Umurtqasizlar zoologiyasidan

19-rasm. Dengiz gidroid polipi obeliya (Mavlonov, Xurramov, Norboyev,
2002)
A-koloniyasi; B-obeliyaning gidrant va gonangiysi; 1-8- gidrant (og'iz teshigi, 2-
gipostom, 3-paypaslagich, 4-ektoderma, 5-endoderma, 6-tayanch plastinka, 7-
gastral bo'shliq, 8-gidroteka); 9- gidrantning shoxchasi; 10-gonoteka; 11-blastotil;
12-gonangiylar shakllanayotgan meduzalar; D- gidroid meduzaning oral
tomonidan ko'rininshiil-paypaslagichlar; 2-radial naychalari; 3-og’iz poyachasi; 4-
jinsiy bezlar.
Obeliyaning poyasi va gidrantlar joylashgan shoxchalar tiniq qobiq 
bilan qoplangan bo'lib, umumiy tashqi skelet-perisark (periderm) hosil 
qiladi. U himoya vazifasini bajaradi. Perisark gidrantlarga yetib borib, 
har bir gidrantning atrofida qadaxsimon po'st-gidrotekani hosil qiladi. 
Gidrant ta'sirlanganda qisqarib, shu gidroteka ichiga yashirinadi.
Ovqat hazm qilish jarayonida gidrantlar tomonidan ushlangan ozuqa 
moddalar gastral bo'shliqqa tushadi va barcha koloniya uchun teng 
taqsimlanadi. 
Demak, 
gidrantlar 
koloniyaning 
ovqatlanishini 
ta'minlaydigan maxsus individlardir. Koloniyada ular faqat kurtaklash 
yo'li bilan ko'payadi. Yangi koloniyaning hosil bo'lishi faqat gidroid 
meduzalar ishtirokidagina bo'ladi. Obeliya koloniyasining tarkibida 
gidrantlardan tashqari silindrsimon kurtaklar-gonongiylar ham bo'ladi.
55

---

Bular maxsus qobiq-gonoteka ichida joylashgan. Agar gidrantlar 
koloniya shoxchasining uchida o'tirsa, gonangiylar uning asosida 
joylashadi. Gonangiylar morfologik jihatdan ancha o'zgargan poliplardir.
Ularda paypaslagichlar, og'iz teshigi bo'lmaydi, obeliyaning gastral 
bo’shlig'idagi 
umumiy ovqatdan oziqlanadi. 
Gonangiy 
ichidagi 
tayoqchasimon ustun-blastostilda har xil kattalikdagi kurtakchalar- 
gonoforlar hosil bo'ladi. Bular blastostildan ajralib gonangiylardan 
tashqari muhitgachiqadi-da, keyin meduzalarga aylanadi va suvda erkin 
suzib yuradi. Bular obeliyaning jinsiy avlodlari-gidromeduzalardir. 
Gidromeduzalar soyabon shaklida bo'lib, ularning diametri 2-3 mm ga 
yetadi. Soyabonning atrofida bir necha paypaslagichlar joylashgan. 
Soyabonning botiq tomoni o'rtasida xartumchasi osilib turadi va unda 
og'iz teshigi bo'ladi.
Gidromeduzaning tanasi 
ham 
ikki 
qavatdan-ektoderma va 
endodermadan iborat. Bu ikkala qavat oralig'ida mezogleya ancha qalin 
qatlam 
hosil 
qiladi. 
Gastrovaskulyar 
sistemasi 
oshqozondan 
ajralibchiqadigan 4 ta radial naychadan iborat. Bu naychalar 
soyabonningchetki 
qirg'og'ida 
doirasimon 
kanalga 
qo'shiladi. 
Gastrovaskulyar sistemaning barcha naychalarida ozuqa moddalar 
tarqaladi va so'riladi.
Gidromeduzalar ayrim jinsli, 4 ta jinsiy bezi soyabonning botiq 
tomonida ektoderma qavatida joylashadi. Lekin jinsiy hujayralar suvga 
tushib, u yerda urug'lanadilar. Urug'langan tuxumdanchiqqan lichinka- 
planula suv ostida rivojlanib, o'troq hayot kechiradigan polipga, ya’ni 
obeliyaga aylanadi. Demak, obeliyaning hayotida jinsiy va jinssiz 
ko'payish gallanib turadi.