Up with down
• Assosiativ cütlərin seçilməsi
Yüklə 4,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- • Ardıcıllığın davam etdirilməsi
- • “Artıq” əşyanı axtarmaqla təsnifatlandırma
- Ölçü, forma, rəng. Təsnifat • Əşyanın üç əlamətinə görə seçilməsi
- • Əşyanın iki əlamətinin sərbəst şəkildə deyilməsi. Forma və rəng (uşağın nitq imkanları buna icazə verdikdə təklif edilir)
- • Növlərə görə təsnifat
- Quruculuq fəaliyyəti • Sxem üzrə qurma
- • Rəngi nəzərə almaqla nümunə əsasında qurma
- • Əşya haqqında əvvəllər formalaşmış təsəvvürlər əsasında qurma
- • Hissələrdən tamın quraşdırılması
- Saymağın öyrədilməsi • Cəmi hesablamaqla beşə qədər sayda əşyanın bir-bir sayılması • Cəmi hesablamaqla şəkildə təsvir edilmiş beşə qədər sayda
- • 1-dən 5-ə qədər kəmiyyət və rəqəmin tutuşdurulması
- • Bir-bir saymaqla verilmiş sayda əşyanın seçilməsi
- • 1-dən 5-ə qədər kəmiyyət və rəqəmin tutuşdurulması Mağaza oyunu
- • Hesablama materialının köməyi ilə toplama nümunəsinin həll edilməsi
- Oyun fəaliyyəti • Rollardan birini uşağın ifa etdiyi sərbəst süjetli-rol oyunu
- • Verilmiş qayda əsasında oyun
|
• Assosiativ cütlərin seçilməsi Uşağın inkişafının bu mərhələsində onunla sual-cavab oyunu oynamaqla onun assosiativ təfəkkürünü inkişaf etdirmək, eyni zamanda onun dünya görüşü sahəsini genişləndirmək olar. Bu, məşğələ xüsusi materiallar tələb etmir və istənilən yerdə keçirilə bilər. Uşaqdan soruşun, məsələn, dovşan hardadır. Uşaq cavab verməkdə çətinlik çəkərsə ona yönəldici sual verin: “Dovşan nə yeyir – kök yoxsa balıq?” Belə sualları bütün hadisələr və təzahürlər barədə vermək olar. Məsələn: “Nə vaxt qar yağır – qışda yoxsa yayda?”, “Nə vaxt sup yeyirlər – naharda yoxsa şam yeməyində?”, “Nə ilə daranırlar – çəngəllə yoxsa daraqla?”, “Hansı heyvan süd verir – inək yoxsa qurbağa?” və s. Əlbəttə, uşaq bəzi sualların cavabını bilməyə bilər. Onda onun başa düşdüyü nümunələr əsasında təsvir yaratmaqla müxtəlif əşyalar və hadisələr arasında əlaqəni ona izah etmək lazımdır. • Ardıcıllığın davam etdirilməsi Materiallar: mozaikanı üfüqi sıra ilə yığmağa imkan verən lövhə və böyük mozaika dəsti. 39 Uşağa forma və ya ölçüsünə görə bir-birindən fərqlənən əşyaları sıralamağı, məsələn, çəngəl və salfetdən və ya üçbucaq və kvadratlardan ibarət əşyaları düzməyi, eləcə də iri və xırda muncuq dənələrini növbə ilə düzməyi tapşırmaq olar. Ardıcıllığın davam etdirilməsi çalışması kifayət qədər mürəkkəbdir. Ona görə də, təklif edilən əşyalar yalnız bir əlamətinə görə fərqlənməlidir ki, uşaq eyni vaxtda əsas əlaməti fərqləndirməli olmasın.
Müxtəlif əşyaların sıralanması mənimsənildikdən sonra rənglərin sıralanmasına keçmək olar. Uşağın qabağına mozaika hissələri olan qutu qoyun və lövhədəki oyuğa ardıcıl olaraq qırmızı, sarı, qırmızı və sarı mozaika hissəsindən ibarət sıra yaratmağa başlayın. Sonra isə növbə ilə sıradakı hər bir mozaika hissəsini göstərib onun rəngini deyin və uşaqdan bu sıranı davam etdirməsini istəyin. Sıranı davam etdirmək üçün bundan sonra məhz hansı mozaika hissəsindən istifadə etmək lazım olduğunu deyin: “İndi isə növbə qırmızınındır”. Mozaika qutusundan onu tapmağı və növbəti oyuğa qoymağı uşağa tapşırın. Sonra isə sıradakı bütün mozaika hissələrinin rəngini sadalayın və ondan soruşun: “İndi hansıdır?” Uşaqdan onu tapmasını və yerinə qoymasını istəyin. O, səhv etdikdə rəngi deyin və ya onun diqqətini qırmızıdan sonra sarı rəngin gəldiyinə yönəldin. Bundan son- ra uşaq da növbəti mozaika hissəsini götürür. Uşaqların qanunauyğunluğu başa düşməsi və onu izləməsi üçün adətən onlar valideynlə kifayət qədər uzun ardıcıllıq qurmalı olurlar. Mozaika hissələrinin lövhəyə yığılması uşağa çətin gələrsə, sıranın davam etdirilməsi üçün stolun üstünə rəngli dairəciklər düzmək olar.
mövzularında keçilmiş başqa əşyaların təsvir edildiyi kartlar. Loto kartlarından da istifadə etmək olar. Hər növdən cəmi 4-5 kart. “Artıq” olanı seçmək üçün xüsusilə bu vərdişin mənimsənilməsinin ilkin mərhələlərində müxtəlif əşyalardan ibarət ardıcıllıqdan istifadə etmək olar. Məsələn: üç qəpik və bir düymə, üç müxtəlif qaşıq və bir çəngəl, müxtəlif ölçülü üç üçbucaq və bir kvadrat və s. Uşaq artıq olanı tapmağın nə demək olduğu başa düşdükdən sonra kartlardan istifadə etməklə yerinə yetirilən çalışmalara keçmək olar. Uşağın qabağına bir növə aid olan əşya təsvir edilmiş üç kartdan ibarət ardıcıllıq qoyaq və ondan hər bir kartın adını və izahedici sözləri deməsini istəyin. Məsələn: “Şalvar, mayka, gödəkcə - bu nədir?” Uşaq cavab verir ki, bu – paltardır. Sonra başqa tipli daha bir kart, məsələn, boşqab əlavə edin və burada hansı əşyanın olduğunu soruşun. Uşaq boşqabı göstərdikdə bunu təsdiqləyin: “Doğrudur. Şalvar, mayka və gödəkcə paltardır. Biz onları geyinirik. Boşqabı isə geyinmək olmaz. Boşqab burada artıqdır”. Uşaq bu 40 formada təqdim edilmiş çalışmanı çətinlik çəkmədən yerinə yetirə bildikdə onların hər birinin adını deməsini, sonra isə hansının “artıq” olduğunu göstərməyi və izahedici sözlərlə qalan üç kartı deməsini ondan istəyin. Cavabın doğruluğunu təsdiqləyin və onu izah edin. Uşaq yalnız nitqin yaxşı inkişaf etdiyi halda özü bunu ətraflı şərh edə bilər. Ölçü, forma, rəng. Təsnifat • Əşyanın üç əlamətinə görə seçilməsi Materiallar: Üç rəngdə (qırmızı, göy və sarı) və iki ölçüdə (böyük və kiçik) üçbucaq, dairə, kvadrat və düzbucaqlardan ibarət olan, eləcə də qalınlığına (“qalın” və ya “nazik”) görə fərqlənən “Dyeneş məntiqi blokları” dəsti. Çalışmanın yerinə yetirilməsi üçün eyni qalınlıqda üç rəngli böyük və kiçik ölçülü üçbucaq, dairə və kvadratlardan istifadə edilir. Karton kağızından hazırlanmış iki ölçüdə və dörd əsas rəngdə olan həndəsi fiqurlar dəstindən istifadə etmək olar. Stolun üstünə beş-altı fiqur düzün və uşaqdan hər hansı bir fiquru üç əlamətinə görə seçməyi istəyin: “Balaca qırmızı üçbucağı götür”. Uşaq lazımi fiquru seçməkdə çətinlik hiss etdikdə əlinizlə fiqurların bir hissəsinin üstünü əlinizlə örtərək axtarış sahəsini azaltmaqla və tapşırığı bir daha təkrar etməklə çalışmanı müəyyən qədər asanlaşdıra bilərsiniz. • Əşyanın iki əlamətinin sərbəst şəkildə deyilməsi. Forma və rəng (uşağın nitq imkanları buna icazə verdikdə təklif edilir) Materiallar: Müxtəlif rəngli üçbucaq, dairə, kvadrat, düzbucaqlı və rombdan ibarət taxta həndəsi mozaika dəsti. Stolun üstünə beş-altı fiqur düzün və növbə ilə onları uşağa göstərərək onların adlarını deməsini istəyin. Məsələn: uşağa fiquru göstərin və ondan soruşun: “Bu nədir?” Uşaq cavab verir. Məsələn: “Bu, üçbucaqdır”. Ona əlavə sual verin: “Nə rəngdədir?” Doğru cavabdan sonra bütöv nümunəni deyin. “Doğrudur, bu, qırmızı üçbucaqdır.” Uşaq çalışmanın öhdəsindən bu formada asanlıqla gəldikdə ona eyni zamanda iki əlaməti deməyi təklif etmək olar. Uşağın hansı cavabın verilməsi ondan gözlənildiyini başa düşməsi üçün fiqurları növbə ilə demək lazımdır. Bu çalışma həndəsi mozaikanın quraşdırılmasından sonra materialın yığışdırılması zamanı da uşağa təklif edilə bilər. • İki rəng Materiallar: bir hissəsində iki və ya üç rənglə boyanmış şəkil, digərində isə müvafiq rənglə çəkilmiş iki və ya üç karandaş təsvir edilmiş iki hissədən ibarət tapmaca formasında yerinə yetirilən didaktik dəst. Şəkli uşağın qabağına qoyun və onun boyandığı rənglərin adını soruşun. Uşaq bu rəngləri dedikdən sonra onun qabağına karandaş təsvirləri
41 olan üç-dörd detal qoyub ona lazım olanını seçməyi və yerinə bərkitməyi təklif edin. Növbəti şəkillər də bu qaydada təklif edilir. Uşağa iki rəngin boyanması lazım olan böyük və aydın şəkilli kon- tur götürün və onu boyamaq uyğun gələn iki karandaş seçməyi tapşırın. Məsələn: “Bu, yaşıl yarpaqlar olan sarı şalğamdır. Şalğamı boyamaq üçün hansı karandaşlar lazımdır?”
Eyni vaxtda iki peçenyeni uşağa göstərib hər iki fiqurun adını soruşmaq üçün “həndəsi” formalı peçenyelərdən istifadə etmək olar. Uşağın mümkün qədər daha çox əlaməti deməsinə kömək etməklə ona gündəlik həyatda qarşılaşdığı bütün əşyaların əlamətləri haqqında suallar vermək olar. Məsələn: “Bu, necə ayıcıqdır?” – kiçik, yumşaq tüklü, qonur və s. Valideynlər həmçinin danışıqlarda əşyaların müxtəlif əlamətlərindən istifadə etməli, lazım gəldikdə isə yeni sözlərin mənalarını ona göstərməli və izah etməlidirlər. Məsələn: sıx, kələ-kötür, yapışqan və s. • Növlərə görə təsnifat Materiallar: Heyvan, quş, ərzaq, qab-qacaq, paltar, ayaqqabı və ya loqopediya mövzularında keçilmiş başqa əşyaların təsvir edildiyi kartlar. Hər növdən cəmi 4-5 kart. Loto kartlarından da istifadə etmək olar. İki yaxın növə, məsələn, paltar və ayaqqabı, heyvan və quş, mebel və məişət əşyaları, ərzaq və qab-qacaq və s. məxsus kartlar hazırlayın. Ən çətin iş meyvə - tərəvəzin təsnifatlandırılmasıdır. Növləri deyin və kartların qoyulacağı yeri göstərin. Məsələn: “Bu maykadır. Mayka paltardır. Paltarı buraya yığacağıq. Tufli ayaqqabıdır. Ayaqqabını buraya yığaq”. Sonra, növbə ilə kartları uşağa təqdim edib orada nəyin təsvir edildiyini soruşun və onu lazım olan yerə qoymağı tapşırın. Uşaq kartı yerinə qoyanda izahedici sözlərdən istifadə etməyi tapşırın: “Doğrudur. Don – .....dır”. Oyun zamanı əşyanın adını demək, uşağa isə izahedici sözləri deməsini tapşırmaq olar. Məsələn: “Mayka. O, nədir?” – Uşaq cavab verir: “O, paltardır”. Yaxud da siz izahedici sözləri, məsələn, mebel deyirsiniz, uşaq isə müvafiq nümunədə cavab verir.
Materiallar: Müxtəlif rəngli, lakin eyni ölçülü üçbucaq, dairə, kvadrat, düzbucaqlı, trapesiya və rombdan ibarət həndəsi fiqurlar dəsti. Bu dəstə detalın üstünə qoyulması ilə deyil, uşağın fiqurları sxemə baxaraq qura biləcəyi azalan qaydada və dörd-beş detaldan ibarət sxemlər çəkmək lazımdır. (Nümunələr əlavə 3-də verilir.) 42 Şaquli şəkildə qoyulmuş sxem üzrə qurma mətnin lövhəyə köçürülməsinin prototipidir. Stolun üstünə fiqurlar qoyun və sxemi uşağın qabağında şaquli şəkildə tutun. Sxemə baxaraq fiquru qurmağı ona tapşırın. Bu zaman uşaq çətinlik hiss etdikdə sxemdəki detallardan birini ona göstərib beləsini tapmağı və yerinə qoymağı tapşırın. Uşaq tapşırığı yerinə yetirdikdən sonra onun öz işini sxemə görə yoxlaması üçün soruşun: “Bura- da nə təsvir edilib? Hər şey yerindədirmi?” Uşaq fiqurları tam dəqiqliklə yerləşdirməyibsə, onları yerlərinə itələməyi təklif edin. Məşğələdən sonra həndəsi mozaikanı yığışdırarkən uşaqdan hər bir fiqurun iki əlamətini deməsini istəyin.
böyük mozaika dəsti və uşağın mozaikanı əziyyət çəkmədən yığa biləcəyi lövhə. Lövhəyə sadə nümunə, məsələn beş mozaika hissəsindən ibarət gül yığın və bunu uşaqla müzakirə edin. Gülün ortasının harada və nə rəngdə olduğunu, ləçəklərinin harada və nə rəngdə olduğunu soruşun. Sonra isə uşağa belə bir gül yığmağı tapşırın. Bu, konstruksiyanı tədricən mürəkkəbləşdirmək olar. Uşaq çətinlik hiss etdikdə onun əvəzinə bir mo- zaika hissəsini lövhəyə yığmaqla ona kömək etmək olar. Rəngi nəzərə almaqla nümunənin yerinə yetirilməsi üçün həmçinin həndəsi fiqurlardan və onun konturları çəkilmiş sxemdən istifadə etmək olar. Həmçinin satışda olan və sapa düzülməsi nəzərdə tutulan və onun təbii ölçüdə ardıcıllığının təsvir edildiyi sxemlərdən ibarət dəstdən istifadə etmək olar.
• Əşya haqqında əvvəllər formalaşmış təsəvvürlər əsasında qurma Materiallar: taxtadan hazırlanmış kərpiclər (iyirmi ədəd). Hesablama çubuqları (iyirmi ədəd) dəsti və diametri təqribən iki santimetrə bərabər beş dairəcik. Plastilin və kibrit və ya diştəmizləyən. Əşya haqqında əvvəllər formalaşmış təsəvvürlər əsasında qurmanı oyunda geniş istifadə etmək olar. Bu zaman valideyn süjet verir, uşaq isə konstruktordan ev, saray, körpü, yol, stol, stul, çarpayı və oyunun gedişində lazım olan başqa əşyaları düzəldir. Uşağa nümunə verilmir və o, bütün bu konstruksiyaları özünün təsəvvürlərinə uyğun qura bilər. Şərt deyil ki, o, bunu əvvəl göstərilmiş nümunə əsasında etsin. Lakin konstruksiya gerçək əşyalara bənzəməlidir. Siz isə ayrı-ayrı detalların yerini dəqiqləşdirməklə uşağa kömək edə bilərsiniz. Məsələn: təyyarənin qanadları hardadır? və s. Plastilin və kibrit dənələrindən adam və heyvan fiqurları düzəltmək 43 olar. Uşağa, plastilindən silindr formasında “bədən” və diyircəkdən baş düzəltməyi, əl, ayaq, pəncə və quyruq üçün kibrit və ya diştəmizləyən çöpdən istifadə etməyi tapşırın. Bu zaman uşağın sxemi düzgün yerinə yetirməsinə diqqət yetirin. Lazım gəldikdə onun diqqətini özünün və digər ailə üzvlərinin əllərinin və ayaqlarının, eləcə də ətrafındakı heyvanların pəncələrinin və quyruğunun sayına və yerinə yönəldin. Hazırlanmış bütün fiqurları süjetli oyuna daxil etmək olar. Çubuqla qurma zamanı uşağın qabağına çubuq və dairəciklər qoyun və ona çubuqlardan üçbucaq, kvadrat, evcik, gəmi, insan fiquru və s. düzəltməyi tapşırın. Çətinlik yaranarsa, uşağa kağızda çəkilmiş nümunə və ya həndəsi fiqurlar dəstindən müvafiq fiquru göstərmək olar. • Hissələrdən tamın quraşdırılması Materiallar: beş-iyirmi hissədən ibarət kəsik şəkillər (tapmacalar - pazllar) dəsti və onlara çəkilmiş şəkil-nümunələr. İyirmi hissədən çox iri detallardan ibarət pazllardan istifadə etmək olar. Bu pazlın hissələri uşağa hissə-hissə verilməlidir. Məsələn: Biz bu gün Vinni-Puxu yığırıq. Pitaçok və Uzunqulaq İa İa-nı isə gələn dəfə quracağıq. Qurulmuş pazlı və ya onun şəklini uşağa göstərin və orada nəyin təsvir edildiyini soruşun və süjet üzrə sual- lar verin. Sonra detalları qarışdırın və nümunə-şəklə baxmaqla onu qurmağı uşağa tapşırın. Uşaq çətinlik hiss edərsə, onun diqqətini süjetə, indi onun yığdığı hissəsinin şəkil-nümunədəki yerinə, şəklin məna kəsb edən hissələrinin tutuşdurulmasına cəlb etməklə və ya onun lazımi detalı axtarmaq üçün görüş zonasını azaltmaq məqsədilə detalların bir hissəsinin üstünü əl ilə örtərək ona kömək etmək olar.
beşə qədər eyni əşyaların təsvir edildiyi şəkillər dəsti. Gerçək əşyaları və ya şəkildə təsvir edilmiş beşə qədər sayda əşyanın bir-bir sayılmasını uşağa tapşırın. Uşaq növbəti rəqəmi yaddan çıxararsa, həmin rəqəmi deyin və sizdən sonra bu rəqəmi deməsini və bütün əşyaları bir daha bir-bir saymasını ondan istəyin. Bir-bir sayarkən əşyaları 44 qaçırmamaq və ya eyni əşyanı bir neçə dəfə saymamaq üçün onları kənara qoymalı və ya barmağı ilə möhkəmcə onu basmalıdır. Uşaq bütün əşyaları saydıqdan sonra mütləq cəmi neçə əşyanın olduğunu soruşun. O, bu suala cavab verə bilmədikdə düzgün cavabın olduğu sxemi ona verin: “Bir, iki, üç, dörd – cəmi dörd” və sizdən sonra təkrar etməsini istəyin. • 1-dən 5-ə qədər kəmiyyət və rəqəmin tutuşdurulması Materiallar: “1”, “2”, “3”, “4”, “5” rəqəmləri yazılmış kartlar dəsti, “1”, “2”, “3”, “4”, “5” əşya təsvir edilmiş şəkillər dəsti. Rəqəmli kartların əvəzinə maqnit dəstindən istifadə etmək olar. Uşağın qabağına “1”, “2”, “3”, “4”, “5” rəqəmlərini qoyub şəkli ona verin və oradakı əşyaları bir-bir saymağı tapşırın. Sayma zamanı uşaq barmağı ilə hər bir əşyanın təsvirinin üzərinə basmalıdır. O, bütün əşyaları sayıb qurtardıqdan sonra cəmi neçə əşya olduğunu soruşun və müvafiq rəqəmi seçərək şəklin üzərinə qoymasını istəyin. Növbəti şəkil də bu qay- dada təqdim edilir.
dəsti, 3-4 balaca oyuncaq və onların hər biri üçün boşqablar. Oyuncaqları uşağın qabağına qoyun və onlara boşqab verməyi tapşırın. Hesablama dəstindən uşağın qabağına 6-7 “alma” qoyun və jestdən istifadə edərək birinci oyuncağın adından xahiş edin: “Mənə beş alma ver!”. Bir-bir sayarkən uşaq hər bir əşyanı əlinə götürüb kənara qoymalı və müvafiq rəqəmi deməlidir. Bu zaman o, hesablamanı nə vaxt dayandırmaq lazım olduğunu yadda saxlamalıdır. Bunu yadda saxlamasına yardım etmək üçün saymazdan əvvəl ondan soruşmaq lazımdır: “Filciyəz necə alma istəyir?” Uşaq boşqaba beş alma qoyduqdan sonra oradakı almanı ona göstərib təkrar soruşun: “Orada cəmi neçə alma var?” Gündəlik həyatda uşağa stola düzmək üçün üç çəngəl və ya beş qaşıq gətirməyi, nənəyə dörd konfet, ataya isə iki peçenye verməyi buyurmaqla hesablamadan geniş şəkildə istifadə etmək olar. Həmçinin ondan kuklalara birdən beşə qədər sayda əşya verməyi və ya tikinti üçün lazımi sayda kubik hazırlamağı istəmək olar. Bir-bir sayma qurtardıqdan sonra hökmən cəmi neçə əşyanın alındığını soruşun.
Materiallar: “1”, “2”, “3”, “4”, “5” rəqəmləri yazılmış kartlar dəsti. “Manatlar” – oxşar dördbucaqlılar və ya həqiqi manatlar (təqribən 30 ədəd). Oyuncaqlar, meyvələr, konfet və ya mağazada satılan başqa “mallar”. “Malları” düzün və onların hər birinə 1-dən 5-ə qədər rəqəmlərlə
45 “qiymət” qoyun. Uşağa “pul” verib nə istəsə “almağı” təklif edin. Malı seçdikdən sonra qiyməti göstərib orada neçənin yazıldığını soruşun. Uşaq rəqəmi deyir, məsələn dörd və “satıcı”ya dörd “manat” verir. İlkin mərhələdə “4” və “5” rəqəmli qiymətlər işarələnməlidir ki, onun rəqəmlərə yapışdırılmış dördbucaqlılara qoymaq mümkün olsun. Hesabı ödədikdən sonra cəmi demək bacarığını məşq etdirmək üçün bir daha hesablamağı təklif etmək olar: “Cəmi neçə manat oldu?” Uşaq işarələnmiş qiymətlər üçün lazımi məbləğdə “manat”ı seçdikdən sonra bunu işarələnməmiş rəqəmlər üçün də etmək olar. Mağaza oyunu zamanı uşaqla rolunuzu dəyişə bilərsiniz: Qoy, o, “satıcı” olsun, “mal”ın qiymətini desin və onun pulunu düzgün ödədiyinizi yoxlasın. Siz uşağa istənilən hesablama materialından olan rəqəmli kartdan istifadə etməyi təklif edə bilərsiniz. • Hesablama materialının köməyi ilə toplama əməlinin həll edilməsi Materiallar: iki-üç nüsxədə “1”, “2”, “3”, “4”, “5” rəqəmləri yazılmış kartlar dəsti, “+” və “=” işarələri yazılmış kartlar, birdən beşə qədər sayda əşyanın təsvir edildiyi cüt şəkillər dəsti (məsələn, bir şəkildə iki, digərində üç top və ya bir şəkildə bir, digərində iki banan). Uşağın qabağına “1”, “2”, “3”, “4”, “5” rəqəmləri yazılmış kartları qo- yun və istifadə edilməsindən asılı olaraq lazımi rəqəmləri əlavə edin. Sonra şəkilli kartı uşağa verin və tapşırın. Məsələn: “Biri var imiş, biri yox. Pişik balaları var idi. Say görüm onlar neçədir?” Uşaq bir-bir pişik balalarını sayır və yuxarıda qeyd edildiyi kimi müvafiq rəqəmi onun üzərinə qoyur. Pişik balaları təsvir edilmiş növbəti kartı onun yanına qoyun deyin: “Bir gün dostları onlara qonaq gəldilər. Say görüm onlar neçədir?” Uşaq ikinci kartdakı pişik balalarını bir-bir sayır və müvafiq rəqəmi onun üzərinə qoyur. Göstərilmiş rəqəmlərə “+” və “=” işarələrini əlavə edib indi cəmi neçə pişik balasının olduğunu soruşun. Sual verərkən hər iki şəkildəki pişik balalarını birləşdirən jestdən istifadə edin. Uşaq hər iki şəkildəki pişik balalarını bir- bir saymalı və müvafiq rəqəmi seçərək “=” işarəsindən sonra qoymalıdır. Bundan sonra ona alınmış nümunəni oxumağı təklif edin və çətinlik hiss etdikdə kömək edin. • Hesablama materialının köməyi ilə toplama nümunəsinin həll edilməsi Materiallar: iki-üç nüsxədə “1”, “2”, “3”, “4”, “5” rəqəmləri yazılmış kartlar dəsti, “+” və “=” işarələri yazılmış kartlar, hesablama materialı dəsti (30 dairəcik və ya hesab çubuqları). Uşağın qabağına, deyək ki, 3+1=...... nümunəsini qoyub ona hesabla- ma materialı verin və hər bir rəqəmin altına lazımi sayda dairəcik qoymasını
46 tapşırın. Sonra uşağa, hər iki rəqəmlərin altındakı dairəcikləri bildirən jestdən istifadə edərək bütün dairəcikləri bir-bir saymağı və müvafiq rəqəmi seçərək “=” işarəsindən sonra qoymağı tapşırın. Bundan sonra isə alınmış nümunəni oxumağı uşağa təklif edin.
Uşaq süjetli-rol oyunlarında (mağaza, poliklinika, uşaq bağçası, səyahət və s.) öz üzərinə müəyyən rol götürərək sərbəst şəkildə qısa süjetlər ifa edə bilər. Oyuna tədricən yeni incəliklər daxil etməklə, uşağın ətraf aləm haqqındakı təsəvvürlərini genişləndirməklə onun oyunda müxtəlif vəziyyətləri ifa etməsinə kömək etmək olar. Məsələn: kuklalar qonaq gəlib. Stolun üstündə tort var, çay isə yoxdur. Çayı necə hazırlamaq olar? Həmçinin öz hisslərini və başqa insanların hisslərini oyunda əks etdirməkdə uşağa kömək etmək olar. Məsələn: Uşaq kuklanı yatması üçün çarpayıya uzadır, kukla isə uzanmaq istəmir və o, hirslənir. Və ya kukla ondan don- durma istəyir, valideyn rolunu oynayan uşaq isə rədd cavabı verir və kukla inciyir. Süjetli-rol oyunlarında uşaqdan qavrama və digər insanların (oyun personajlarının) fikir və hisslərini nəzərə almaq bacarığı tələb edən gözlənilməz vəziyyətlər yaratmaq üçün seçilmiş süjetdə valideyn də uşaqla birlikdə rollardan birini ifa edə bilər. Onlar sevinə, hirslənə, inciyə, qorxa, darıxa bilərlər və s. Uşağın bu hissləri dərk etməsinə və tanımasına çalışın. Belə oyunların təşkili zamanı oyun müxtəlif materiallardan – kubik, kukla, mebel və qab-qacaq dəstləri, eləcə də tez-tez istifadə olunan vasitələrdən istifadə edin və onları oyunun gedişinə uyğun lazımi əşyalara çevirin. Məsələn: hesablama çubuğu qaşıq, temperatur ölçən, avtoqələm, daraq, pipetka və s. kimi istifadə etmək olar. Bu mərhələdə əvəzedici əşya gerçək əşyalara çox da oxşamaya bilər və yalnız onu xatırlatmağa xidmət edir.
• Verilmiş qayda əsasında oyun Uşağın inkişafının bu mərhələsində verilmiş qayda əsasında oyunda iştirak etmək olar. Bu qaydaları yadda saxlamalı və valideynin azacıq dəstəyi ilə oyun prosesində onlara əməl etməlidir. Verilmiş qayda əsasında oyunlar uşaqlar arasında geniş yayılmışdır. Onlara “qaçdı-tutdu”, “gizlən-qaç”, “sel gəldi” kimi oyunları aid etmək olar. Həmçinin “Yeyilən- yeyilməyən”, “domino”, zər və oyun daşları ilə oynanılan “kim birincidir?”, “Memori” və s. kimi çoxlu sayda didaktik oyunlar da mövcuddur. Belə oyunlarda ikidən dörd nəfərə qədər oyunçu iştirak edə bilər. Digər ailə üzvlərinizi və ya tanıdığınız uşaqları birlikdə oynamağa dəvət edə bilərsiniz. Lakin oyunçuların sayı dörd nəfərdən çox olduqda uşaqlar növbəti
47 gedişlərini gözləməkdən darıxırlar. Didaktik oyunlar uşağda tələb olunan vərdişlərin inkişaf səviyyəsinə uyğunlaşdırıla bilər. Uşaqların qaydaları asan mənimsəmələri üçün əvvəlcə, oyunların sadə variantlarından istifadə etmək olar. Məsələn: Nöqtəli deyil, sadə şəkilli domino daşlarından, “kim birincidir?” oyununda birdən üçə qədər böyük nöqtəli zərdən, “Memori” oyununda isə yerlərini asan yadda saxlaması üçün əvvəlcə yalnız iki cüt kartlardan istifadə edilə bilər və uşaq, qaydaları yaxşıca yadda saxladıqdan və onu yerinə yetirdikdən sonra daha mürəkkəb oyun variantlarından istifadəyə keçmək olar. Yüklə 4,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|