Јурилиш материаллари ва конструкциялрини тадіиі этиш ва

Fazali tahlilning gazovolyumetrik usuli 
Bir qator materiallarni fazali tahlilning gazovolyumetrik usuli ayrim minerallar 
qat’iy belgilangan haroratlarda gazsimon fazani ajratishiga asoslangan. Tegishli 
birikmalarning yemirilish haroratini bilib, ajratilgan gazsimon fazaning miqdori 
bo‘yicha aralashmadagi u yoki bu mineralning miqdorini mexanik ravishda 
boshqalardan ajratmagan holda aniqlash mumkin. 
1.12-
rasm. Dеrivatograf sxеmasi: 
1-
elеktr pеchi; 2-etalon uchun tigеl; 3-proba uchun tigеl; 4-tеrmojuftning issiq payvandi; 5-chinni 
(farfor) trubka; tеrmojuft va tigеl ushlagichi; 6-fokuslovchi linza; 7-tarozi strеlkalari; 8-yoritgichlar; 
9-doimiy magnit; 10-
elеktrg‘altak; 11-ko‘zguli galvanomеtrlar; 12- o
‘
zi yozgich barabani;
13-shkalalarni optik bosish uchun shablonlar uchun shablonlar; 14-analitik tarozi. 

---

30 
Gazovalyumetrik tahlilning turli maqsadlari uchun tuzilishi bo‘yicha turli gaz 
byuretkalari ishlab chiqilgan. 
Oddiy gaz byuretkasi 1 (1.13-rasm) ikkita uch yo‘lli jo‘mraklar 2 va 
trubkasimon elektr pechli 4 rezina trubka vositasida ulangan, diametri 2,4 mm va 
uzunligi 1000 mm bo‘lgan gorizontal joylashgan shisha trubkadan iborat. 
Byuretkaning darajalangan qismi ichida 5 simob tomchisi mavjud. 0,2-1,0 g 
miqdoridagi tekshirilayotgan material shisha probirkaga joylanadi, shundan so‘ng 
unga hajmni kamaytirish uchun 7 chinni (farfor) sterjen (o‘zak) kiritiladi, chunki 
probirkadagi havo hajmi qanchalik kam bo‘lsa, ajralgan gazlarning hajmini 
shunchalik aniqroq aniqlash mumkin. 6 moddali probirka trubkasimon gorizontal 
yoki vertikal elektr pechiga qo‘yiladi va 3 rezina shlang yordamida gaz byuretkasi 
bilan ulanadi. Elektr pechi berilgan tezlikda qizdiriladi va materialdan ajralayotgan 
gazlar rezina shlang va uch yo‘lli jo‘mraklardan biri orqali gaz byuretkasiga kelib 
tushadi va undagi simob tomchisini joyidan ko‘chiradi. Ikki jo‘mrakning mavjudligi 
gazni byuretkaning istalgan uchiga yuborish imkonini beradi; simob tomchisi 
nolinchi holatdan o‘ngga ko‘chib oxirgi bo‘linishgacha yetib borganda, jo‘mraklar 9 
holatiga o‘tkaziladi va gaz simob tomchisini chapga, yana nolinchi holatga ko‘chirib, 
boshqa tomondan byuretkaga tushishni boshlaydi. Bunday o‘tkazishlarni muvofiq 
ravishda gazning har qanday hajmlarini o‘lchagan holda bir necha marta amalga 
oshirish mumkin. Tajriba uzluksiz o‘tkazilganda harorat (30, 40, 50
0 
va sh.k.)va 
ajralayotgan gazlar hajmi hisoblanadi. Byuretkaning hajmi katta bo‘lmaganligi 
sababli gazlar hajmini hisoblashni aniq amalga oshirish mumkin. Olingan 
ma’lumotlar asosida gaz ajratishning koordinatalardagi egri chizig‘i quriladi: harorat 
So da – gaz hajmining kattaligi sm3 da (1.13, b - rasm).
Gazlarning belgilangan hajmi V ga probirka va shlangdagi gazning termik 
kengayishi keltirib chiqargan tuzatishni kiritish zarur. Gazning haqiqiy hajmi teng, bu 
yerda: V – byuretka ko‘rsatmalari bo‘yicha eksperimental topilgan gazning hajmi, 
sm
3
; V – gazning kengayish kattaligi (zararli hajmi ) sm
3
; V
pn
– reaksiya idish hajmi, 
sm3 ; Tr – reaksiya idishidagi absolut harorat, 
o
K; Tx – xonadagi havoning absolut 
harorati; 
o
K
– ajralgan gazlar alohida idishlarga yig‘ilib, boshqa metodlar bilan tahlil 
qilinishi mumkin. Avtomatik o‘zi tenglashuvchi gaz byuretkalarining bir qancha 
konstruksiyalari mavjud.

---

31