Xələfli A. A

 
 
 
 
 
 
downloaded from KitabYurdu.org

---

13 
II Fəsil
SÜXURLARIN DİELEKTRİK XASSƏLƏRİ 
Mühitin elektrik xassələri onun dielektrik nüfuzluğu, xüsusi 
müqaviməti və dielektrik itkisi ilə təsvir olunur. 
Süxurun dielektrik nüfuzluğu elektrik xassəsinin vacib kəmiy-
yətlərindəndir və böyük müqavimətə malikdir. Bu kəmiyyətin 
öyrənilməsi elektrik kəşfiyyatında dəyişən cərəyandan istifadə 
edilməsində böyük əhəmiyyət kəsb edir. 
Dəyişən cərəyan buraxılan süxurda baş verən hadisələrə 
dielektriklərin polyarizasiyasının nəzəri müddəası kimi baxmaq 
lazımdır. 
 Dielektriklərin polyarizasiyası.
Dielektriklər atomlardan, 
molekullardan yaxud ionlardan ibarətdir və keçirici metallardan fərq-
li olaraq nəzərə çarpacaq dərəcədə Yerinii dəyişən sərbəst elektrona 
malik deyil. Buna görə də istənilən dielektriklərdə yüklü 
zərrəciklərin yerdəyişməsi məhduddur və əgər maddə polyar 
molekullara malikdirsə, onun sahə istiqamətində qütbləşməsi 
müşahidə olunur. 
Elektrik sahəsinin təsiri ilə yüklü zərrəciklərin yerdəyişməsi və 
polyar 
molekulların 
istiqamətli 
düzülüşünə 
dielektriklərin 
polyarizasiyası deyilir. 
Polyarizasiya 
olunmuş 
dielektriklərin 
əsas 
elektron 
xüsusiyyətini təsvir edən kəmiyyət vahid həcmdəki elektrik 
momentidir (I,) başqa sözlə polyarizasiyanın intensivlik vektoru 
adlanır. Polyarizasiyanın intensivlik vektoru dielektrikin içində mənfi 
yükdən müsbət yükə tərəf yönəlir. 
Bircinsli dielektriklərdə gərginlik vektoru, elektrik sahəsinin 
gərginliyi E-yə uyğundur və bunlar arasında düz mütənasib asılılıq 
mövcuddur I=

E; burada 

dielektrik nüfuzluğu adlanır. Dielektrik-
lərin elektrik polyarizasiyası mürəkkəb fiziki hadisədir. 
Müxtəlif struktura malik olan dielektriklərin polyarizasiuası 
mexanizmi eyni deyildir, bununla əlaqədar olaraq bir neçə növ 
polyarizasiya mövcuddur. Dielektriklər polyarizasiyaya görə iki sinfə 
ayrılır: yerdəyişmə polyarizasiyası və relaksasiya polyarizasiyası. 
downloaded from KitabYurdu.org

---

14 
Elektron yerdəyişmə polyarizasiyası elektrik sahəsinin təsiri 
nəticəsində atomun daxilində elektronun nüvəyə nisbətən elastik 
yerdəyişməsi kimi təsəvvür etmək olar. Elektronun nüvəyə nisbətən 
yerdəyişməsi nüvə ilə elektron arasında mövcud olan və bu 
yerdəyişməyə maneçilik törədən kvazielastik qüvvəyə üstün 
gəlməsidir. Dielektrikə elektrik sahəsi ilə təsir etdikdə kvazi elastik 
qüvvə nə qədər azdırsa, dipolun elektrik momenti bir o qədər çox 
olur. 
Elektron yerdəyişməsi ilə əlaqədar olan dielektrik nüfuzluğu 
temperaturdan asılı olmamalıdır. Həqiqətdə isə elektron yerdəyişməsi 
ilə əlaqədar olan dielektrik nüfuzluğu temperatur artdıqca azalır. 
Elektrik sahəsinin təsiri ilə bir yükə malik olan ionun, yüklü 
iona nisbətən yerdəyişməsinə ion yerdəyişmə polyarizasiyası deyilir. 
İon polyarizasiyası ion qəfəsli bərk cisimlərdə və iona malik olan 
amorf dielektriklərdə təzahür edir.