Vii bob. Tashqi siyosatning konstitutsiyaviy asoslari l-§. Tashqi s iy o s a t yuritish davlatn in g muhim va zifa si

3-§. Fuqarolikka ega bo'lish
Fuqarolik konstitutsiyaviy-huquqiy institutlardan hisoblanadi. 
Konstitutsiyada fuqarolik asoslari belgilangan bo'lib, fuqarolikka 
ega bo'lish, uni yo'qotish qonun bilan tartibga solinishi belgilangan. 
Bunday qonun hali Konstitutsiya qabul qilinmasdan 1992-yil 2-iyulda 
qabul qilingan “0 ‘zbekiston Respublikasining fuqaroligi to‘g ‘risida”gi 
Qonundir. Unga 2004-yil 3-dekabrda o'zgartirish kiritilgan.
Q onunda fuqarolikning oqibati, asosiy prinsiplari: har kim- 
ning fuqaro bo'lish huquqiga egaligi; hech kim fuqarolikdan yoki 
fuqarolikni o'zgartirish huquqidan m ah ru m qilinishi mumkin emas- 
ligi; fuqaro va davlatning o'zaro m a s ’ulligi; O'zbekiston fuqarolari 
respublika hududida hamda uning tashqarisida ham davlat tomo­
nidan himoya qilinishi belgilab qo'yildi.
Q o n u n n in g 4-moddasiga asosan, quyidagilar O'zbekiston 
Respublikasining fuqarolari hisoblanadilar:
1) kelib chiqishi, ijtimoiy va mulkiy holatidan, irqi va mil- 
latidan, jinsi, m a ’lumoti, tili, siyosiy qarashlari, diniy e’tiqodi, 
m ashg'ulotining turi va saviyasidan q a t’i nazar, ushbu Qonun kuch­
ga kirgan vaqtda O'zbekiston Respublikasida doimiy yashab tur- 
gan, boshqa davlatlarning fuqarolari bo'lmagan hamda O'zbekiston 
Respublikasining fuqarosi bo'lish istagini bildirgan shaxsiar;
2) davlat yo'llanmasi bilan O'zbekiston Respublikasidan tash- 
qarida ishlayotgan, harbiy xizmatni o'tayotgan yoki o'qiyotgan shaxs­
iar, agar ular O'zbekiston Respublikasining hududida tug'ilgan 
bo'lsalar yoki doimiy yashaganliklarini isbot qilgan bo'lsalar, boshqa
133
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

d av latla rn in g fuqarolari b o 'lm asa lar va ushbu Q o n u n k uchga kir- 
g an id an keyin kechi bilan bir yil ichida O 'zbekiston Respublikasi- 
n in g fuqarosi bo'lish istagini bildirgan bo'lsalar;
3) u shbu Q o n u n g a muvofiq O 'zbekiston Respublikasining 
fuqaroligini olgan shaxslar.
D em ak , sh ax sn i O 'zbekiston fuqarosi hisoblash u ch u n qonun 
ku ch g a kirg an d a s h ax slar O 'zbekiston hududida doimiy yashayot- 
gan bo'lishi; boshqa d av latlarn in g fuqarosi bo'lmasligi; O'zbekiston 
fuqarosi bo'lish istagini bildirgan bo'lishi; m a ’lum sabablar bilan 
shu davrda boshqa davlatlar hududida y ash ay otg a n bo'lsa ham 
lekin O 'zbekistonda tu g 'ilg a n bo'lsa yoki doimiy y ashaganligini is- 
bot qilsa, boshqa d av latlarn ing fuqarosi bo'lmasligi; qonun kuchga 
k irg an d an s o 'n g bir yil ichida O 'zbekiston fuqarosi bo'lish istagini 
bildirishi asosiy s h a r t hisoblanadi.
U shbu q o n u n n in g 12-moddasiga asosan fuqarolik quyidagi 
asoslarda olinadi:
1) tug 'ilg an d a;
2) O 'zbekiston Respublikasi fuqaroligiga qabul qilinishi nati­
jasida;
3) O 'zbekiston R espublikasining xalqaro sh artn o m alarid a na­
zarda tu tilg a n asoslar bo'yicha;
4) ushbu Q onunda n azard a tutilgan boshqa a s o slar bo'yicha.
O ta -o n alarn in g fuqaroligi o'zgarib, u la rn in g har ikkalasi
O'zbekiston fuqaroligiga o 'tg an id a u la rn in g 14 y oshga to'lmagan 
bolalari ham O 'zbekiston fuqaroligiga o'tadi.
O 'zb ek isto n d a doimiy istiqom at joyiga ega b o 'lg a n fuqaroligi 
b o 'lm a g a n s h a x s la r n in g O 'zbek isto n d a tu g 'ilg a n bolalari, agar 
ular O 'zb ek isto n d a tu g 'ilsa, O 'z bek isto n fuqarosi hisoblanadi.
Ota-onasi noma’lum bo'lgan, O'zbekiston Respublikasida yasha­
yotgan bola O 'zbekiston fuqarosi hisoblanadi.
O 'zbekiston fuqaroligiga ega bo'lishning m uhim vositalaridan 
biri, fuqaroligi bo'lm agan s h ax slar yoki chfet el fuqarolarining o z 
ixtiyorlariga ko'ra O 'zbekiston fuqaroligiga o'tishidir. Bunda shaxs 
O 'z b ek isto n fuqaroligiga o'tishni ixtiyor qiladi, u n in g iltimosi te- 
gishli ta rtib d a ko'rib chiqilib, Respublika Prezidenti tomonidan 
fuqarolikka qabul qilinadi. Q o n u n g a asosan, O 'zbekiston fuqaroli-
134
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

giga qabul qilish uchun shunday istak bildirgan shaxslar oldiga 
ba’zi talablar qo'yiladi.
Bunday shaxslar:
1. Chet el fuqarolari bo'lsa, chet el fuqaroligidan voz kechish- 
lari kerak.
2. So'nggi besh yil davomida 0 ‘zbekistonda doirniy yashayot- 
gan bo'lishi kerak.
3. Qonuniy tirikchilik manbalariga ega bo'lishi kerak.
4. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlarini tan 
olishi va bajarishi kerak.
B a’zi hollarda bu talablar ayrim kishilarga tatbiq qilinmasligi 
ham mum kin. M asalan , O'zbekiston fuqarosi bo'Iish istagini bildir- 
gan shaxs O 'zbekistonda tug'ilgan bo'lsa yoki ota-onasidan biri, 
buvasi yoki buvisi O 'zbekistonda tug'ilganligini va boshqa davlat­
larning fuqarosi emasligini isbotlasa, unga nisbatan O'zbekistonda 
besh yil y ash ag an bo'lishi degan qoida tatbiq qilinmaydi.
O 'zbekiston Respublikasi Prezidenti qarori bilan ham alohida 
hollarda O'zbekiston Respublikasi oldida buyuk xizmatlari yoki 
fan-texnika va madaniyat sohasidagi katta yutuqlari bo'lgan, shu- 
ningdek, O'zbekiston uchun zaru r kasb yoki malakaga ega bo'lgan 
ayrim shaxslarga ham fuqarolikka o'tuvchilar oldiga qo'yiladigan 
talablar qo'yilmasligi mumkin.
Tug'ilishi bilan fuqarolikka ega bo'lish bir necha ko'rinishlarda 
bo'lishi m um kin va ular qonunda belgilab qo'yilgan.
Tug'ilgan paytda ota-onasi O'zbekiston fuqarosi bo'lgan bola 
u qayerda - O'zbekistondami, chet m amlakatdam i tug'ilishidan 
q at’i nazar, O'zbekiston Respublikasi fuqarosi bo'ladi.
Ota-onalari turli davlat fuqarosi bo'Iganlar farzandlarining 
fuqaroligi esa, turli yo'l bilan hal qilinadi. Ota-onaning fuqaroligi 
har xil bo'lganda, a g a r bola O'zbekistonda tug'ilsa, O'zbekiston 
fuqarosi bo'ladi, bola respublikadan tashqarida tu g ‘ilsa-yu, ota- 
onasidan biri shu vaqtda O'zbekistonda doimiy istiqomat joyiga 
ega bo'lsa, bola O'zbekiston fuqarosi hisoblanadi.
O ta-onasining fuqaroligi har xil bo'lib, ulardan biri bola tug'il­
gan paytda O'zbekiston fuqarosi bo'lgan bo'lsa, ag ar bu vaqtda 
ota-ona O'zbekistondan tashqarida doimiy istiqomat joyiga ega
135
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

b o 'lg an bo'lsalar, O 'z bek isto n Respublikasidan tash q arid a tug'ilgan 
b olan ing fuqaroligi o ta -o n a n in g yozm a tarzd a ifodalangan kelishu- 
vi asosida belgilanadi.
O ta-on asid an biri bola tu g 'ilg a n paytda O 'z bek isto n fuqarosi 
bo'lgan, boshqasi esa, fuqaroligi b o 'lm ag an s h a x s bo'lgan yoki 
n o m a 'lu m bo'lgan taqdirda, bola qayerda tu g 'ilg a n bo'lishidan qat’i 
nazar, O 'zbekiston fuqarosi hisoblanadi.
O n a s in in g fuqaroligi b o 'lm a g a n b o la n in g otasi belgilanib, u 
O 'z b e k is to n fuqarosi bo'lsa, 14 y o sh g a y e t m a g a n bola qayerda 
tu g 'i lg a n b o'lishidan q a t ’i nazar, O 'z b e k is to n fuqarosi hisobla­
nadi.
O 'zb ek isto n fuqaroligiga o'tishni istovchi s h a x s n in g iltimo- 
si, a g a r u konstitutsiyaviy tu z u m n i zo'rlik ishlatib o'zgartirishni 
o qlayotgan bo'lsa, faoliyati K onstitutsiyaga zid partiyalar va 
boshqa ta sh k ilotlarg a a’zo bo'lsa, jazo g a to rtilgan bo'lsa va jazoni 
o 'ta y o tg an bo'lsa, rad etiladi.
Avval O 'zbekiston fuqarosi bo'lib, so 'n g u ndan q o n u n g a asosan 
chiqqan s h a x slar ham fuqarolikka qayta tiklanishi m um kin.
O'zbekiston Respublikasi fuqarosi bo'lgan erkak yoki ayolning 
chet el fuqarosi yoki fuqaroligi bo'lm agan shaxslar bilan nikohdan 
o'tishi er yoki xotinning fuqaroligi o'zgarishiga sabab boimaydi. 
Shuningdek, O'zbekiston Respublikasi fuqarosining chet elda ya- 
shashi ham O'zbekiston fuqaroligining to'xtatilishiga olib kelmaydi.
O 'z bekiston Respublikasida m a m lak a t fuqarosi bo'lgan shaxs­
n in g chet davlat fuqaroligiga mansubligi ta n olinmaydi.