U. T. Berdiev

3.3§. Salt ishlash tajribasi va xarakteristikalari
Birlamchi chulg‘ami sinusoidal kuchlanish [u₁U_(1)max∙sint]ga ulangan transformatorning ferromagnit o‘zagida magnit oqimi sinusoidal (F₁ =F_(1)max∙sint) o‘zgarca ham ferromagnit o‘zakning magnit to‘yinishi sababli uning magnitlanish xarakteristikasi egri chiziqli bo‘lgani tufayli magnitlovchi tok I₀._r ning vaqt bo‘yicha o‘zgarishi I₀._r  f(ωt) sinusoidal bo‘lmaydi. Salt ishlash tajribasi ikkilamchi chulg‘amga yuklama ulanmagan (I₂  0) holda 3.3,a-rasmda ko‘rsatilgan sxema bo‘yicha o‘tkaziladi. Transformatorning bitta chulg‘amiga rostlagich vositasida beriladigan kuchlanish U₁ ni 0 dan U₁1,2U_1N qiymatgacha oshirib kuchlanish U₁, salt ishlash toki I₀ va salt ishlash quvvati R₀ o‘lchab olinadi va ularga asosan quvvat koeffitsienti cos₀ hisoblanadi. Tajribadan olingan va hisoblangan ma’lumotlar asosida qurilgan I₀  f (U₁), R₀  f (U₁) va sos₀  f (U₁) bog‘lanishlarni salt ishlash xarakteristikalari deyiladi (3.3,b-rasm). Uch fazali transformatorda U₁ va I₀ larning qiymatlari har qaysi faza uchun alohida o‘lchab olinadi va ularning o‘rtacha qiymatlari bo‘yicha salt ishlash xarakteristikalari quriladi. O‘zaklari bitta tekislikda joylashgan transformator fazalaridagi salt ishlash toklari bir xil bo‘lmaydi, chunki o‘rta fazadagi magnit oqim kuch chiziqlari o‘tadigan oraliq, chekka fazalarining shunday oraliqlariga nisbatan kam (2.1,s-rasm). Shu tufayli o‘rta sterjenda joylashgan fazaning MYuK va toki I₀.W chekkadagi fazalarga nisbatan kam (I₀.W<0.W_A= I₀.W_C) bo‘ladi. I₀f(U₁). Transformatorga berilgan kuchlanish U₁ oshirilishi bilan uning magnit oqimi F oshadi, chunki
U₁ E₁ 4,44fw₁F_max.
Kuchlanishning kam qiymatlarida magnit zanjir to‘yinmagan bo‘lib, tok I₀ to‘g‘ri chiziqli o‘zgaradi.

Kuchlanishning U₁ (0,50,6) U_1N qiymatlaridan boshlab magnit o‘tkazgich to‘yina boshlaydi va shu tufayli transformatorning Z₀, x₀ va r₀  r_m qarshiliklari kamaya boradi. Natijada, salt ishlash tokining reaktiv tashkil etuvchisi I_0.r kuchlanish U₁ ga nisbatan tez oshadi (3.3,b-rasm). Salt ishlash toki I₀ reaktiv (I₀._r) hamda aktiv (I₀.a) tashkil etuvchilardan iborat bo‘ladi: I₀ = I₀._a + I_0.r. Odatda kuch transformatorlarida I₀ < 0,08 I_1N , uning aktiv tashkil etuvchisi I_0.a esa I₀ ning taxminan 100,5 foizini tashkil qiladi. Kuch transformatorlarining nominal quvvatlari oshgan sari I₀ ning nominal tokka nisbatan foizdagi qiymatlari kamaya boradi.