Xezer 324 41-70. cdr pdf cdr

324

Dekabr  2013

basına bənzər bir maşındır. Hekayəçi də  Aya İngiltərənin 

mülahizələr   yürütməyə   mübtəla   olmuş   Siyasətçidir.   

icmalar palatasınınalleqorik   təcəssümü   olan   bu   ma-

Siyasətə  qoşulmaq    üçün    əsas  peşəsindən  əl  çəkmiş   

şınla  düşür.  Əsərin  birinci  hissəsində  XVII  əsrin  və-

iddialı insanların   mənfi obrazları ingilis ədəbiyyatında 

təndaş    müharibəsindən    və    burjua    inqilablarından,   

Fildinqə qədər   də   yaradılmışdı. Lakin   Fildinq   qəhrə-

Ayın sakinlərindən  bəhs  edilir.

manına  bunu  irad  tutmur.  O,  Siyasətçini  beynəlxalq  

Ayda  da  İngiltərədə  olduğu  kimi  partiyaların  mü-

məsələlərin  xəyali  araşdırmalarına  qapılaraq  Türkiyə-

barizəsi  baş  verir.  Anqlikan  kilsəsinin  tərəfdarları  ki-

nin  İngiltərəyə   hücum  edəcəyini  iddia  etdiyinə,  lakin  

mi   düşünülən   günəşpərəstlərlə   Yerdəki   puritanlara – 

İngiltərə üçün ən böyük düşmənin  Skuizemlər  olduğunu  

dissidentlərə  bənzər  krolianların  mübarizəsini  müəllif  

görmədiyinə  görə  məsxərəyə  qoyur.

bütün    təfsilatı    ilə  təsvir    edir.    Satiranın    məqsədini     

Skuizem  və  Siyasətçi  obrazları  vasitəsilə  Fildinq  

Defo  kitabın  sonunda  açıqlayır:  onun   fikrincə,   müx-

ingilis  burjuaziyasının   insafsızlığını,  eqoizmini,  rəzil-

təlif  puritan  sektalarının  nümayəndələri  qüdrətli  anqli-

liyini  açıb  göstərməyə  müvəffəq  olmuşdur.  Hüquqşü-

kan  kilsəsinə  qarşı  durmaq  iqtidarında  olmaq  üçün bir-

nas olan və dörd il ərzındə Vestminster  şəhər  məhkəmə-

ləşərək   vahıd  partiya  təşkil  etməlidirlər.

sində    hakim    vəzifəsində  çalışan  Fildinq  İngiltərənin   

Satira    janrında  Fildinq  daha  çox  məşhurlaşmışdı.   

məhkəmə  sistemini  bürüyən  korrupsiyaya  dərindən  bə-

Ədəbi  fəaliyyətə  dramaturq  kimi  başlayan  Fildinq  on 

ləd  idi  və  digər  əsərlərində  də  yeri  gəldikcə  bu  mə-

il əzində bir-birindən janr müxtəlifliyi (əxlaq  komediya-

sələyə  toxunurdu.  Vəkillik  təsisatı  haqqında  da  onun  

sı, ballada   operası,   fars,   “məşq”,   satirik   komediya)        öz  mülahizəsi  var  idi.  Sançonun  dili  ilə  deyirdi: “Bir  

ilə  fərqlənən  iyirmi  altı  səhnə əsəri    yazmışdır.  Dra-

düjün  vəkilin  arasından   heç  bir  nəfər  də  vicdanlısını  

maturji  fəaliyyətinin  son  üç  ilində  isə  “Don  Kixot  İn-

tapmaq  olmaz.” (7, 133).

giltərədə” (“Don Quixote   in   England”, 1734 ),   “Pask-

Yuxarıda   qeyd   olunduğu   kimi,     üç əsər – “Don   

vin:  dövrümüzə    aid    dramatik  satira”(4)  (“Pasquin: A   

Kixot  İngiltərədə” (1734),  “Paskvin” (1936)  və  “1736-

dramatick  satire  on  the  times”, 1736)  və  “1736-cı  ilin  

cı  ilin  tarix  təqvimi” (1737)  Fildinqin   ən  kəskin   sati-

tarix   təqvimi” (“The   Historical Register   for   1736”, 

rik  əsərləridir  və  bu  kəskinliyi  İngiltərənin həmin  döv-

1737) kimi  əsl  siyasi  mündəricəli  satirik  komediyala-

rdəki   ictimai-siyasi  şəraiti  şərtləndirirdi.  1733-cü  ildə  

rını  yaratmışdır. Ötən  əsrin  ingilis  ədibi  D. Lindsey  ya-

baş  nazir R Uolpol  sərt maliyyə siyasətini  daha da  fəal-

zırdı  ki,  “Fildinqin  idealı yaşadığı cəmiyyətin  maskası-

laşdıraraq,  vergilərin  xeyli  artırılmasını  nəzərdə  tutan  

nı  yırtıb,  iç  üzünü  göstərmək  idi;  yalan  və  fırıldaqçı-

“Aksiz   haqqında   qanun”u   parlamentin   müzakirəsinə   

lıq  bu  cəmiyyət  üçün  təsadüfi  hallar  deyldi,  onun  əa-

verəndən  sonra  kütləvi  etirazlar  başlanmış,  kraliça  Ka-

sını  təşkil  edirdi.” (5).

rolina  Uolpolu  silahlı qüvvələri  xalqın  üstünə  göndər-

Fildinqin yaradıcılığının   əvvəlki  illəri  bu  zirvəyə  

məyə  təhrik  etsə  də,  o  buna  əməl  etməmiş,  qanun  la-

qalxması  üçün  əhəmiyyətli  tramplin  rolunu  oynamış-

yihəsini geri çağırmışdı.(8,14). Ancaq   buna   baxmaya-

dı.“Qəhvəxana  siyasətçisi, yaxud  Hakim  tələdə”  (“The  

raq,   siyasi   qarşıdurma   aradan   qalxmamışdı.   Maliy-

Coffee-House  Politician; Rape  upon  Rape; or, the  Jus-

yəçilərin  və  iri  torpaq  sahiblərinin  mənafeyini  təmsil  

tice Caught   in his Own Trap”), “Templdən  olan  moda-

edən   “kəndli   partiyası” (countrу   partу)   yaranmış   və   

baz” (“The  Temple  Beau”) , “Köhnə  əxlaqsızlar”  (“The  

hökumətin,    həmçinin    istehza    ilə    “saray    partiyası” 

Old   Debauchees”) və bir çox   başqa əsərləri   o   illərin   

(court partу)  adlandırılan  hökumət  partiyasının  əleyhi-

məhsuludur.  Həmin  dövr  yaradıcılığının    da,    əslində,   

nə  fəaliyyətə  başlamışdı.

kəskin    satiradan    xali  olmadığına    inanmaq    üçün  ən 

Yuxarıda adı  çəkilən hər üç  pyesində Fildinq  “kənd-

yaxşı əsərlərindən biri olan “Qəhvəxana   siyasətçisi, ya-

li  partiyası”nın  mövqeyindən  çıxış  edirdi. Onun yara-

xud  Hakim  tələdə”  komediyasına  nəzər  salmaq  kifa-

dıcılığını yüksək qiymətləndirən Bernard Şounun  söylə-

yətdir.  Pyesə  nəzmlə  yazdığı  proloqda  Fildinq  böyük  

diyi  kimi,  “Fildinq  öz  dühasını  o  dövrdə  öz  apoge-

yunan  satiriki  Aristofanın  ənənəsini  xatırlayır.  Bəyan 

yinə  çatmış  parlament korrupsiyasnın  ifşasına və  məhv  

edir ki, öz əsərində ədliyyə  qılıncı ilə silahlanmış  əclaf-

olunmasına  həsr  etmişdi.”(9,17). Parlament  seçkilərini, 

ları, hakimiyyət libasına bürünmüş  əxlaqsızlığı  ifşa  edə-

ingilis   dövlətçiliyinin   zahiri   demokratizmini,   ictimai   

cəkdir.

quruluşu məsxərəyə  qoyduğuna  görə  Fildinqin  kome-

Məzhəkənin   əsas   qəhrəmanı   rüşvətxor,   fırıldaqçı   

diyaları  bu  gün  yalnız  tarixi  maraq  yox,  həm  də  ak-

və qorxaq hakim Skuizemdir (hərfi mənası“zorla  başqa-

tual  siyasi  maraq  doğurur. Rus aliml S. Mokulski  yazir  

sından   pul   qoparan”   deməkdir.) O, məzlumların   za-

ki,  “İngilis  səhnəsində  heç  bir  zaman – nə  Fildinqdən  

lımı,  varlıların  quludur.  Həyatı  boyu  rəhbər  tutduğu   

əvvəl,  nə  də  sonra  İngiltərənin  ictimai-siyasi  qurulu-

prinsiplər   bunlardır:  “Əgər siz   günahlarınızı  təmizə  

şu,  bütün  hakimiyyət  sistemi  onun  son  üç  pyesində  

çıxarmaq  üçün  kifayət  qədər varlı  deyilsinizsə  və  qı-

olduğu  kimi  belə  qəzəblə, zəhərli  sözlərlə,  amansızca-

zılınız  yoxdursa, onlara  görə əziyyətinizlə  haqq-hesab  

sına  məsxərəyə  qoyulmamışdır.” (10,  XV).

verməlisiniz”;“Qanun  verənlər və icrasına nəzarət  edən-

Hər  üç  əsər  janr  inteqrasiyasının  yaradıcı  nəticəsi  

lər qanunlara  tabe  olmaya  bilərlər”;  “Qanun   elə  bir  

idi:   onlarda   ən   müxtəlif   dramatik   formalar (məişət-

keçid  məntəqəsidir  ki,  piyada  oradan  keçə  bilməz;  ka-

əxlaq  komediyası  və  fars,  burlesk  və  ballada  operası)  

reta  gələndə  isə - buyur,  yollar  açıqdır.”  (6,  X).

üzvi  surətdə  vəhdət  təşkil  edir,  lakin  dominant  janr,  

Əsas   mənfi   qəhrəmanlardan   biri   də   zəngin   və   

şübhəsiz  ki,  siyasi  satiradır.  Bu  dramatik  pamfletlərin  

nadan  tacir,  qəzet  mütaliəsinə  və  siyasi  mövzularda  

sinkretik  xaraketri  onların  problematikasından  doğur-

---

50