Xocali soyqirimi

ALLAH RƏHMƏT ELƏSĠN!.. 
QƏBĠRLƏRĠ NURLA DOLSUN!.. 
 
Xocalı faciəsi zamanı respublikamızın müxtəlif regionlarından Xocalıya gəlmiĢ 300-dən artıq müxtəlif peĢə 
sahiblərindən, o cümlədən inĢaatçılardan 100 nəfəri həlak olmuĢdur. 
Lakin  bu  qəbildən  olan  insanlar  haqqında  məlumat,  qorunub  saxlanılan  Xocalı  sənədlərində  əks  
olunmadığına görə, həlak olanların adbaad siyahısını tərtib etmək mümkün olmamıĢdır. 
 
Məmmədova Həvva. Xocalı: Ģəhidlər və Ģahidlər.- B., 2005.- S.63-77. 

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ĠĢlər Ġdarəsi  
PREZĠDENT  KĠTABXANASI 
─────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────── 
 
68 
 
Xocalı soyqırımının xarici mətbuatda əks-sədası 
 
Krua l'Eveneman jurnalı (Paris), 25 fevral 1992-ci il: Ermənilər Xocalıya hücum etmiĢlər. Bütün dünya 
eybəcər hala salınmıĢ meyitlərin Ģahidi oldu. Azərbaycanlılar minlərlə ölənlər barədə xəbər verirlər.  
Sandi Tayms qəzeti (London), 1 mart 1992-ci il: Erməni əsgərləri minlərlə ailəni məhv etmiĢlər.  
FaynenĢl Tayms qəzeti (London), 9 mart 1992-ci il: Ermənilər Ağdama tərəf gedən dəstəni güllələmiĢlər. 
Azərbaycanlılar 1200-ə qədər cəsəd saymıĢlar.  
Livanlı  kinooperator  təsdiq  etmiĢdir  ki,  onun  ölkəsinin  varlı  daĢnak  icması  Qarabağa  silah  və  adam 
göndərir. 
Tayms  qəzeti  (London),  4  mart  1992-ci  il:  Çoxları  eybəcər  hala  salınmıĢdır,  körpə  qızın  ancaq  baĢı 
qalmıĢdır. 
Ġzvestiya  (Moskva),  4  mart  1992-ci  il:  Videokamera  qulaqları  kəsilmiĢ  uĢaqları  göstərdi.  Bir  qadının 
sifətinin yarısı kəsilmiĢdir. KiĢilərin skalpları götürülmüĢdür. 
FaynenĢl Tayms qəzeti (London), 14 mart 1992-ci il: General Polyakov bildirmiĢdir ki, 366-cı alayın 103 
nəfər erməni hərbiçisi Dağlıq Qarabağda qalmıĢdır. 
Le Mond qəzeti (Paris), 14 mart 1992-ci il: Ağdamda olan xarici jurnalistlər, Xocalıda öldürülmüĢ qadın 
və  uĢaqlar  arasında  skalpları  götürülmüĢ,  dırnaqları  çıxardılmıĢ  3  nəfəri  görmüĢlər.  Bu  azərbaycanlıların 
təbliğatı deyil, bu reallıqdır.  
Ġzvestiya  (Moskva),  13  mart  1992-ci  il:  Mayor  Leonid  Kravets:  Mən  Ģəxsən  təpədə  yüzə  yaxın  meyit 
gördüm. Bir oğlanın baĢı yox idi. Hər tərəfdə xüsusi qəddarlıqla öldürülmüĢ qadın, uĢaq, qocalar görünürdü. 
Valer  aktuel  jurnalı  (Paris),  14  mart  1992-ci  il:  Bu  "muxtar  regionda"  erməni  silahlı  dəstələri  Yaxın 
ġərqdən  çıxmıĢlarla  birlikdə  müasir  texnikaya,  o  cümlədən  vertolyotlara  malikdirlər.  ASALA-nın  Suriya  və 
Livanda  hərbi  düĢərgələri  və  silah  anbarları  vardır.  Ermənilər  yüzdən  artıq  müsəlman  kəndlərində  qırğınlar 
törədərək Qarabağdakı azərbaycanlıları məhv etmiĢlər. 
R. Patrik, Ġngiltərənin "Fant men nyus" teleĢirkətinin jurnalisti (hadisə yerində olmuĢdur): Xocalıdakı 
vəhĢiliklərə dünya ictimaiyyətinin gözündə heç nə ilə haqq qazandırmaq olmaz.  
 
AZƏRBAYCAN ġƏHƏRLƏRĠNDƏ DƏFN OLUNMUġ DAĞLIQ QARABAĞ 
ġƏHĠDLƏRĠ - QAÇQINLAR ERMƏNĠ HÜCUMLARI ZAMANI YÜZLƏRLƏ 
ĠNSANIN ÖLDÜRÜLDÜYÜNÜ DEYĠR 
 
Tomas QOLTS, Ağdam, Azərbaycan, 27 Fevral  
 
DöyüĢ  vəziyyətində  olan  Dağlıq  Qarabağ  anklavının  Ģərqində  yerləĢən  bu  Ģəhərin  baĢ  məscidinin 
xidmətçiləri  dedilər  ki,  bu  gün  onlar  ermənilərin  çərĢənbə  günü  iĢğal  etdiyi  anklavda  yerləĢən  Azərbaycan 
Ģəhərindən gətirilmiĢ 17 nəfəri dəfn ediblər.  
Anklavın paytaxtı Stepanakertin Ģimal-qərbində yerləĢən və 6.000 nəfər əhalisi olan Xocalı Ģəhərindən olan 
qaçqınlar hücum zamanı qadın və uĢaqlar daxil olmaqla 500 nəfərin öldürüldüyünü dedilər. Ağdam məscidinin 
direktoru  Səid  Sadıqov  bildirdi  ki,  Xocalı  Ģəhərindən  olan  qaçqınlar  çərĢənbə  günündən  bəri  onun  məscidinə 
477 meyit gətiriblər.  
Bakı rəsmiləri Xocalıda 100 nəfərin öldürüldüyünü iddia edir, erməni rəsmiləri isə öz paytaxtları Ġrəvandan 
bildirirlər ki, cəmi 2 azərbaycanlı  qətlə yetirilib. Bakı rəsmisi bildirdi ki, onun hökuməti ölülərin dəqiq sayını 
bilən zaman azərbaycanlıların qəzəblənəcəyindən narahatdır.  
Bugün burada gördüyümüz 7 cənazədən ikisi uĢaq, üçü qadın idi. Ağdam xəstəxanasında  müalicə  olunan 
digər 120 qaçqın ağır yaralardan əziyyət çəkir.  
Raziyə  Aslanova  Ağdama  çərĢənbə  günü  gecə  çatıb.  O,  dedi  ki,  çərĢənbə  axĢamı  gecə  Xocalıya  hücuma 
keçən ermənilər dayanmadan atırdılar. Onun əri və kürəkəni öldürülmüĢ, qızı itkin düĢmüĢdür.  
Dağlıq Qarabağdan bura qaçıb gələn qaçqınlar arasında keçmiĢ Sovet Daxili QoĢunlarında xidmət edən iki 
türkmən əsgəri var idi. Onlar ötən cümə hərbi hissələrini tərk etmiĢ və Xocalıda sığınacaq tapmıĢlar. Əsgərlər 
dedi ki, erməni çavuĢları onları "müsəlman olduqları üçün" döyürdülər.  
Fərarilər  bildirdi  ki,  onların  keçmiĢ  hərbi  hissəsi  366-cı  alay  Xocalını  iĢğal  edən  erməni  hərbçilərini 
dəstəkləyirdi. Onlar bildirdi ki, qadın və uĢaqlara qaçmağa kömək edirdilər. Əsgərlərdən biri Ağaməhmət Mütif 
dedi: "Biz dağlardan keçərək bir qrup gətirirdik. Bu zaman ermənilər bizi gördü və atəĢ açmağa baĢladılar. On 
iki nəfər öldürüldü".  
 
Ġndependent, 29 Fevral 1992 Elen Vomak 

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ĠĢlər Ġdarəsi  
PREZĠDENT  KĠTABXANASI 
─────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────── 
 
69 
 
Ağdamdakı  RÖYTER  müxbiri  Elif  Kaban  məlumat  vermiĢdir  ki,  çərĢənbə  qırğınından  sonra  azərilər 
onlarla  insan  dəfn  edirdilər,  hansılar  ki,  bu  bölgənin  ikinci  böyük  yaĢayıĢ  mərkəzi  olan  Xocalı  Ģəhərinin 
ermənilər tərəfindən iĢğalı zamanı öldürülmüĢdü. Dəfndə iĢtirak edənlərdən biri jurnalistlərin üstünə qıĢqıraraq 
demiĢdir: "Dünya burada baĢ verənlərə göz yumur. Biz ölürük, siz isə baxırsız".  
 
Sandey Tayms, 1 Mart 1992 
 
ERMƏNĠ ƏSGƏRLƏRĠ YÜZLƏRLƏ QAÇQIN AĠLƏNĠ QIRIR 
 
Tomas QOLTS, Ağdam, Azərbaycan 
 
Sağ  qalanların  sözlərinə  görə,  erməni  əsgərləri  450-dən  çox  azərbaycanlıya  atəĢ  açmıĢ  və  süngüdən 
keçirmiĢlər. Onların çoxu uĢaq və qadınlar idi. Yüzlərlə, bəlkə də minlərlə insan itkin düĢmüĢ və ölmüĢdür.  
ĠĢğalçılar qadın və uĢaqları müdafiə edən əsgərləri və könüllüləri öldürmüĢlər. Sonra onlar qorxudan əsən 
qaçqınlara atəĢ açmağa baĢlayıblar. Sağ qalanlardan bir neçəsi baĢ verənləri belə təsvir etdi: "Elə əsl qırğın belə 
baĢladı. Ermənilər  dayanmadan atırdılar. Sonra onlar içəri  daxil  oldu, bıçaq  və süngü  ilə adamları doğramağa 
baĢladılar". Bu, sağ qalan üç əsgərdən biri olan Azər Hacıyevin dedikləri idi.  
Raziyə  Aslanova  Ağdama  baĢqa  qadınlar  və  uĢaqlarla  erməni  meĢələrindən  keçərək  gəlmiĢdir.  O, 
ermənilərin  dayanmadan  atdığını  bildirdi,  əri  və  kürəkəninin  gözləri  qarĢısında  öldürüldüyünü  dedi.  Qızı  isə 
hələ də tapılmayıb.  
Ağdama gələn oğlanlardan biri qulağını itirmiĢdi.  
Sağ  qalanların  dediyinə  görə  daha  2000  adam,  hansılar  ki,  ayrı  qaçmıĢdı,  hələ  də  tapılmayıb:  bəlkə  də 
onların çoxu soyuqdan yaxud da aldıqları yaralardan ölüblər.  
Dünən  gecə  Ağdam  meyitxanasına  479  meyit  gətirildi  və  qəbiristanlıqda  29  nəfər  dəfn  olundu.  Mənim 
gördüyüm və hələ dəfn olunmamıĢ 7 cənazənin 2-si uĢaq, 3-ü isə qadın idi. Onlardan birinin sinəsi aldığı güllə 
yarasından tamamilə dağılmıĢdı.  
Ağdam xəstəxanası qan və terror səhnəsinə çevrilmiĢdi. Həkimlər bildirdi ki, soyqırımdan qaçan 140 xəstə 
dərin güllə yaralarından əziyyət çəkir.  
Ancaq  onlar  Ağdamda  da  təhlükəsiz  deyildilər.  Cümə  günü  gecə  150  min  əhalisi  olan  Ģəhərin  üzərinə 
raketlərdən zərbələr endirildi. Bir neçə bina dağıdıldı və bir nəfər öldü.  
 
Tayms, 2 Mart 1992 
 
QARABAĞDA CƏNAZƏ TƏPƏLƏRĠ 
 
Anatol  Liven  erməni  qoĢunları  tərəfindən  həyata  keçirilən  kütləvi  insan  qırğını  barədə  məlumat  toplayan 
zaman atəĢə tutulub.  
Biz  Dağlıq  Qarabağın  qarla  örtülmüĢ  dağlarından  aĢağı  düĢərkən  səpələnmiĢ  meyitləri  gördük.  Görünür, 
qaçqınlar  qaçarkən  onlara  atəĢ  açmıĢdılar.  Bu  hadisədən  sonra  jurnalistlər  azərbaycanlı  operator  tərəfindən 
çəkilmiĢ  kadrlara  baxdılar.  Kadrlarda  bizim  keçdiyimiz  həmin  dağların  müxtəlif  hissələrində  onlarla  insan 
cənazələri əks etdirilirdi.  
Azərbaycanlılar  iddia  edir  ki,  keçən  həftə  ermənilər  tərəfindən  iĢğal  olunan  Xocalı  Ģəhərindən  qaçan 
azərbaycanlıların kütləvi qırğını zamanı ən azı 1000 nəfər öldürülüb. Daha 4000 nəfər yaralanmıĢ, donub ölmüĢ, 
yaxud itgin düĢmüĢdür.  
Mülki  vertolyot  dağlara  enməli  və  kütləvi  qırğınların  törədildiyi  yerlərdən  meyitləri  yığmalı  idi.  Mülki 
vertolyot 4 meyit yığdı. Həmin vaxt azərbaycanlı operatorun çəkdiyi filmdə isə həmin təpələrdə onlarla meyit 
göstərilirdi.  
Ağdama  qayıdan zaman  mülki  vertolyotun  yığdığı  cənazələrə baxdıq. Ġki  nəfər yaĢlı  kiĢi  və kiçik bir  qız 
qanına qəltan edilmiĢ, onların əlləri və ayaqları donmuĢdu.  
 
VaĢinqton Post, 2 Mart 1992 
 
ERMƏNĠ BASQINLARI AZƏRĠLƏRĠN ÖLÜMÜ VƏ QAÇQIN DÜġMƏSĠ ĠLƏ NƏTĠCƏLƏNĠR 
 

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ĠĢlər Ġdarəsi  
PREZĠDENT  KĠTABXANASI 
─────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────── 
 
70 
Xocalının  10.000  əhalisindən  təxminən  1000  nəfəri  erməni  ordusunun  çərĢənbə  axĢamı  həyata  keçirdiyi 
hücum  zamanı  qətlə  yetirilmiĢdir.  Azərbaycan  televiziyası  Xocalı  ərazisindən  cənazələrin  yük  maĢınları  ilə 
evakuasiyasını göstərmiĢdir.  
 
 
Nyu-York Tayms, 3 Mart 1992 
 
ERMƏNĠLƏRĠN TÖRƏTDĠYĠ QIRĞIN 
 
Ağdam,  Azərbaycan,  2  Mart  (Röyters)  -  Azərbaycanın  ermənilərin  üstünlük  təĢkil  etdiyi  Dağlıq  Qarabağ 
bölgəsində erməni hərbçilərinin mülkü vətəndaĢlara qarĢı törətdiyi soyqırım haqqında bu gün yeni bir sübut əldə 
olunmuĢdur.  
Vertalyotla  bölgəyə  gedən  Azərbaycan  jurnalistləri  və  rəsmiləri  qayıdan  zaman  özləri  ilə  üç  uĢaq  meyiti 
gətirmiĢlər. Onların baĢlarının arxa hissəsi tamamilə dağıdılmıĢdı. Onlar dedi ki, ermənilərin atəĢ açması onlara 
meyitləri yığmağa imkan vermədi.  
Ġnsanların baĢlarının dərisi soyulmuĢdur  
Dağlıq  Qarabağın  azərbaycanlı  rəhbərinin  köməkçisi  Əsəd  FərəĢov  dedi:  "Qadınların  və  uĢaqların 
baĢlarının dərisi soyulmuĢdu. Biz meyitləri yığmağa baĢlayanda onlar bizi gülləborana tutdular".  
Meyitlərin yük maĢınları ilə daĢınması  
Röyterin  fotoqrafı  Frederik  Lenqan  dedi  ki  o,  Ağdam  yaxınlığında  azərbaycanlıların  meyitlərinin  iki  yük 
maĢınına doldurulduğunu görüb: "Birinci dəfə 35 meyit saydım və məncə ikinci maĢında da bir o qədər meyit 
var idi. Onların bəzilərinin baĢı kəsilmiĢ, çoxları yandırılmıĢdı. Onların hamısı kiĢi idi və bir neçəsi hərbi rəngdə 
forma geymiĢdi".  
 
Tayms, 3 Mart 1992  
 
ĠġIQLANDIRILMAMIġ SOYQIRIM 
 
Anatol LĠVEN  
Dağlıq  Qarabağın  təpələrində  qadın  və  uĢaqlar  daxil  olmaqla  60-dan  çox  meyit  səpələnmiĢdi  və  bunlar 
erməni  qoĢunlarının  Azəri  qaçqınlarına  qarĢı  törətdiyi  qırğını  təsdiq  edir.  Yüzlərlə  adam  itgin  düĢüb,  təpə  və 
dərələr  erməni  qüvvələrinin azərbaycanlı  qaçqınlara qarĢı ötən çərĢənbə axĢamı törətdiyi soyqırım  nəticəsində 
öldürülmüĢ insanların meyitləri ilə dolu idi.  
Burada  31  meyit  var  idi.  Ən  azı  daha  31  cənazə  ötən  5  gün  ərzində  Ağdama  aparılmıĢdı.  Bu  rəqəmlərə 
çərĢənbə axĢamı gecəsi ermənilərin Azərbaycan Ģəhəri Xocalını darmadağın etdikləri zaman qətlə yetirilən dinc 
əhali aid deyil. Həmçinin tapılmamıĢ meyitlər də istisna olunur.  
Soyqırım  zamanı  sağ  qalan  Zahid  Cabbarov  dedi:  "Biz  olduğumuz  yerdə  200  nəfər  öldürüldü".  Müxtəlif 
istiqamətlərdən  gəlmiĢ  qaçqınlar  da  gülləborana  tutulduqlarını  və  yol  boyu  çoxlu  sayda  insanın  qətlə 
yetirildiyini  dedilər.  Meyitlərin  ətrafında  əĢyalar,  paltar  və  Ģəxsi  sənədlər  var  idi.  Cənazələr  kəskin  Ģaxtadan 
donmuĢdular,  həmçinin  qırğından  sonra  təpə  və  meĢələrdə  gizlənmiĢ  insanlar  da  soyuqdan  ölmüĢdü.  Onların 
hamısı kasıb geyinmiĢ adi adamların cənazələri idi.  
Bizim gördüyümüz 31 nəfərdən yalnız 3 nəfər formada idi, hansılar ki, biri polis, ikisi isə milli könüllülər 
idi. Qalanları mülki Ģəxslər idi (8 qadın və 3 uĢaq). Ġki ailə birlikdə öldürülmüĢdü və burada qadınlar əliuĢaqlı 
idi.  
Onlardan bir neçəsi baĢından dəhĢətli yaralar almıĢdı: balaca bir qızın isə yalnız üzü salamat qalmıĢdı. Sağ 
qalanlar dedi ki, onlar yerə uzananda ermənilər dayanmadan onlara atəĢ açırdılar.  
BBS1 Morninq Nyus, saat 07.37, ÇərĢənbə AxĢamı, 3 Mart 1992 
 
Canlı  yayımda olan BBS müxbiri xəbər vermiĢdir ki, o, 100-dən çox azərbaycanlı kiĢi, qadın, uĢaq, hətta 
körpənin çox qısa məsafədən baĢlarından güllə ilə vurulduğunu görüb.  
BBS1 Morninq Nyus, saat 08. 12, ÇərĢənbə AxĢamı, 3 Mart 1992 
 
Hadisə  yerində  çəkilmiĢ  Ģəkil  dağlardan  çoxlu  sayda  insan  meyitlərinin  yığılmasını  təsdiq  edir.  Müxbir 
xəbər  verir  ki,  operator  və  Qərbdən  olan  jurnalistlər  ermənilərin  qırdığı  yüzdən  çox  kiĢi,  qadın  və  uĢaq 
meyitlərini görüblər. Onlar 1 metrdən də az məsafədən baĢlarından vurulmuĢdu. ġəkildə həmçinin təxminən 10 
nəfərin, bunlar əsasən qadınlar və uĢaqlar idi, baĢından güllə ilə öldürüldüyü göstərilir. Azərbaycan iddia edir ki, 
erməni qüvvələri mindən çox mülki insanı qətlə yetiriblər.  

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ĠĢlər Ġdarəsi  
PREZĠDENT  KĠTABXANASI 
─────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────── 
 
71 
VaĢinqton Tayms, 3 Mart 1992 
 
VƏHġĠLĠKLƏR AZƏRBAYCANI DƏHġƏTƏ GƏTĠRĠR Brayn KĠLLEN, Ağdam, Azərbaycan 
Dağlıq  Qarabağda  onlarla  insan  meyitləri  səpələnmiĢdir  və  bu,  bu  mübahisəli  ərazi  uğrunda  4  ildən  bəri 
döyüĢlərdə törədilmiĢ ən dəhĢətli soyqırımın sübutudur.  
Bu Ģəhərdən  yenicə  qayıdan  Azərbaycan rəsmiləri  özləri ilə 3 uĢaq  meyiti  gətiriblər və onların baĢlarının 
arxa hissəsi tamamilə dağıdılıb.  
Yerli məsciddə daha 6 meyit var idi və onların əlləri və ayaqları donmuĢ, üzləri isə soyuqdan qaralmıĢdı.  
Qadınlardan  biri  öldürülmüĢ  atasının  sinəsinə  qəzəblə  vuraraq  "Telman!"  deyə  qıĢqırırdı.  Cənazə  arxası 
üstə uzanmıĢ və sağ əli havada donmuĢdu.  
Ötən  həftə  ermənilərin  iĢğal  etdiyi  Xocalıya  vertolyotla  qısa  səfərdən  qayıdanlar  dedi  ki,  onlar  da  oxĢar 
mənzərənin Ģahidi olublar, ancaq həcmcə bundan daha böyük. Bir rus jurnalistinin dediyinə görə o, 50 metrlik 
sahədə 30 meyit saymıĢdır.  
Dağlıq Qarabağın  ikinci böyük  Azərbaycan Ģəhəri  olan Xocalının təpədən  dırnağadək silahlanmıĢ  erməni 
hərbçiləri  tərəfindən  ötən  çərĢənbə  axĢamı  iĢğal  olunmasından  sonra  ermənilər  azərbaycanlıların  soyqırımını 
inkar etdilər. Azərbaycan 1000 nəfərin öldürüldüyünü deyir.  
Dağlıq Qarabağın azərbaycanlı rəhbərinin  köməkçisi  Əsəd Fərəcov  dedi  ki,  qadın  və uĢaqların baĢlarının 
dərisi soyulmuĢdu.  
Cənab  Fərəcov  bildirdi  ki,  Beynəlxalq  Qırmızı  Xaç  Komitəsinin  niĢanladığı  yerə  enən  və  MĠ-24 
vertolyotlarının  müĢayiət  etdiyi  vertolyot  erməni  hərbçiləri  gülləborana  baĢlamazdan  əvvəl  yalnız  3  uĢaq 
meyitini yığa bilib. O bildirdi ki, biz meyitləri yığmağa baĢlayanda onlar bizi atəĢə tutdular.  
Cənab Fərəcov bildirdi ki, onlar cəmi 15 dəqiqə orada qalıblar. O, pencəyinin cibində olan qumbaraya iĢarə 
edərək dedi: "Hərbi vertolyotlar qırmızı fiĢənglər buraxaraq ermənilərin yaxınlaĢdığını xəbər verdilər. Biz artıq 
çıxmalı idik. Əsir götürüləcəyimiz təqdirdə mən özümü partlatmağa hazır idim".  
Röyters-in  fotoqrafı  Frederik  Lenqan  Ağdam  yaxınlığında  azərbaycanlıların  meyitləri  ilə  dolu  iki  yük 
maĢını görmüĢdür. "Birinci dəfə 35 meyit saydım və məncə ikinci maĢında da bir o qədər meyit var idi. Onların 
bəzilərinin  baĢı  kəsilmiĢ,  çoxları  yandırılmıĢdı.  Onların  hamısı  kiĢi  idi  və  bir  neçəsi  hərbi  rəngdə  forma 
geymiĢdi".  
Ağdam məscidi insan meyitlərilə dolu idi. Ġnsanlar Azərbaycan prezidenti Ayaz Mütəllibova ünvanlanmıĢ 
təhqirlər  səsləndirir  və  bildirirdilər  ki,  o,  Qarabağın  azərbaycanlı  əhalisini  qorumaq  üçün  kifayət  qədər 
çalıĢmamıĢdır.  
Çöldə  isə  yüzlərlə  insan  islam  duaları  oxuyurdular.  Onların  bəziləri  huĢlarını  itirərək  öldürülmüĢ 
qohumlarının (hansılar ki, bir neçə dəqiqə bundan əvvəl gətirilmiĢdi) yanına yıxılırdılar.  
Qarlı təpələrə səpələnmiĢ onlarla insan meyitini əks etdirən dəhĢətli film sağ qalmıĢ qaçqınların, qadın və 
uĢaqlara qarĢı törədilmiĢ soyqırım haqqında söylədiklərini təsdiq edir.  
Azərbaycan televiziyası Azərbaycan Ģəhəri olan Ağdama bir yük maĢını ilə meyit gətirildiyini göstərmiĢdir. 
Onların  çoxlarının  üzləri  bıçaqla  doğranmıĢ,  gözləri  çıxarılmıĢdı.  Balaca  bir  qızın  qolları  havaya  açılı 
vəziyyətdə qalmıĢdır. O, sanki kömək diləyirdi.  
Ağdam  hərbi  komandiri  RəĢid  Məmmədov  Ġkinci  Dünya  Müharibəsi  zamanı  Nasistlərin  əməllərini 
xatırlayaraq dedi: "Meyitlər qoyun sürüsü kimi yığılmıĢdır. Heç faĢistlər də bunu etməmiĢdir"  
Qarabağ rəhbəri Musa Məmmədov Azərbaycanın ikinci böyük Ģəhəri olan Gəncədəki Sovet hərbi bazasına 
zəng  edərək  kömək  diləyirdi:  "Meyitləri  gətirmək  və  insanlara  nə  baĢ  verdiyini  göstərmək  üçün  bizə  kömək 
edin".  
Operator  və  Qərbli  jurnalistləri  ərazidən  götürən  vertolyotun  pilotu  dedi  ki,  o  Xocalıda  və  Əsgəran 
dərəsində onlarla meyit görüb.  
 
Nyu York Tayms, 3 Mart 1992 
 
ERMƏNĠLƏR TƏRƏFĠNDƏN TÖRƏDĠLƏN SOYQIRIM 
 
Ağdam, Azərbaycan, 2 Mart (Röyters)  
Bu gün sonuncu sovet qoĢunları Dağlıq Qarabağı tərk edir.  
Ġtar-Tass  Ġnformasiya  Agentliyi  xəbər  verir  ki,  366-cı  Motoatıcı  Alayı  ərazidən  çıxmağa,  əslində  isə 
müharibə edən iki etnik qrup - ermənilər və azərbaycanlılar arasındakı buferi aradan götürməyə baĢlamıĢdır.  
Hər iki tərəf müdaxilə etmək üçün heç bir cəhd etməyib.  
Dağlıq  Qarabağ  Azərbaycan  Respublikasının  tərkibindədir,  onun  əhalisinin  çox  hissəsini  isə  ermənilər 
təĢkil edir.  

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ĠĢlər Ġdarəsi  
PREZĠDENT  KĠTABXANASI 
─────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────── 
 
72 
 
ġəhərin bombardman edilməsi  
Azərbaycanın informasiya agentliyi AZERĠNFORM xəbər vermiĢdir ki, Bazar günü gecə Dağlıq Qarabağın 
azərbaycanlılar məskunlaĢan ġuĢa Ģəhəri ermənilər tərəfindən raket atəĢinə tutulub. Vəncəli qəsəbəsinə edilmiĢ 
digər bir hücum zamanı isə bir neçə adam yaralanmıĢdır.  
Ermənistan  respublikası  keçən  həftə  azərbaycanlıların  yaĢadığı  Xocalı  Ģəhərində  1000  nəfərin  onun 
hərbçiləri tərəfindən öldürülməsini və qırğından xilas olmaq üçün qarla örtülmüĢ dağlardan qaçan kiĢi, qadın və 
uĢaqların soyqırımını inkar edir.  
Lakin bu ərazidə onlarla insan meyiti Azərbaycana bu soyqırımın törədilməsini iddia etməyə əsas verir.  
Rayona vertolyotla qısa səfər edən azərbaycanlı rəsmilər və jurnalistlər qayıdarkən özlərilə baĢlarının arxa 
hissəsi  tamamilə  dağıdılmıĢ  3  uĢaq  meyiti  gətirmiĢlər.  Onlar  bildirdi  ki,  ermənilərin  gülləbaranı  meyitlərin 
hamısını yığmağa onlara mane olub.  
Dağlıq  Qarabağın  Azərbaycan  rəhbərinin  köməkçisi  Əsəd  Fərəcov  dedi  ki,  qadın  və  uĢaqların  baĢlarının 
dərisi soyulmuĢdu, biz meyitləri yığmağa baĢlayanda onlar bizi atəĢə tutdular.  
Azərbaycanlı  hərbi  komandir  RəĢid  Məmmədov  dedi:  "Meyitlər  qoyun  sürüsü  kimi  yığılmıĢdır.  Heç 
faĢistlər də bunu etməmiĢdir".  
 
Ġki yük maĢını meyitlə dolduruldu  
Röyters-in  fotoqrafı  Frederik  Lenqan  Ağdam  yaxınlığında  azərbaycanlıların  meyitləri  ilə  dolu  iki  yük 
maĢını görmüĢdür. "Birinci dəfə 35 meyit saydım və məncə ikinci maĢında da bir o qədər meyit var idi. Onların 
bəzilərinin  baĢı  kəsilmiĢ,  çoxları  yandırılmıĢdı.  Onların  hamısı  kiĢi  idi  və  bir  neçəsi  hərbi  rəngdə  forma 
geymiĢdi".  
Etnik  zorakılıq  və  iqtisadi  böhran  dekabrda  11  keçmiĢ  Sovet  respublikası  tərəfindən  yaradılmıĢ  Müstəqil 
Dövlətlər  Birliyinin  parçalanmasına  səbəb  ola  bilər.  Birlik  üzv  dövlətlər  olan  xristian  ermənilərlə  müsəlman 
azərbaycanlılar arasında uzun illərdən bəri mövcud olan etnik nifrətin qarĢısında aciz qaldı.  
Dağlıq Qarabağdakı 4 illik müharibə 1500-2000 adamın ölümünə səbəb oldu. Keçən həftə baĢ verən döyüĢ 
xüsusilə dəhĢətli idi.  
Dağlıq  Qarabağın  mərkəzi  Stepanakert  Ģəhərində  yerləĢən  366-cı  alay  döyüĢlərin  mərkəzində  idi  və  bu 
döyüĢ  nəticəsində  onun  3  əsgəri  həlak  olmuĢdur.  Ermənistanın  paytaxtı  Yerevanda  parlamentdə  çıxıĢ  edən 
prezident Levon Ter-Petrosyan Birliyin axırıncı qoĢunlarının anklavdan çıxarılmasını pislədi. O, bu alayın hərbi 
əməliyyatlarda iĢtirak etmədiyini, onun yalnız vəziyyəti stabilləĢdirdiyini bildirmiĢdir.  
 
Boston Qlob, 3 Mart 1992 Pol Kuin - Cac, Bakı, Azərbaycan 
Dünən Azərbaycan erməni hərbçilərini keçən həftə kiĢi, qadın və uĢaqları Dağlıq Qarabağdakı bir Ģəhərdən 
çıxarmaqda və onları qətlə yetirməkdə ittiham etdi.  
Azərbaycan rəsmiləri Xocalı Ģəhərində 1000 nəfər azərbaycanlı öldürüldüyünü və qarla örtülmüĢ dağlardan 
qaçan kiĢi, qadın və uĢaqların erməni hərbçiləri tərəfindən öldürüldüyünü deyir.  
Erməni rəsmiləri bunları inkar edir.  
Hadisə  yerində  olan  jurnalistlər  qətlə  yetirilmiĢ  insanların  dəqiq  sayını  söyləməklə  çətinlik  çəkir.  Ancaq 
Röytersin  fotoqrafı  iki  yük  maĢının  azərbaycanlıların  meyitləri  ilə  doldurulduğunu  dedi.  Bir  rus  jurnalisti  isə 
rayonun hər yerində qırğınlar törətdiyi barədə xəbər verir.  
Röyters  xəbər  verir  ki,  vertolyotla  bölgəyə  səfər  edən  azərbaycanlı  rəsmilər  və  jurnalistlər  baĢlarından 
vurulmuĢ 3 uĢaq meyiti tapıblar. Ermənilərin atəĢ açmağı isə onlara digər meyitləri yığmağa mane olub.  
ĠĢğal zamanı Xocalıda çoxlu sayda dinc əhalinin öldürülməsini təsdiq edən faktlar get-gedə artır.  
Azərbaycan televiziyası bazar günü  Ağdam  meyitxanasından  qadın  və uĢaqlar da daxil  olmaqla 10  meyit 
göstərmiĢdir.  Bakının  əsas  televiziya  stansiyasının  redaktoru  bildirmiĢdir  ki,  indiyə  qədər  180  meyit  aĢkar 
olunub.  Bölgənin  ətrafında  uçan  vertolyot  çoxlu  sayda  meyitlər  görmüĢdür.  BBS  xəbər  vermiĢdir  ki,  Fransız 
fotoqraf  31  cənazə  saymıĢdır.  O  bildirmiĢdir  ki,  içərisində  qadın  və  uĢaqlar  olan  meyitlərin  çoxu  yaxın 
məsafədən baĢlarından güllə ilə vurulmuĢdur.  
Bu  arada  Xocalı  icra  hakimi  Elman  Məmmədov  Bakıda  mətbuat  konfransında  bildirmiĢdir  ki,  hücum 
zamanı  1000  adam  öldürülmüĢ,  200-dən  artıq  itkin  düĢmüĢ,  300  əsir  götürülmüĢ,  200  nəfər  yaralanmıĢdır. 
Məmmədov 366-cı alayı hücuma baĢçılıq etməkdə və erməni quldurlarına yol açmaqda ittiham edir.