X. Sanaqulov D. Xodiyeva M. Satbayeva mehnat va uni o‘qitish metodikasi toshkent 2015

Gerbariy ramkalarida quritish. 
Gerbariy ramkalarida quri tilgan 
o‘simliklarning ko‘pchiligi o‘zining tabiiy rangini saqlab qoladi. 
Bunda o‘simlik yumshoq qog‘oz yoki gazeta orasiga solib qo‘yiladi. 
Har bir varaq qog‘oz va o‘simlik o‘rtasiga yana bir nec ha qavat qog‘oz 
yoki gazeta qo‘yiladi, chunki quritilayotgan o‘simlik o‘zidan namlik 
chi qaradi. Shundan so‘ng papka ikkita to‘rsimon ramka o‘rtasiga 
qo‘yilib, ochiq havoga qo‘yiladi. Agarda havo harorati kechqurun va 
ke chasi juda pasayadigan bo‘lsa, o‘simlik issiq va quruq joyga olib 
qu ri tiladi.
Pressda quritish. 
Orasiga o‘simlik solingan qog‘ozlar ger ba riy 
papkasi o‘rniga ikkita faner listlar o‘rtasiga joylanib, og‘ir narsa bostirib 
qo‘yiladi. Og‘rilik pressga qancha o‘simlik joylashtirilganligiga bog‘liq 
bo‘ladi. Mayda nozik o‘simliklar kam og‘irlikni va quritish uchun 
kamroq vaqtni talab qiladi. 2-3 soatdan so‘ng qog‘oz almashtiriladi. 
Quritish shu usulda davom ettiriladi.
Issiq dazmol bilan quritish. 
Issiq dazmol bilan odatda barg lar, 
poyalar, maysalar quritiladi. Qavat-qavat gazeta yoki yum shoq qog‘oz 
orasiga o‘simlikni qo‘yib, ustidan dazmol yur giziladi. So‘ngra ustki 
qavatidagi gazetani olib, quritilayotgan o‘simlik shamollatiladi va 
quruq joyga suriladi, so‘ngra gazeta yopib yana dazmollandi. O‘simlik 
2-3 minutda quriydi va u o‘zining tabiiy rangini yo‘qotmaydi. Agarda 
quritilgan o‘simlik ko‘tarilganda o‘zining tanasini ushlab tursa, u 
yaxshi quritilgan hisoblanadi. Agar u sinib maydalanib ketsa, demak, 
u ortiqcha quritib yuborilgan hisoblanadi.
Barglar
. Barglar o‘yinchoqlarni yasashda qiziqarli va kerakli 
qo‘shimcha material hisoblanadi. Ular turli shakl va ranglarda bo‘lishi 
mumkin. Eman daraxtlarning yirik barglarini bolalar kemalarga yelkan 
sifatida ishlatishadi. Barglardan kapalak qa noat lari, baliq suzgichlarini 
(bu o‘yinchoqlar g‘udda va bargdan yasa ladi) yasashda qo‘llash 
mumkin. Barglarni kuzda, ular chiroyli bo‘lganida terish yaxshi.
Darsda foydalaniladigan tabiiy materiallar o‘qituvchi rah bar ligida 
ekskursiya jarayonida to‘planadi. Ekskursiyani uyushti rishdan oldin 
bolalarga bo‘lajak ish namunasi ko‘rsatiladi. Bolalar uni diqqat bilan 
ko‘rib, mashg‘ulot jarayonida foydalaniladigan tabiiy materiallar, 
ya’ni bargning shaklini, daraxt navlarini aniqlaydilar. Shundan so‘ng 

---

98
uyushtiriladigan ekskursiya rejasi tuziladi. Ekskursiya yo‘nalishi, 
tabiiy materiallarni to‘plash uchun mo‘ljallangan joylar aniqlanadi. 
O‘quvchilar e’tiborini va aqliy faoliyatlarini kuzatilayotgan ob-
yekt dan mehnat darslarida ishlarni bajarish uchun zarur bo‘lgan 
asosiy muhim belgilari, elementlari va xususiyatlarini ajratishga, to‘p-
lanayotgan materialni to‘g‘ri baholashga yo‘llaydigan savol lar ro‘y-
xati tuziladi.
Daraxtzorga kelganda bolalar kayfiyati ko‘tarilib, ular har narsaga 
qiziqish bilan qaraydilar, barglar, ularning ranglari, shakllari bolalarni 
ajablantiradi. Ular tabiatning butun go‘zalligini, uning ranglarini, 
to‘kilgan barglar hidi va ular o‘zining elastiklik xususiyatini 
yo‘qotganligini, qattiqlashib, sinuvchan bo‘lib qolganligini ko‘radilar.
Bolalarning atrof-tabiat bilan zavqlanishlari kamayib borishiga 
qarab, ularning e’tibori barglarning shakli, daraxtlar navlariga qa-
ratiladi. Ana shu vaqtda o‘simliklarda sodir bo‘layotgan ichki ja ra-
yonlar qisqa va tushunarli bayon etib beriladi: o‘simlik yangi sha-
roitlarga moslashib, qish fasliga tayyorgarlik ko‘rayotganligi bilan 
ta nishadilar. 
Bolalarning e’tibori atrofda uchib yurgan qushlar, kapalak, nina-
chilarga, ularning asosiy belgilariga jalb qilinadi, Uchib yurgan qush-
lar, ularning tuzilish formalari haqida, mehnat dars larida qushlar ap-
pli katsiyasini tayyorlash uchun to‘plangan barglar material xizmatini 
o‘ta shi to‘g‘risida suhbat o‘tkaziladi.
O‘quvchilar barglarni to‘plar ekanlar, ularning ranglarini, shakl la-
rini qiyoslashni o‘rganadilar, bu ularning kuzatuvchanligi va diqqat 
qilish qobiliyatlarini o‘stirishga yordam beradi. To‘plangan barglar 
oldindan tayyorlab qo‘yilgan daftar varaqlari orasiga qo‘yiladi. Shun-
dan keyin bolalarga barglarning mehnat mashg‘ulotlarigacha ran gini 
yo‘qotmasligi, buralib ketmasligi uchun qanday ishlov berish ke-
rakligi tushuntiriladi. Har bir ekskursiyada bolalarning e’tiborini in-
sonning yaratuvchilik mehnatiga albatta jalb etish kerak. Ekskursiya 
oxirida suh batga yakun yasaladi, ekskursiyada egallangan bilimlar 
umum lashtiriladi. Bundan tashqari, bolalarga uylarida qushlar tas viri 
tushirilgan rasmlarni, suratlarni ko‘rish, ularning tanasi va qanot lari-
ning shakliga, rangiga alohida e’tibor berish topshiriladi.

---

99
Bunday uyushtirilgan ekskursiyadan keyingi mashg‘ulotda bola lar 
quritilgan barglardan qush applikatsiyasini zo‘r ishtiyoq bilan bajara-
dilar, agar applikatsiyalar o‘z istaklariga ko‘ra, o‘zlari to‘plagan ma-
te riallardan mustaqil yasash topshirilsa, qiziqishlari yanada ortadi. 
Bunday dars, mashg‘ulot quyidagi sxemaga ega bo‘ladi.