Ulu Öndər Heydər Əliyev siyasi fəaliyyətinin bütün mərhələlərində özü nün
Yüklə 61,71 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
mEhrİban Xanım ƏLİYEVanın
mƏqaLƏLƏrİ “azƏrbaYcan-İrs” jurnaLının sƏhİfƏLƏrİndƏ Azərbaycan mədəniyyətinin ölkədə və xaricdə daha geniş təbliğ olunması məqsədilə Mehriban xanım Əliyeva 1996cı ildə Azərbaycan, rus və ingilis dillərində çap olunan “AzərbaycanİRS” jurnalını təsis etmişdir. Jurnal artıq 16 dəfə dərc olunmuş və həmin buraxılışlar dünyanın bir sıra ölkəsində yayılmış dır. Jurnalda Azərbaycan tarixinə, mədəniyyətinə dair materiallar dərc olunur. “AzərbaycanİRS” jurnalında Mehriban xanım Əliyeva Azərbaycanın qə dim, zəngin və əsrarəngiz millimənəvi dəyərləri ilə bağlı məqalələrlə çıxış etmişdir ki, onları hörmətli oxucuya təqdim etməyi vacib hesab edirik. azƏrbaYcan mƏbƏdLƏrİ Tarixən Azərbaycan böyük bir sahədə – Qafqaz dağlarından başlayıb müa sir İrandakı Səfiyurd çayı arasındakı ərazidə yerləşirdi. Azərbaycan ərazisindən karvan yolları, o cümlədən Şumer, Assuriya, yunan, Roma, İran, türk, hind, Çin və s. kimi qədim sivilizasiyaları birləşdirən Böyük İpək Yolu keçirdi. Bu sivilizasiyaların hər biri öz mədəniyyətini və etiqadını güclə, yaxud – xoşluqla Azərbaycanda yaymağa can atırdı. Azərbaycan bu gün özünə doğmalaşmış is lam dinini qəbul edənə qədər demək olar ki, dünyanın bütün dinlərindən keçmişdir. Qərbdən Bizans, cənubqərbdən Suriya Azərbaycanda xristianlığı, cənubdan, cənubşərqdən İran zərdüştlüyü, şimaldan xəzərlər iudaizmi yayma ğa cəhd göstərirdi, səlcuqlar, türkmonqollar isə özləri ilə buddizmi gətirmişdi lər. Çox vaxt məbədləri əhalinin əsas hissəsinin dini qəbul etməsindən, yaxud da onun dövlət dini elan olunmasından çoxçox əvvəl inşa etməyə başlayırdılar. Belə ki, tək Qafqazda deyil, bütün xristian aləmində ən qədim abidələrdən sa yılan Şəkinin Kiş kəndindəki xristian məbədi Qafqaz Albaniyasının xristianlığı qəbul etməsindən xeyli əvvəl tikilmişdi. Avestada adı çəkilən TəxtiSüley mandakı odlar məbədi zərdüştlüyün ən qədim abidələrindən biri olmaqla bəra bər, həm də ən çox sayılanı idi. Özlərinin məşhur məbədləri olmasına baxma yaraq, Sasani şahənşahlarının tacqoyma mərasimləri bu məbəddə keçirilirdi. Yampolski Azərbaycanı zərdüştlüyün papalıq vilayəti adlandırırdı. Belə vila yətlərdən biri, özündə Qobustanı və Abşeronu birləşdirən və hazırda Suraxa nıda fəaliyyətdə olan Atəşgah məbədi, qədim odlar məbədi və odlar mehrabının qalıqları tapılan Bakı rayonu idi. Zaqatala rayonunda eramızın əvvəllərində çox unikal qayaüstü məzdəkizm abidəsi günümüzədək gəlib çatmışdır. Qarabağda, ŞəkiZaqatala rayonunda, həmçinin Qazax rayonunda xristianlığın çoxlu mə 163 bədləri qalmışdır. İlk dəfə İlhanilər tərəfindən inşa edilmiş çoxlu budda məbəd ləri sonradan islamı qəbul etmiş xələfləri tərəfindən dağıdılmışdı. Qədim yəhu di məbədi qalmamışdır. Dağ yəhudilərinin bu gün də Qubada fəaliyyətdə olan ilk sinaqoqu XIX əs rin sonlarında tikilmişdir. Ərəb müsəlman dünyasından xaricdə ən qədim məs cidlər Azərbaycanda inşa edilib bugünümüzədək qalmışdır. Yuxarıda deyilən lərlə əlaqədar çoxları Azərbaycanı Allah tərəfindən xeyirdua verilmiş ölkə he sab edirdilər. O, (Azərbaycan ölkəsi) bəxtiyar ölkələrdən biridir. Onda günəş idrakı parladı. Bu ölkə Allahdan xeyirdua alıb. O, peyğəmbərlərin və müqəd dəslərin mehrabıdır. Gənc, müstəqil Azərbaycan qarşısında bugünümüzədək gəlib çatmış zəngin irsi bərpa edib qorumaq kimi məsul və şərəfli vəzifə daya nır. Jurnalın bu nömrəsi Azərbaycan məbədlərinə həsr olunmuşdur. Biz gələ cəkdə də bu problemə qayıdacaq və oxucularımızı bu mövzularla tanış edəcəyik. 164 hƏYat dƏrsİ XX əsrdə Azərbaycan tarixinin önəmli, əlamətdar bir mərhələsi var: 60cı illərin sonundan başlanan və XXI əsrə adlayan tarixi zaman. İlk baxışda quru statistika və faktlarla dolu, möhtəşəm, ziddiyyətli, enişliyoxuşlu bir dövrün mənzərəsi yaranacaq. Lakin ikicə kəlmə söz tarix səhifələrini canlandırıb, uğurları, itkiləri, tərəqqi və inkişafı onlarca müfəssəl cədvəldən, araşdırmalar dan qatqat tutumlu əks etdirə bilər. Heydər Əliyev. Tarix salnaməsinin XX əsr üçün taleyüklü səhifələrinin iştirakçısı, yaradıcısı, aparıcısı. 30 ildən artıq Azər baycanın məsuliyyətini öz çiyinlərində daşıyan, onu bir dövlət və millət kimi tarixin sınaqlarından çıxaran Vətəndaş, Şəxsiyyət, Lider. Mənim də mənsub olduğum nəsil üçün – dünyaya 60cı illərdə göz açanlara – o, ailə üzvü qədər yaxın və doğmadır. Və bu yaxınlıq tamamilə təbiidir. Hələ məktəb illərindən universitetə qədər, oradan da müstəqil həyata vəsiqə alanlar üçün Heydər Əliyev möhkəm iradəsi, təşkilatçılıq və dövlətçilik vərdiş lərinin unikal virtuozluğu ilə heyran edən, geniş erudisiyası, qibtəediləcək işgüzarlığı, sənətə vurğunluğu və sənət adamlarına himayədarlığı ilə örnək bir lider olmaqla yanaşı, həm də bizim gündəlik həyatımızın, məişətimizin təcride dilməz hissəsi idi. O zamanın qanunlarına görə yaşayan bir cəmiyyətdə respublika başçısının, sözün yaxşı mənasında, millətpərəst bir insan olması onun həyatının nə qədər maneələrlə, üstüörtülü təhlükələrlə, daxili sarsıntılarla dolu olduğunu göstərir. Başqa cür ola da bilməzdi! Axı Azərbaycan üçün Heydər Əliyev möhkəm sipər, dayaqdır. Bunu bizim nəslimiz 80ci illərin sonunda Vətənin üstünü qara buludlar alanda – Qarabağ savaşında, 20 Yanvar faciəsində haqsızlıq və laqeyd lik ilə üzüzə qalanda hiss etdi. Onun Azərbaycan üçün varlığının taleyin Tanrı payı olduğunu onda dərindən duyduq. Hiss etdik ki, “Azərbaycan və Heydər Əliyev qırılmaz tellərdir” kəlmələrinin ifadəsi adi ritorika deyil. Tərəqqisi üçün çalışdığı, mədəniyyəti, keçmişi ilə fəxr etdiyi, nəsillərinin gələcəyi üçün düşün düyü Vətən – Azərbaycan taleyi onun adi insan taleyi ilə əbədi olaraq bağlandı. Hüseyn Cavidi uzaq soyuq Sibirdən Vətəninə qaytaranda, dahi həmvətənlərinin xatirəsini əbədiləşdirmək üçün birbirindən əhəmiyyətli tariximədəni layihələ ri reallaşdıranda, yüzlərlə gənci keçmiş SSRİnin aparıcı ali məktəblərinə oxumağa göndərəndə, mənəvi irsimizin qorunması, təbliği ilə bağlı məsələləri daim diqqət mərkəzində saxlayanda o, bizlərə – “bu Vətən sənin, mənim, hamımızındır” kəlmələrinin əsl mahiyyətini anladan həyat dərsi keçirdi. 1993 cü ildə yenidən Azərbaycan tarixini yaradan Heydər Əliyevi dəstəkləmək üçün meydanlara yığışan, onun səsinə səs verən milyonlarla azərbaycanlı arasında biz də – dünyaya 60cı illərdə göz açanlar da var idik. Mənim həmyaşıdlarım həyatlarındakı Heydər Əliyev mərhələsinin bu gü nünü yaşayır, yenə də həyat dərsi keçir. Bu dərs onun timsalında ruhun, iradənin gücünə, insanın məğlubedilməzliyinə inam dərsidir. 165 üzüYümün qaşı fİruzƏdƏndİr... Müasir Azərbaycan mədəniyyətinin möcüzəli, ecazkar bir musiqi dünyası var. Bu dünyanın parlaq ulduzları – Fidan və Xuraman Qasımovalar artıq iyir mi beş ildir valehedici, bənzərsiz, ilahi səsləri ilə Azərbaycanı dünyada tanıdan əsl sənət elçiləridir. Milli vokal məktəbimizin mötəbər beynəlxalq müsabiqələr də ən yüksək səviyyədə – qaliblər zirvəsində təmsil olunması ilk dəfə Fidan və Xuraman Qasımovaların adı ilə bağlıdır. Fidan xanımın İtaliyada (Viotti adına), Xuraman xanımın Yunanıstanda (Mariya Kallas adına), Rusiyada (Pyotr Çay kovski adına) sənət yarışmalarında parlaq qələbələri XX əsr Azərbaycan mu siqi tarixinə qızıl hərflərlə yazılmışdır. Tale onlardan sanki heç nəyi əsirgə məyib – gözəl səs, gözəl sima, nadir istedad... Hər iki bacının ümumiləş dirilmiş obrazı məhz bu iki kəlməyə köklənir: Gözəllik və İstedad. Fidan Qasımovanın Nigarı, Marqaritası, Dezdemonası, Tatyanası, Mimisi..., Xuraman Qasımovanın Sevili, Toskası, Aidası... Müğənnilərin opera səhnəsində yaratdıqları obrazlar qalereyası texniki ka milliyi, obrazın daxili aləminin parlaq təcəssümü ilə diqqəti cəlb edir. Hələ on ların dünya vokal ədəbiyyatını – Baxdan tutmuş müasir Azərbaycan bəstəkar larının əsərlərinə qədər – əhatə edən zəngin repertuarını demirik. İyirmi beş ildə Fidan və Xuraman Qasımovaların həyatında uğur, parlaq qələbələr kədərli, qəmli anlarla qoşa addımlayıb. Lakin hər iki sənətkar taleyin zərbələrinə sinə gərərək bu gün də dünyanın hər bir guşəsində bolbol alqış qazanır, Azərbay can musiqisinin salnaməsini yaradır. Fidan və Xuraman Qasımovalar ən ali dövlət mükafatlarına layiq görülüblər. Lakin onların ən böyük mükafatı tama şaçı ilə dolu, güllüçiçəkli konsert zalları, teatr səhnələri, xarici ölkələrə çox saylı dəvətlər, Bakı Musiqi Akademiyasındakı tələbələri və həmkarlarının məhəbbətidir. 166 azƏrbaYcan İdmanının qƏdİm ƏnƏnƏLƏrİ Bu il biz Azərbaycan Respublikası Milli Olimpiya Komitəsinin yaradılma sının 10 illiyini qeyd edirik. Komitə 1992ci ildə, ölkəmizin müstəqillik qazandığı gündən üç ay sonra yaradılmışdır. Olimpiya oyunları – bu heyrətamiz yaradıcılıq insan cəmiyyəti nin mədəni, humanist minilliyə qədəm qoymasının ifadəsidir. İnsana xas olan mübarizlik ruhu, güc nümayişi, döyüşkənlik humanist formada özünü göstər məyə başladı. Oyunlar və yarışların müharibələri əvəz etməsi qədim Elladanın ən möhtəşəm nailiyyəti hesab olunmalıdır. Çünki o dövrdə olimpiadada, vicdanlı yarışda rəqibinə qalib gələn və iştirak etdiyi idman növündə gör- kəmli nailiyyətlər qazanan idmançı ölkəsinin ən hörmətli şəxsi, qəhrəmanı hesab olunurdu. Bu da əlamətdardır ki, Olimpiya oyunları keçirilən zaman bü tün hərbi münaqişələrə son qoyulurdu. Bu isə öz növbəsində ümumi sülhə tərəf addım idi. Azərbaycanda bədən tərbiyəsi və idmana bütün dövrlərdə böyük diqqətlə yanaşırdılar. Çünki insanın cəmiyyətdəki mövqeyi at çapmaq, ox at maq, qılınc oynatmaq, güləşmək məharətinə və eyni zamanda fiziki qüvvəsinə görə müəyyənləşirdi. Yaşlılar öz bacarıqlarını ov zamanı, hərbi yürüşlər zamanı və bayramlar münasibəti ilə müntəzəm keçirilən yarış və oyunlarda təkmilləş dirirdilər. Cıdır və dəvələrin yarışı xüsusilə məşhur idi. Çovqan zadəgan oyu nu hesab edilirdi ki, onu da xüsusi atlar üzərində bunun üçün nəzərdə tutulmuş ayrıca meydanda keçirirdilər. Lakin çovqanı at sürməyi azacıq da olsa bacaran hər bir kəs istənilən meydançada oynayırdı. Yarışlarda Şah ailəsinin üzvləri də iştirak edirdilər. Meydanda özünü xarici qonaqlara göstərmək və on ların hərbi hazırlığını sınamaq olardı. Uşaqlar çovqanı ot üzərində oynayırdılar. Oxatma yarışları da geniş yayılmışdı. Bunlardan ən mürəkkəbi at çaparaq uzaq məsafədəki hədəfi – uzun şaquli taxtanın ucuna qoyulmuş kiçik həlqədən keçirmək üzrə yarış idi. Azərbaycan milli yarışları arasında ən qədimi və ən çox seviləni Güləşdir. Bu idman növünün xüsusiyyətlərini bir çox Şərq güləş növlərində tapmaq mümkündür. Bayram şənliklərində tanınmış pəhləvangüləşçilər arasında yarış ların keçirilməsi ənənəsi bizim günlərə qədər gəlib çatmışdır. Bahadır pəhləvanlar xalq arasında böyük hörmətə malik idilər. Pəhləvan adına layiq görülmək və bu adı təsdiqləyən sənədə sahib olmaq üçün fiziki hazırlığın yüksək mərhələsinə çatmaq lazım idi. Qədim dastanlarda birbirinə qarşı vuruşan iki düşmən ordunun və ya dəstənin taleyini pəhləvanların görüşü həll edirdi. Azərbaycanın orta əsr pəhləvanlarının adlarını tarixi yazılar və şairlər bizə çatdırmışlar. Belə hesab olunur ki, Şah İsmayılın dövründə xüsusi alətlər ilə çıxış edən pəhləvanlar hazırlanan Zorxanalar yaradılmışdı. 167 İdmançılar üçün meydança və tamaşaçıların əyləşməsi üçün amfiteatrı olan gümbəzli Zorxana binaları bir növ idman sarayları idi. Halhazırda Zorxana binaları Bakıda, Gəncədə və Ordubadda var. Azərbaycan Tarixi muzeyində Zorxanada çıxış edən pəhləvanların idman alətləri saxlanılır. İntellektual oyun lar da çox geniş yayılmışdı. Bunlar arasında xüsusən şahmat, nərd və başqaları nı qeyd etmək olar. Şahmat və dama oyununu adətən ənənəvi tərzdə və gözübağlı oynayırdılar. Gözübağlı oyun tərzi karvan səyahətləri zamanı təkmil ləşmiş və uzun sürən vaxtı qısaltmağa kömək etmişdir. Yarışların demək olar ki, hamısı musiqi sədaları ilə müşayiət olunurdu. Hətta şahmat oyunu zamanı ud alətində incə musiqi ifa edilirdi. Zorxanalarda güləş zamanı səslənən ənənəvi musiqidən başqa pəhləvanların şücaətindən bəhs edən mahnılar da ifa olunurdu. 1894cü ildə Pyer de Kuberten müasir Olimpiya hərəkatının başlan ğı cını qoyan Beynəlxalq Olimpiya Komitəsini yaratdı. İnsanların çoxdankı ar zusu – bərabər döyüşdə qələbə çalmaq, müharibə ilə deyil, hamı tərəfindən qə bul edilmiş qanunlar üzrə bitərəf hakimlər qarşısında yarışlarda öz məharətini sübut etdirmək arzusu həyata keçdi. Birinci Müasir Olimpiya Oyunları 1896cı ildə Afinada keçirildi. Bundan düz 100 il sonra Azərbaycan Atlantada keçirilən XXVI Olimpiya oyunlarında müstəqil dövlət kimi çıxış etdi (Azərbaycan idmançıları Olimpiya oyunlarında ilk dəfə 50 il bundan əvvəl, SSRİ yığma komandası tərkibində çıxış etmişlər). Bundan sonra idmançılarımızın Avstrali yanın Sidney şəhərində keçirilən yay Olimpiya oyunlarında zəfərli çıxışları baş verdi – onlar Vətənə iki qızıl və bir bürünc medal ilə qayıtdılar. Olimpiya hərə katının bu on ili ərzində Azərbaycanda artıq müstəqil dövlətin vətəndaşları olan çoxlu miqdarda yeni nəsil idmançıları hazırlanmış, Bakıda, Naxçıvanda, Gən cədə və Maştağada müasir tələblərə cavab verən idman kompleksləri ucaldıl mış, bir neçə beynəlxalq turnir, Avropa və dünya birincilikləri keçirilmişdir. Ölkəmizin Olimpiya hərəkatının 10 illiyi münasibətilə jurnalımızın növbəti sayını Azərbaycanda idmanın inkişafı mövzusuna həsr etmək qərara alınmışdır. 168 qızıL İrsİmİz 2001ci ildə Şah İsmayılın Azərbaycan Şahı kimi taxta çıxması və Səfəvi dövlətini yaratmasının 500 illiyi tamam olur. Səfəvilər dövründə Azərbaycanda təsviri sənət qeyriadi yüksəkliklərə çatmışdı ki, bu da öz növbəsində, ölkədə bu incəsənət növünün gələcək inkişafına böyük təsir göstərmişdi. O dövrün dahi Azərbaycan rəssamları, dünya şöhrəti qazanmış Sultan Məhəm məd, Ağa Mirək, Mir Müsəvvir, Mir Seyid Əli, Müzəffər Əli, Muhammədi və başqa larının xatirəsini yad etmək üçün jurnalımızın bu nömrəsini təsviri sənət möv zusuna həsr etmişik. Azərbaycan təsviri sənətinin tarixi kökləri çox qədimdir. Qədim rəssamlar insan və ov etdikləri heyvan təsvirlərini yüksək bədii ustalıqla təsvir etmişlər. Onlar artıq o dövrdə mərasim rəqslərinin hərə kətlərini və ov zamanı təqib səhnələrinin dinamikasını təsvir etməyi bacar mışlar. Qobustanda olan bir çox qayaüstü rəsmlər sübut edir ki, rəssamlar mərasimlərin məzmu nundan asılı olaraq qadağan olunmuş ecazkar obrazların abstrakt təsvirlərini verməyi öyrənmişlər. Azərbaycanın ərazisində (Manna dövləti, e.ə. IXVII əsrlər) öz gözəlliyi və işləmə texnikası ilə insanı heyran edən və üzərində al lahlara qurbankəsmə səhnələri, ölkə başçıları, musiqiçilər və başqalarının təsvirləri olan nadir qablar tapılmışdır. Tanınmış rus sənətşünası Lukonin hesab edir ki, qonşu ölkələrin incəsənətinin mənbəyini Manna dövlətinin ərazisində axtarmaq lazımdır. O yazır: “Bu ərazinin incəsənəti həm skiflərin incəsənətinin, həm midiyalıların incəsənətinin, həm farsların incəsənətinin formalaşması üçün əsas olmuşdur. Zaviye abidələri ilə təqdim olunan bu dövr xüsusilə maraqlıdır. Çünki bir tərəfdən, bu abidələrdə biz yaxın zamanlarda tapılmış sivilizasiyanın son inkişaf mərhələsini müşahidə edirik, o biri tərəfdən isə, onlar skif incə sənətinin başlanğıc mərhələsi və fars incəsənətinin ilk abidələri ilə bilavasitə bağlıdırlar. Orta əsrlərdə kitab incəsənətinin inkişafı ilə əlaqədar Azərbaycan müsəlman Şərqində kitab miniatürünün inkişafında əsas mərkəzlərdən biri olur. Yaxın və Orta Şərqdə ilk, ən erkən miniatürlər Azərbaycan şəhərlərindən Xoy, Marağa və Təbrizdə Azərbaycan Atabəyləri (Eldəgizlər) dövründə, XIV əsrin sonu və XV əsrin əvvəllərində yaradılmışdır. Bir qədər sonra Azərbaycan dövlətləri Qaraqoyunlu, Ağqoyunlu və Səfəvilərin bədii emalatxanalarında dünya bədii mədəniyyəti xəzinəsini zənginləşdirmiş özünəməxsus və orijinal kitab miniatür məktəbləri yaranır. Alman alimi F.Şults XIVXV əsrlər Azər baycan (Təbriz) miniatür məktəbini Şərqin bir çox bədii məktəblərinin “alma materi” adlandırmışdır. İlk mərhələdə Azərbaycan mi niatürü Mesopotamiya və türkuyğur incəsənətinin təsiri altında inkişaf edirdi. Lakin artıq XVII əsrin əvvəllərində və daha sonra Avropa rəssamlığının təsiri təkcə miniatür yara dıcılığında deyil, təsviri incəsənətin başqa növlərində də aydın gözə çarpır. XIX əsrin əvvəlləri və Azərbaycanın şimal hissəsinin Rusiyaya birləş 169 dirilməsindən sonra bu proses öz ifadəsini saray və binaların divar naxışlarında və təzəcə yaranan dəzgah rəssamlığında tapır. Təbriz, İrəvan, Şuşa, Şəki, Xoy şəhərlərindəki saray və fərdi yaşayış evləri yeni üslubda naxışlanır. İranda və Azərbaycanda (İrəvani, Qarabaği, Allahverdi Əfşar, Mir Əli, Məhəmməd Həsən Əfşar və bir çox başqaları) Azərbaycan zadəganlarının gözəl portretləri yaradılır. Avroparus məktəbi rəssamlarının ilk nümayəndələri (İbrahim Səfi, Bəhruz Kəngərli, Əzim Əzimzadə və başqaları) yaradıcılıq yoluna qədəm qoyurlar. 1920ci ildən başlayaraq ölkədə Azər baycan üçün yeni peşəkar bədii təhsil sistemi formalaşmağa başlayır. Yeni Azərbaycan rəssamlıq məktəbi yaranır. Sosialist realizmindən avanqarda kimi çətin inkişaf yolu keçmiş və özündə Şərqin və Qərbin ənənələrini birləşdirmiş bu məktəb yeni minilliyin əvvəlində kamillik səviyyəsinə çataraq özündə par laq bədii fenomeni təcəssüm etdirir. Səttar Bəhlulzadə, Tahir Salahov, Toğrul Nərimanbəyov, Rasim Babayev, Mikayıl Abdullayev, Nadir Əbdürrəhmanov, Cavad Mircavadov, Əşrəf Murad oğlu, Tofiq Cavadov, Qorxmaz Əfəndiyev, Müslüm Abbasov, Kamal Əhməd, Altay Sadıqzadə, Qəyyur Yunus və bir çox başqalarının adları Azərbaycanın hüdudlarından çoxçox uzaqlarda məşhurdur. 170 rƏşİd adLı bİr möcüzƏ Rəşid adlı bir möcüzəyə həsr olunub bu sayımız. Jurnalımızın tarixində ilk dəfə olaraq hər bir səhifəsini ayrılıqda və jurnalı bütövlükdə bir şəxsiyyətə, bir incəsənət xadiminə həsr edirik. Rəşid Behbudov yaradıcılığından bəhs edərkən – “ilk dəfə” ifadəsi teztez səslənib. Məhz Rəşid ilk dəfə olaraq ekranda bənzərsiz Əsgər və operada Balaş obrazlarını yaradıb. Məhz Rəşid bir çox mahnının ilk və təkrarolunmaz ifaçısı olub. Məhz Rəşid ilk dəfə “Mahnı Teatrı” adlı ecazkar bir dünya yaradıb. Məhz Rəşid ilk dəfə olaraq Azərbaycan nəğməsi ilə, demək olar ki, bütün dünyanı dolanıb, Yer kürəsinin hər bir nöqtəsində doğma Azərbaycanı tərənnüm edib. Bütöv bir dünya idi Rəşidin özü də, sözü də. Hər birimiz özümüzü Rəşid adlı bir dünyanın ayrılmaz parçası hiss edərək çox gözəl başa düşürük ki, Rəşid nəğməsi, Rəşid səsi, Rəşid avazı hələ uzun illər bizim daxilimizdə yaşayacaqdır. Rəşid möcüzəsi dedikdə, biz Rəşidin özünün və sənətinin bu bənzərsizliyinə işarə edərək heç vaxt dəqiq təhlilə yatmayan bir çox problemləri sözün gücü ilə açıqlamaq istəyirik. Gözəl başa düşürük ki, əslində, Rəşid yaradıcılığı, Rəşid sənəti həyatımızın elə ayrılmaz hissəsi olub ki, bu deyilən söz bizim özümüzün haqqındadır. Qəribə musiqi duyumu var idi Rəşid Behbudovun. Onun nəğməsində, onun yaradı cılığında dövrün mühiti ilə ecazkar bir həmahənglik duyulurdu. Azərbaycan musiqi tarixində Rəşid bizim özümüzü də, bizim bədii zövqümüzü də dəyişdirməyə qadir olan bir sənətkar kimi qalacaqdır. XX əsrdə Azərbaycan musiqisində baş verən dəyişikliklərin səbəblərini Rəşid möcüzəsində axtarıb tapmaq olar. Müasir dünyanın bütün ritmlərini, daxili melodiyalarını böyük həssaslıqla duyan Rəşid Behbudov özünə xas olan dərin zövqü, coşqun ehtiras və hərarətli yeni melodiyalar, yeni abhava ilə, yeni musiqi mənzərəsi forma laşdırırdı. Rəşid Behbudovun sənət aləmində gerçəkləşdirdiyi bir inqilab, söz süz ki, Azərbaycan musiqi sənətinə xas olan milli muğam ənənələrinin üzərində qurulmuşdu. O, bizim keçmişimizi öz daxilində əridərək, sənət süzgə cindən keçirəkeçirə Azərbaycan mahnısına yeni bir həyat verdi. Böyük bir us tad kimi o, dünənimizi, bugünümüzü və sabahımızı öz yaradıcılığında bir vəhdət halında, bütöv bir şəkildə birləşdirməyə qadir oldu. Dərin ustalıq tələb edən bu heyrətamiz dəyişikliklər onun nə dərəcədə böyük ustad olduğunun kiçik bir sübutudur. O, bu gün də hamımızın ustadıdır. Onun fəth etdiyi zirvələr bu gün də bizim üçün gözqamaşdırıcı üfüq lər açır. Rəşidin öz üslubu, öz sözü var idi sənətdə. Belə bir üslubun formalaş ması ilk növbədə Rəşid şəxsiyyəti ilə bağlı idi. Hansı musiqişünası dindirsəniz, deyəcək ki, müğənnilərin ifa üs lubunu məhz bəstəkarlar formalaşdırır. Rəşid səsi, Rəşid ifa tərzi isə əksinə, bir çox bəstəkarların yaradıcılığına böyük təsir göstərərək, yeni bir üslubun formalaşmasına təkan verdi. Səhnədə Rəşidi dinlə məyə başlayan zaman insan 171 da ancaq bir fikir yaranırdı ki, bu nəğmənin varsayoxsa bir müəllifi vardır – o da Rəşid Behbudov özüdür. Əbəs yerə deyil ki, Tofiq Quliyev Rəşidi ifa etdiyi bütün əsərlərinin həmmüəllifi adlandırırdı. Rəşidin ürəyindən gələn, bizim ruhumuzu oxşayan, bizi pərvazlandırıb az qala uçmağa vadar edən səsin sehrinə bürünüb gələn bu sözlər, bu cazibədar musiqi elə bil Rəşidin beynində, içində, qəlbində yaranıb bizə çatdırılır. Rəşid möcüzələrinin, Rəşid uğurlarının, Rəşid ölməzliyinin bir sirri də məhz budur. Ovsun dolu səsiylə Rəşid elə bir möcüzədir ki, sadəcə adını çəkməklə gözlər önündə bütöv bir dünya canlanır. Həm də elə bir dünya ki, hər təzə gələn nəsil onu yeni bir tərzdə qavrayır. Yaşamağı ondandı ki, dünyanı qurtaracaq ruhuyla gözəl idi Rəşid və bir da ona görə ki, bənzərsiz idi, bir daha təkrarı olmayacaq dı onun. Rəşid Behbudovun sənət dünyasında Şərqlə Qərb, Asiya ilə Avropa, gündoğanla günbatan bir birinə qovuşur. Dünya şöhrətini qazandıqdan sonra da o, Rəşid olaraq qaldı. O yenə də həmin arşınmalçı Əsgər, talesiz Balaş, könülaçan, qəlboxşayan o şirin və məlahətli səsiylə doğma Qarabağı, doğma Azərbaycanı tərənnüm edən dahi müğənni, sadə insan, əsl vətəndaş olaraq qaldı. Elə Qarabağ dərdi də onun incə sənətkar qəlbini qırdı. Qarabağ dərdi ilə Rəşid köç etdi bu dünyadan. Şirin ana laylasından dilimizin ətri gəlir. Beşik dəykən uşaqlıq dünyamız anamızın ətrinə bürünən laylay və nazlamalarla dolu bir dildə yaranır. Bizim hamımızı öz qoy nuna alan böyük Azərbaycan dünyası da elə bil bütövlükdə Rəşid səsi, Rəşid avazı, Rəşid nəğməsi ilə bizi böyüdüb boyabaşa çatdırıb. Bu dünya durduqca Rəşid möcüzəsi də yaşayacaqdır. |