U. T. Berdiev

Chulg‘amlari YY ulangan uch fazali transformatorning salt ishlashi. Salt ishlash rejimida transformatorning birlamchi chulg‘amiga sinusoidal kuchlanish u₁ U_1msint berilganda vujudga keladigan magnit oqim va hosil bo‘ladigan EYuK E₁ ham sinusoidal shaklda o‘zgaradi. Bu holda salt ishlash tokining tarkibida 1-garmonikadan tashqari yuqori garmonikalar (ulardan eng kattasi 3-garmonika) ham bo‘ladi.
Agar chulg‘amlar Y sxemasiga ulanganda salt ishlash tokining vaqt bo‘yicha o‘zgarish shaklida 3-garmonika bo‘lmasa magnit oqimi nosinusoidal bo‘lib, bu holda guruhlangan transformatorda va magnit tizimi umumiy bo‘lgan uch fazali transformatorda har xil ta’sir qiladi. Guruhlangan transformatorda magnit tizim har fazada mustaqil bo‘lganligidan magnit oqimning 3-garmonikasi F₍₃₎ xuddi shu oqimning 1-garmonikasi F₍₁₎ ga o‘xshab magnit o‘tkazgich orqali tutashadi va, shu sababli F₍₃₎ ning qiymati katta bo‘lib F₍₁₎ ning 1520 foiziga yetadi. Odatda transformatorlarda magnit tizimi to‘yingan bo‘ladi, bunda e₍₁₎ va e₍₃₎ EYuK lar qo‘shilib fazaviy EYuK ning oniy (e) qiymatini 4050 foizga, ta’sir etuvchi (E) qiymatini esa 108 foizga oshiradi. EYuK ning bunday oshishi ayrim hollarda xavfli hisoblanadi. Shu cababli guruhlangan transformatorlarda YY ulanish sxemasi ishlatilmaydi. Chulg‘amlari Y/Y ulangan transformator fazaviy EYuK ning shakli keskin o‘zgarsa ham liniyaviy EYuK da 3-garmonika bo‘lmay, sinusoidaga yaqin shaklda qoladi.
Transformator chulg‘amlari «uchburchak-yulduz» yoki «yulduz-uchburchak» sxemalariga ulanganda transformatorning salt ishlashi. «Yulduz» sxe masiga ulanganda salt ishlash toki tarkibida uning 3-garmonikasi I_0r(3) bo‘l maydi (3.2,a-rasm) va salt ishlash tokining o‘zgarish shakli sinusoidaga yaqin bo‘ladi, natijada magnit oqimining vaqt bo‘yicha o‘zgarish shakli nosinusoidal bo‘ladi. Shu tufayli magnit oqimning asosiy tashkil etuvchisi (1-gar-monikasi)dan tashqari uning yuqori garmonikalari ham bo‘ladi.

Magnit oqimning 3-garmonikasi F₍₃₎ transformatorning ikkilamchi chulg‘ami «uchburchak» sxemasi bo‘yicha ulangan holda, uning har bir fazasida F₍₃₎ dan 90C orqada qoladigan EYuK ning 3-garmonikasi E₂₍₃₎ ni hosil qiladi. Bu EYuK ta’sirida shu chulg‘amda vujudga keladigan tokning 3-garmonikasi I₂₍₃₎ EYuK E₂₍₃₎ dan faza jihatdan deyarli 90Cga orqada qoladi va uchta fazada ham yo‘nalishi bir xil bo‘lganligidan berk zanjir bo‘yicha harakat qiladi (3.2,s-rasm). Bu tokning orqada qolishiga ikkilamchi chulg‘amning konturi katta induktiv qarshilikka egaligi sabab bo‘ladi. Tok I₂₍₃₎ ning vektori magnit oqimi vektori F₍₃₎ ga deyarli qarama-qarshi yo‘nalganligi tufayli (3.2,d-rasm), I₂₍₃₎ hosil qilgan magnit oqimi F₍₃₎ ning yo‘nalishi shu tok vektori bo‘yicha yo‘nalib, asosiy oqimning 3-garmonikasi F₍₃₎ ni muvozanatlaydi. Bu esa magnit o‘tkazgichdagi asosiy natijaviy oqim va fazaviy chulg‘amlardagi EYuK larning shaklini sinusoidaga yaqinlashtiradi. Shunday qilib, tranformator chulg‘amlaridan birortasi «uchburchak» sxemasi bo‘yicha ulanganda magnit oqimi va EYuK 3-garmonikalarining zararli ta’siridan saqlar ekan.