U. P. Shukurova, M. R. Sobirova, N. X. Muxamedova

Laboratoriyadagi sanitar-epidemiologik holat 
va xavfsizlik texnikasi
Barcha infeksion kasalliklar qon va boshqa biologik suyuqliklar 
orqali o‘tishi mumkin. Laboratoriya xodimlari uchun milliy 
immunlash dasturini ishlab chiqish zarur (masalan, gepatit В ga 
qarshi). Xodimlarni ham emlash tavsiya etiladi. Xodimlar har 
yili tekshiruvdan o‘tib turishlari kerak. Xavfsizlik qoidalari va 
shoshilinch yordam ko‘rsatish muolajalari laboratoriyada ko‘zga 
ko‘rinarli joyga osib qo‘yilishi lozim. Laboratoriyani, laboratoriya 
uchun ajratilgan joyni yuvib, yig‘ishtirib turadigan texnik xodimlar 
ham tayyorgarlikdan o‘tgan va ularning o‘zlari uchun maxsus ishlab 
chiqilgan xavfsizlik qoidalarining ko‘chirmasi bilan ta’minlangan 
bo‘lishlari lozim.

---

10
Xavfsizlik va infeksiyalarning oldini olishning muhim 
jihati shaxsiy gigiyena, himoyalovchi ust-boshdan foydalanish, 
tomizgichlarni ishlatishda ehtiyot bolish, laboratoriya idishlarini 
to‘g‘ri saqlash, namunalami yuqumsizlantirish va yo‘q qilishdir. 
Mikroorganizmlar bo‘lishi mumkin bolgan hamma namunalar va 
materiallar, shuningdek, ushbu namunalami tahlil qilish uchun 
ishlatilgan asbob-anjomlar yo‘q qilinishi yoki qayta ishlatish 
maqsadida yuvilishidan oldin dezinfeksiyalanishi kerak. Buning 
uchun eng yaxshi usul – barcha tirik organizmlarni o‘ldiradigan 
stirillashdir. Imkoni bo‘lmaganda dezinfektantlar yoki fizik usullar 
yordamida yo‘q qilinadi.
Gipoxlorid yoki xloramindan foydalanib yuqumsizlantirish
1. To‘g‘ri suyultirilgan dezinfeksiyalovchi vositalardan foyda-
lanish va oldin tayyorlab qo‘yilgan eritmalar faol xossalarini 
yo‘qotib qo‘yilgan bo‘lsa, ularni almashtiring.
2. Yorug‘lik ta’sirida o‘z xossalarini yo‘qotib qo‘yadigan har 
qanday dezinfeksiyalovchi vositalarni qora shisha idishda yoki 
qoraqog‘oz bilan o‘rab qo‘yilgan shisha idishchalarda saqlang.
3. Konsentrlangan gipoxloridni salqin joyda saqlang, chunki 
xlor issiqda bug‘lanib ketadi.
4. Laboratoriyada natriy gipoxloriddan foydalaning (tarkibida,o-
datda, 5 % faol xlor bo‘ladi), chunki bu modda bakteriya va viruslar, 
jumladan, OITS va gepatit В virusiga qarshi faollik ko‘rsatadi.
5. Konsentrlangan gipoxlorid eritmasini tayyorlashda ehtiyot 
bo‘ling, chunki u zaharli. Ko‘z, tana terisi va o‘pkani zararlab 
qo‘yishi mumkin.
6. Gipoxloridni suyultirishda qo‘lqop kiyib, himoya 
ko‘zoynagini taqib oling.
7. Asboblar yoki lansetlarni dezinfeksiya qilish uchun gipoxlorid 
eritmasidan foydalanish taqiqlanadi, chunki u korroziyalash 
xossasiga ega.

---

11
8. Lansetlar, metall buyumlar va asboblami 70 % li spirt bilan 
dezinfeksiya qiling.
9. Takror ishlatiladigan qo‘lqoplarni yuvib, dezinfeksiyalang.
10. Ish o‘rnini har kuni dezinfeksiya qilish, qo‘l hamda 
qo‘lqoplarni yuqumsizlantirish uchun 0,1% li gipoxlori deritmasidan 
foydalaning.
11. Tekshirib bo‘lingan biomateriallarni 0,25 % li gipoxlorid 
eritmasida yuqumsizlantiring.
12. Barcha vaziyatlar uchun 2 % li xloramin eritmasidan 
foydalaning, chunki tarkibida 25 % faol xlor bo‘ladigan kukundan 
tayyorlangan eritmalar organik moddalar ta’siridan gipoxloridchalik 
kuchsizlanib, faolligini yo‘qotmaydi.
13. Shisha idishlarni kechasiga, 18 soatcha muddatga, 
dezinfeksiyalovchi eritmaga batamom botib turadigan qilib 
solib qo‘ying. Pipetkalarni shu eritma bilan to‘ldirib, ularni ham 
dezinfeksiyalovchi vositaga botirib qo‘yish kerak.
Qon olib bo‘lgandan so‘ng asbob anjomlar va tibbiyot 
chiqindilari zararsizlantiradi.
• Shprislar 0,5% xlorli eritmada 3 marta yuvib zararsizlantiriladi 
va alohida idishga yig‘iladi.
• Boshqa tibbiyot chiqindilari (masalan, paxta) butun plastik 
paketlarga solinadi.
• Trubkalar va boshqa asboblar 10 daqiqa davomida 0,5% xlorli 
eritmaga solib qo‘yiladi.
• Qo‘lqoplar 0,5% xlorli eritmada ishlov berilagandan keyin 
yechiladi va alohida idishga yig‘iladi
• Qo‘lqoplar yechilgandan keyin qo‘llar yuviladi:
– Qo‘llar oqar suv tagida 10–15 sekund davomida sovun bilan 
yuviladi va shaxsiy sochiq bilan quritiladi, yoki
– 3–5 ml. spirtli eritma bilan artiladi.
Siydik, najas, balg‘am olishda infeksiyalarni oldini olish 
standartga muvofiq.
• Namunalar yig‘iladigan idishlar qopqoqli bo‘lishi kerak.

---

12
• Laboratoriya xodimlari bemorlarga quyidagi ehtiyotkorlik 
choralarini tushuntiradilar:
• Namuna olishdan oldin va olib bo‘lgandan keyin qo‘llar 
yuviladi.
• Namunalar idishdan tashqariga to‘kilmasligi kerak.
• Laboratoriya xodimlarida namuna olayotgan vaqtda qo‘lida 
bir martalik qo‘lqop bo‘lishi kerak.
• Olingan namunalar qayta ishlaganda, saqlaganda yoki 
transportirovka qilinganda to‘kilmaydigan idishga joylashtiriladi.
• Qo‘lqoplar 0,5% xlorli eritmada ishlov berilgandan keyin 
yechiladi va alohida idishga yig‘iladi
• Qo‘lqoplar yechilgandan keyin qo‘llar yuviladi:
– Qo‘llar oqar suv tagida 10–15 sekund davomida sovun bilan 
yuviladi va shaxsiy sochiq bilan quritiladi, yoki 3–5 ml. spirtli 
eritma bilan artiladi.
Namunalarni qayta ishlash vaqtida infeksiyalarni oldini olish 
standartga muvofiq.
Laboratoriya xodimlari namunalar bilan ishlash vaqtida 
individual himoya vositalardan foydalanishlari kerak. Bular:
• Qo‘lqoplar;
• Xalat;
• Plastik fartuk;
• Himoya ko‘zonaklari;
• Himoya niqoblari;
• Pipetkaga suyuqlik og‘iz orqali olinmasligi kerak.
Namunalar quyida ko‘rsatilganidek zararsizlantiriladi:
• Siydik, balg‘am, qon namunalarining qoldiqlari “Yuvish 
xonasi”dagi hojatxonaga ehtiyotkorlik bilan, sakratmasdan to‘kiladi.
• Namunalar uchun mo‘ljallangan idishlar, trubkalar, predmet 
oynalari va boshqa materiallar 0,5% xlorli eritmaga 10 daqiqa solib 
qo‘yiladi.
• Boshqa tibbiyot chiqindilari (masalan, paxta) butun plastik 
paketlarga solinadi.

---

13
• Qo‘lqoplar 0,5% xlorli eritmada ishlov berilagandan keyin 
yechiladi va alohida idishga yig‘iladi.
• Qo‘lqoplar yechilgandan keyin qo‘llar yuviladi.
Qo‘llar oqar suv tagida 10–15 sekund davomida sovun bilan 
yuviladi va shaxsiy sochiq bilan quritiladi, yoki 3–5 ml. spirtli 
eritma bilan artiladi.
• 0.5% xlorli eritmaga kislota, ammiak yoki ammoniydan holi 
bo‘lgan yuvuvchi vosita unga quyuq bo‘lmagan, ko‘piklanuvchi 
suyuqlik hosil bo‘lgunga qadar qo‘shiladi.
Yuvish uchun ishlatiladigan asboblar qayta ishlatishdan oldin 
yoki saqlanishdan oldin standartga muvofiq zararsizlantiriladi.
Shvabralar, chelaklar, shyotkalar va lattalar quyidagicha 
zararsizlantiriladi:
• Ishlatilgandan so‘ng ular 10 daqiqa 0,5% xlorli eritmaga yoki 
boshqa tasdiqlangan dezinfeksiyalovchi eritmaga solib qo‘yiladi.
• Ishlatilgandan so‘ng yuvuvchi vositali suvda yuviladi.
• Toza suvda chayiladi.
• Saqlashdan oldin yoki qayta ishlatishdan oldin ular quritiladi.
Tibbiy chiqindilarni yig‘ish standartga muvofiq o‘tkaziladi.
Tibbiy chiqindilar (masalan paxta, doka va boshqalar):
• Tibbiy chiqindilar plastik paket bilan yuvuvchi idishga solinadi
• Idish ¾ qismga to‘lganda qopqog‘i berkitiladi va olib ketiladi.
Sanchuvchi-kesuvchi predmetlar:
• Sanchuvchi-kesuvchi predmetlar teshilmaydigan idishlarga 
solinadi (qattiq kartonli korobka, qattiq plastikli idish, kichik 
teshikli metallik idish)
• Idishlar ¾ qismga to‘lganda berkitilib, olib ketiladi. 
• Sanchuvchi – kesuvchi predmetlar solingan idishlar qayta 
ishlatilmaydi.