Vazirligi b. M

- BOB. LISTLI PO„LATLARNI PROKATLASH NAZARIYASINING AYRIM ELEMENTLARI

1. Ishchi klet va tasmalar mustaxkamligi

Listli stan ishchi kleti barcha prokatlash kleti kabi absolyut mustaxkam emas. Defformatsiya o„chog„ida yuzaga kelgan kuch ta‟siri ostida stanina, siqish vintlari, podshibniklar va kletning boshqa detallari zich deformatsiyalanadi, shuningdek jo„valar egiladi. Bundan tashqari deformatsiya o„chog„idan chiquvchi tasmalar qayta tiklanadi, shuning uchun jo„vadan chiquvchi tasmalar qalinligi jo„valar orasidagi oraliqdan katta.

Listli prokatlashda prokatlash kuchi 10…100 MN tashkil etadi, kletning elastik deformatsiyalanishi olingan prokat qalinligining o„lchov kattaligiga yetadi. Prokatlash kuchining turli omillariga o„zgaruvchan ta‟sir natijasida hattoki bitta tasmani prokatlashda kletning elastik deformatsiyasi doimiy emas, bu esa silliqlagich uzunligi bo„ylab qalinlikning izdan chiqishiga olib keladi.
Prokatlanuvchi kletning elastiklik deformatsiya yuklangan holatda jo„valar aralashmasi orasidagi farq 𝑆₁ va boshlang„ich aralashma 𝑆 : 𝛿 = 𝑆₁ − 𝑆 kabi aniqlanadi.
Tasmaning egiluvchan tiklanish kattaligini e‟tiborsiz qoldirsak, bunda prokatlash kleti egiluvchan deformatsiyasi bilan solishtirganda ahamiyatga ega emas va 𝑆₁ = ℎ qabul qilingan, quydagiga bo„lamiz

𝛿 = ℎ − 𝑆 (4.1)

Prokatlash kuchi va egiluvchan deformatsiya orasidagi bog„liqlikni ko„rib chiqamiz. Chunki kletning egiluvchan deformatsiyasi uning alohida detallaridagi egiluvchan deformatsiyasi bilan tushuniladi, bu holda u prokatlash kuchi va ishchi klet detallari o„lchami va tuzilishiga bog„liq bo„ladi. Berilgan list kengligida kletning egilish deformatsiyasi prokatlash kuchiga proportsional bo„ladi (4.1 - rasm).

4.1 - rasm. Kletning egiluvchan deformatsiya chizig„i

Biroq xaqiqatda bu bog„liqlik chiziqdan biroz farq qiladi. 𝑂_𝑎 boshlang„ich maydonida uncha katta bo„lmagan kuchda taxminan 1,5…2 MN gacha chiziqsiz bog„liqlik kuzatiladi, bu bo„shliqlar mavjudligi va ishchi klet detallarida siyraklik bilan ta‟riflanadi.
Prokatlash kuchining keyinchalik o„sishida uning klet egilish deformatsiyasiga ab maydondagi bog„liqligi chiziqliga aylanadi. Dressirov- kalashdan tashqari listli stanlarda prokatlash kuchi 6…100 MN ni tashkil etadi shuning uchun prokatlash kuchi va klet egilish deformatsiyasini tavsiflashda odatda to„g„ri chiziqli bog„liqlikdan foydalaniladi.
Kletning egilish deformatsiyasi xisoblash yoki eksperemental usul bilan aniqlanadi. Bunda bir juft jo„va (ishchi va tirgakli) egilish deformatsiyasini tirgakli jo„va podshibniklari, tirgakli jo„vaning ikkita yostiqlari, staninalar, siqish vinti, gaykalar tirgakli jo„vani egish natijasidagi jo„vani ishchi egilishi qo„shiladi. Ishchi va tirgakli jo„valarni egish asosan silliqlash ko„ndalang kesmasi qolipiga ta‟sir ko„rsatadi.
Kletning egilish deformatsiyasi prokatlanuvchi list kengligiga bog„liq. (4.2 - rasm) M.M.Safyan tomonidan eksperimental (egri 1, 2, 3, 4, 5) va xisob (egri 6)
yo„li bilan olingan kvart stani 1680 kletining egilish deformatsiyasi bog„liqligi ko„rsatilgan. Prokatlanuvchi tasma kengligi ta‟siri ishchi jo„va turli uzunlikda yuklangan qismi bilan ta‟riflanadi. Bu klet egilish deformatsiyasini tashkil etuvchi jo„valarni egish va tekislashni o„zgartiradi.
Kletning egilish deformatsiyasi chizig„i α egilish burchagi bilan xarakterlanadi (4.1 - rasmga qaralsin) kletning qattiqlik moduli 𝑀_к deb ataladi.

𝑀_к = ∆𝑃/∆𝛿.

4.2 - rasm. 1 - 1025 mm; 2 - 1200 mm; 3 - 1400 mm; 4 - 1500 mm; 5 - jo„va bo„chkasining uzunligiga yaqin bo„lgan; 6 - jo„va bo„chkasining uzunligiga yaqin bo„lgan hisobiy listlar kengligidagi tasmalarni prokatlashda 1680 uzluksiz stanini

chistovoy kletlarining bikrlik hususiyatlari

3. 
   - rasm. Elementlar bo„yicha kvarto kleti deformatsiyalanishining
   

taqsimlanish sxemasi:
(d_sh/D₀ - 0,6; F_st = 4780 sм²; М_к = 5 MN/mm):
1 - 56 % (jo„valar); 2 - 15 % (stanina); 3 - 15 % (bosuvchi qurilma); 4 - 14 % (kletning
qolgan detallari)
Klet qattiqlik moduli - bu 1 mm uchun klet egilish deformatsiyasini chaqiruvchi prokatlash kuchi. Klet qattiqlik moduli MN/mm da o„lchanadi va kvarto kleti uchun 4…10 MN/mm chegarada tebranadi. (4.1 - rasm) ga ko„ra α burchak o„sganda klet qattiqligi ortadi.
Klet qattiqligining teskari modul kattaligi kletning moslashuvchanligi deb ataladi.
Ishchi klet umumiy deformatsiyasining uning elementlari bo„ylab taqsimlanishi (4.3 - rasm) da ko„rsatilgan. (4.3 - rasm) ga ko„ra klet egilish deformatsiyasining katta qismi jo„valash tizimiga to„g„ri keladi, ya‟ni u eng kam qattiqlik moduliga ega.
Turli qalinlikdagi tasmalarni prokatlashda prokatlash kuchi o„zgaradi. Prokatlanuvchi tasma ℎ_i qalinligi abtsiss o„qi bo„ylab, 𝑃_i kuchi esa ordinat o„qi bo„ylab tushirilganda berilgan sharoit uchun egri tasmaning egilish elastiklik
deformatsiyasini (egri plastiklik) qurish mumkin (4.4 - rasm). U xisoblash yoki eksperemental ko„rsatkichlar asosida qurilishi mumkin.
Egri plastiklikga tegishli β egilish burchagi o„zida tasmaning qattiqlik modulini aks ettiradi 𝑀_𝑝 : 𝑀_𝑝 = ∆𝑃/∆ℎ.
Tasmaning qattiqlik moduli - bu 1 mm uchun tasmaning yakuniy qalinligini
o„zgartiruvchi prokatlash kuchi. Tasmaning qattiqlik moduli MN/mm da o„lchanadi va 4…200 MN/mm chegarasida tebranadi.
(4.4 - rasm) dan ko„rinadiki tasma qattiqlik moduli doimiy emas va tasma deformatsiyasining ortishi bilan o„sadi.

3. 
   - rasm. Tasmaning egri egilish plastiklik deformatsiyasi
   

Bundan tashqari qattiqlik moduli bir qancha texnologik ko„rsatkichlarga bog„liq (4.5 - rasm).
(4.5 a - rasm) ga ko„ra cho„zish ortishi bilan tasma qattiqlik moduli kamayadi, chunki prokatlash kuchi oshganda cho„zish pasayadi.

3. 
   - rasm. Cho„zishda tasma qattiqlik modul bog„liqlik:
   
   1. 
      , kengligi (b) va qalinligi (d).
      

Tasma qalinligi ortishi tasma qattiqlik modulining o„sishiga olib keladi. (4.5, b - rasm) chunki prokatlash kuchi ortadi.
Tasma qalinligi ortishi bilan (4.5, d - rasm) tasma qattiqlik moduli kamayadi, chunki egri plastiklik turli egilish burchaklariga ega.

2.