosan natriy 
kontsentratsiyasining oshishi (gemodinamik yurak yetishmov-
chiligi, nefrotik sindrom, jigar sirrozi). 
• 
Aldosteron ishlab chiqarishning ko‘payishi. 
Transsudat hosil bo‘lishini quyidagicha tavsiflash mumkin: 
transsudat gidrostatik yoki kolloid osmotik bosim seroz bo‘shliqqa 
filtrlanadigan suyuqlik reabsorbsiya hajmidan oshib ketadigan 
darajada o‘zgarganda sodir bo‘ladi. Ekssudatlar – yallig‘lanish 
jarayoni natijasida tana bo‘shliqlarida to‘plangan suyuqliklar. 
Ekssudatning paydo bo‘lishiga mikroflora (bakteriyalar, 
zamburug‘lar), viruslar, parazitlar, o‘t bo‘shlig‘iga kirishi, 
oshqozon, oshqozon osti bezi, oshqozon-ichak trakti tarkibining 
sekretsiyasi, seroz bo‘shliqlarda o‘simta hujayralarining tarqalishi 
sabab bo‘ladi. Ekssudatlarning makroskopik xarakteristikalari 
ularni quyidagi turlarga kiritish imkonini beradi. 
1. Seroz ekssudat shaffof yoki loyqa, sarg‘ish yoki rangsiz 
bo‘lishi mumkin (bilirubin mavjudligi bilan belgilanadi), turli 
darajadagi loyqalik.
2. Seroz-yiringli va yiringli ekssudat – ko‘p miqdorda 
bo‘shashgan cho‘kindi bilan bulutli, sarg‘ish-yashil suyuqlik. 
Plevral empiema, peritonit va boshqalar bilan yiringli ekssudat 
paydo bo‘ladi. 
3. Chirigan ekssudat – o‘tkir chirigan hidli kulrang-yashil 
rangdagi loyqa suyuqlik. Putrid ekssudati o‘pka gangrenasi va 
to‘qimalarning parchalanishi bilan kechadigan boshqa jarayonlarga 
xosdir. 
4. Gemorragik ekssudat – tiniq yoki loyqa suyuqlik, qizil yoki 
jigarrang. 

---

97
5. Xiloz ekssudat – sutsimon rangdagi loyqa suyuqlik bo‘lib, 
suspenziyada eng kichik yog‘ tomchilarini o‘z ichiga oladi. Efir 
qo‘shilganda suyuqlik tiniqlashadi. Bunday oqma limfaning 
vayron bo‘lgan yirik limfa tomirlaridan seroz bo‘shliqqa kirishi, 
xo‘ppoz, tomirlarning o‘simta, filariaz, limfoma va boshqalar bilan 
infiltratsiyasi bilan bog‘liq. 
6. Xilozga o‘xshash ekssudat – yog‘li degeneratsiyaga ega 
bo‘lgan hujayralarning ko‘p miqdorda parchalanishi natijasida 
paydo bo‘ladigan sutli loyqa suyuqlik. Xilozga o‘xshash ekssudat 
tana bo‘shliqlaridagi suyuqliklariga xosdir, uning ko‘rinishi 
jigarning atrofik sirrozi, o‘smalar va boshqalar bilan bog‘liq. 
7. Xolesterin ekssudati – xolesterin kristallari klasterlaridan 
tashkil topgan yaltiroq bo‘laklari bo‘lgan marvarid tusli qalin 
sarg‘ish yoki jigarrang suyuqlik. Muayyan sharoitlarda seroz 
bo‘shliqdan suv va ekssudatning ba’zi mineral komponentlarini 
reabsorbtsiyalash, shuningdek, yopiq bo‘shliqqa suyuqlik 
oqimi bo‘lmaganda, har qanday ekssudat etiologiyasi xolesterin 
xarakteriga ega bo‘lishi mumkin. 
8. Shilimshiq ekssudat – ko‘p miqdorda mutsin va 
psevdomutsinni o‘z ichiga oladi, mezotelyoma, shilliq hosil 
qiluvchi o‘smalar, psevdomiksoma bilan paydo bo‘lishi mumkin.
9. Fibrinli ekssudat – fibrinning sezilarli miqdorini o‘z ichiga oladi.
Ekssudatning aralash shakllari (seroz-gemorragik, shilliq-
gemorragik, seroz-fibrinoz) ham mavjud.