Umumiy psixologiya fanidan

Irodaning mustaqilligi. Kishilaring irodaviy harakatlariga ularning 
mustaqillik darajasiga qarab ham baho beriladi. Irodaviy harakatlarning 
mustaqilligi kishining avvalo tashabbuskorligida ko‘riladi. Tashabbuskorlik biror 
bir ishni shaxsan boshlab yuborish demakdir. Tashabbuskorlik odatda tevarak-
atrofdagi sharoit hamda ijtimoiy hayot talablarini epchillik, mohirlik bilan hisobga 
olish va ko‘pincha kelajakni, yangilikni oldindan ko‘ra bilish qobiliyati bilan bir 
vaqtda namoyon bo‘ladi. 
Tashabbuskor kishi shaxsiy hayotida ham, ijtimoiy faoliyatida ham vaziyat va 
turmush talablarini hisobga ola biladi, shu bilan bir vaqtda vazifalarni ilgari suradi, 
qo‘yilgan vazifalarni amalga oshirish uchun yo‘l va vositalari tanlaydi va bu 
vazifalarni hal etishda faol ishtirok etadi. Mustaqillik qilinilmagan va qilinilgan 
ish-harakatlar uchun javobgarlik sezishda ko‘rinadi. Javobgarlikni sezish ayni 
harakatlarning to‘g‘riligiga, maqsadga muvofiq ekanligiga va zarurligiga ishonch 
hosil qilish demakdir. 
Irodaning mustaqilligi yana boshqa kishilarning fikr, maslahat va takliflarini 
tanqidiy ko‘z bilan mulohaza qilib chiqishda ham ko‘rinadi. Tanqidiy ko‘z bilan 
mulohaza yuritish xarakter xislati bo‘lib, boshqa kishilarning birga maslahat va 

---

26 
takliflarini diqqat bilan tahlil qilishda ko‘rinadi, xarakterning shu xislati bo‘lgan 
kishi boshqa kishilarning fikr va maslahatlariga e’tibor bilan quloq soladi, ularga 
muayyan tamoyillar nuqtai nazaridan baho beradi, ijobiy foydali narsani qabul 
qilib undan foydalanadi, salbiy befoyda narsani dalillar bilan rad etadi. 
Ayrim kishilarning iroda mustaqilligi ba’zan qaysarlik kabi maxsus holatda 
ko‘rinadi. Bu holat shundan iboratki, odam boshqa kishilarning aytgan hamma 
gaplariga, maslahat, iltimoslariga qarshilik ko‘rsatadi. qaysarlik qilayotgan odam 
yo buyurilgan ishni qilmasdan, o‘z bilganini qilaveradi yoki buyurilgan ishni 
teskarisini qiladi. 
Intizomlilik - xarakter xislati bo‘lib, jamiyat talablariga ongli ravishda o‘z 
ixtiyori bilan bo‘ysina bilishda ko‘rinadi. Intizomlilik, jumladan, belgilangan 
tartibga aniq rioya qilishda, olingan va’dani vijdonan bajarishda, o‘z burchiga 
ongli ravishda bo‘ysinishda o‘z ifodasini topadi. 
Intizomli kishi mustaqil tashabbuskor bo‘lib, ayni vaqtda qabul qilingan 
qarorlarni so‘zsiz ijro etadi, jamiyat manfaatlariga va axloq tamoyillariga itoat qila 
biladi. 
Mustaqillik ayni vaqtda irodaning kuchli ekanligini ham ko‘rsatadi. Iroda 
kuchi katta to‘sqinliklarni bartaraf qila olish qobiliyati bilangina ifodalanmay, 
tashabbuskorlik ko‘rsatish, mustaqillik, dadillik ko‘rsatish va qabul qilingan 
qarorlar uchun, o‘z xatti-harakatlari uchun mas’uliyat sezish bilan ham ta’riflanadi. 
Irodaviylik - xarakter xislati bo‘lib, jamiyat talablariga ongli ravishda o‘z 
ixtiyori bilan bo‘ysina bilishda ko‘rinadi. Intizomlilik, jumladan, belgilangan 
tartibga aniq rioya qilishda, olingan va’dani vijdonan bajarishda, o‘z burchiga 
ongli ravishda bo‘ysinishda o‘z ifodasini topadi.