Xocali soyqirimi

 
Eyc, Melburn, 6 Mart 1992 Elen VOMAK, Ağdam, Azərbaycan, ÇərĢənbə axĢamı 
ġəhidlərin dəqiq sayı hələ  də  məlum  olmasa da ötən  həftə Ermənistan  ordusunun Dağlıq Qarabağın  qarlı 
dağlarında dinc azərbaycanlılara qarĢı soyqırım törətdiyi ehtimal olunur.  

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ĠĢlər Ġdarəsi  
PREZĠDENT  KĠTABXANASI 
─────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────── 
 
73 
Anklavın  Azərbaycan  Ģəhəri  Ağdamla  sərhəddə  yerləĢən  Xocalı  Ģəhərindən  olan  qaçqınlar  fevralın  25-i 
gecə  ermənilər  tərəfindən  onların  evlərinə  edilən  hücumu  təsdiq  edən  küllü  miqdarda  faktlar  söyləyir.  Onlar 
bildirir  ki,  ermənilər  onları  qaçmağa  məcbur  etmiĢ  və  ətrafdakı  meĢələrdə  güllələmiĢdir.  Dünən  mən 
qəbiristanlıqların  birində  təzə  qazılmıĢ  75  qəbir  gördüm.  Ondan  bir  gün  əvvəl  isə  Ağdam  məscidində  deĢik-
 deĢik  olunmuĢ  4  meyit  görmüĢdük.  Biz  həmçinin  vaqonlardan  ibarət  olan  müvəqqəti  xəstəxanalarda  güllə 
yaraları almıĢ qadın və uĢaqları gördük.  
Əhalisinin əksəriyyətini azərbaycanlılar təĢkil edən Azərbaycan qəsəbəsi Xocalının əhalisi təxminən 6000 
nəfərdir. Ağdamın polis komandiri RəĢid Məmmədov Ağdama yalnız 500 nəfərin qaçdığını dedi. "Bəs qalanları 
hanı?" deyən C-b Məmmədov onların əsir götürüldüyünü yaxud qaçdıqlarını dedi. Çoxları hələ də dağlardadır, 
çünki vertolyot yoxdur. O, onların bəzilərinin mənfi 10 dərəcə soyuqdan donduğunu bildirdi.  
Azərilər silahlanmıĢ erməniləri gördükdə baĢa düĢdülər ki, özlərini müdafiə edə bilməyəcəklər və meĢələrə 
qaçdılar. Bir neçə saatdan sonra soyqırım baĢlandı.  
Cənab Nasir arvadının və iki uĢağının əsir götürüldüyünü güman edir. Digər qaçqınlar kimi, o, da keçmiĢ 
sovet ordusunun Xocalıya hücum etməkdə ermənilərə kömək etdiyini dedi: "Bu mənim fikrim deyil, gözlərimlə 
gördüklərimdir".  
 
Nyu York Tayms, 6 Mart 1992 
 
AZƏRBAYCANDA VĠDA MƏRASĠMĠ 
 
"Azərbaycanın  Ağdam  Ģəhərindəki  qəbiristanlıqda  ermənilərin  Dağlıq  Qarabağda  törətdiyi  soyqırım 
qurbanları dəfn olunan zaman onların ailə üzvləri və dostları matəm içindədir.  
Çingiz Ġsgəndərov qardaĢının cənazəsi olan tabutu qucaqlamıĢdı. Cənazənin üstündə isə Quranın surəti var 
idi.  
 
VaĢinqton Post, 6 Mart 1992 
 
SON VĠDALAġMA 
 
"Dünən  azərbaycanlıların  qəbiristanlığında  Dağlıq  Qarabağda  ermənilər  tərəfindən  öldürülmüĢ  qurbanlar 
dəfn  olunarkən  onların  qohumları  kədər  içində  idi.  Çingiz  Ġsgəndərov  qardaĢının  cənazəsi  olan  tabutu 
qucaqlayıb ağlayırdı".  
 
Sandey  Tayms,  8  Mart  1992  Tomas  Qolts  erməni  əsgərlərinin  törətdiyi  soyqırım  haqqında 
Ağdamdan ilk olaraq xəbər verir.  
Xocalı qeyri-məhsuldar bir Azəri Ģəhəri idi. Burada mağazalar bomboĢ, yollar çirkli idi. Heç bir yaĢıllıq isə 
yox idi. Bu o zaman idi ki, burada minlərlə azərbaycanlı öz xoĢbəxt həyatını yaĢayırdı. Ötən həftə o, xəritədən 
silindi. Ağdam meyitxanaları meyitlərlə dolan zaman Xocalı və onun ətrafında Sovet Ġttifaqı dağılandan bəri ən 
dəhĢətli soyqırımın baĢ verdiyi güman olunur.  
Mən  Xocalıya  səfər  edən  sonuncu  qərbli  idim.  Bu  yanvarda  baĢ  vermiĢdi.  Dörd  uĢaq  anası  Zümrüd  bizi 
Ģəhərə gətirən vertolyotda idi. O dedi ki, camaat oturub öz ölümünü gözləyir. O və ailə üzvləri fevralın 26-da 
ermənilərin törətdiyi qırğının qurbanları arasında idilər.  
BeĢ  övlad  atası  55  yaĢlı  BalakiĢi  Sadıqov  dedi:  "Ermənilər  uzaq  kəndlərin  hamısını  bir-bir  iĢğal  etdilər, 
hökumət isə heç nə etmədi". Onun həyat yoldaĢı Dilbər isə dedi ki, indi onlar bizi buradan çıxaracaq yaxud da 
öldürəcəklər. Onların üç oğlu və iki qızı qırğın zamanı öldürülmüĢdü.  
"Biz  ermənilərin  mövqelərinə  çox  yaxın  idik,  amma  oranı  keçməli  idik.  Güllələr  hər  tərəfdən  yağıĢ  kimi 
yağdırılırdı.  Biz  sadəcə  tələyə  düĢmüĢdük".  Azərbaycanlılar  bir-bir  qətlə  yetirilirdi.  Sağ  qalanların 
söylədiklərinə görə görmədikləri halda ermənilər tərpənən hər bir Ģeyə atəĢ açırdılar. Bir azəri operatoru ağlaya-
 ağlaya  hər  bir  meyiti  lentə  almıĢdı.  Onun  çəkdiyi  kadrlardan  birində  azərbaycanlıların  ermənilərdən  qaçaraq 
sığınacaq  tapdığı  ağaclıq  göstərilmiĢdi.  Burada  insan  meyitləri  təpə  əmələ  gətirmiĢdi.  Ağdam  xəstəxanasına 
gətirilmiĢ  Ömər  Veysəlov  dedi:  "Ermənilər  dayanmadan  atırdılar.  Mənim  arvadım  və  qızım  düz  yanımda 
öldürüldülər".  
Hospitalın  dəhlizlərində  gəzən  adamlar  öz  yaxınlarından  bir  xəbər  axtarırdılar.  Bəziləri  öz  qəzəbini 
əcnəbilərin  üstünə  tökürdü.  Bir  ana  bağırırdı:  "Hanı  mənim  qızım,  hanı  mənim  oğlum?  Zorlanıb.  Öldürülüb. 
Ġtib".  
 
Mond, Paris, 14 Mart 1992 

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ĠĢlər Ġdarəsi  
PREZĠDENT  KĠTABXANASI 
─────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────── 
 
74 
 
Ağdamda  olan  əcnəbi  jurnalist  öldürülmüĢ  adamlar  arasında  baĢlarının  dərisi  soyulmuĢ  qadın  və  uĢaqları 
görüb. Onların dırnaqları çıxarılmıĢdı. O, bunun "Azərbaycan təbliğatı" deyil, reallıq olduğunu yazır.  
 
Nyusuik, 16 Mart 1992 
 
SOYQIRIMIN ÜZÜ 
 
Paskal Priva və Stiv Lö Vən, Moskva 
Ötən  həftə  Azərbaycan  yenidən  qəbiristanlığa  dönmüĢdü:  matəm  içində  olan  qaçqınlar  və  onlarla  insan 
meyiti  məscidin  arxasında  müvəqqəti  meyitxana  yaratmıĢdı.  Onlar  fevralın  25-i  və  26-sı  ermənilər  tərəfindən 
darmadağın  edilmiĢ  Xocalıdan  olan  sadə  Azəri  kiĢi,  qadın  və  uĢaqları  idi.  Onların  çoxu  qaçan  zaman  yaxın 
məsafədən vurulmuĢdu, bəzilərinin üzləri dağıdılmıĢ, baĢlarının dərisi soyulmuĢdu.  
 
Taym, 16 Mart 1992 
 
XOCALIDA QIRĞIN Cil SMOLOU 
 
Yuri ZARAXOVĠÇ, Moskva  
Mübahisələrə  baxmayaraq  aydın  olan  bir  Ģey  var:  iki  həftə  öncə  Azərbaycan  Ģəhəri  Xocalıda  qəddar  və 
vicdansız  bir  hadisə  törədilib.  Ġndiyədək  200  azərbaycanlı  öldürülüb,  çoxları  iyrənc  hala  salınıb,  ermənilərin 
üstünlük təĢkil etdiyi Dağlıq Qarabağdan dəfn olunmaq üçün qonĢu rayona gətirilib. Azərbaycanlılar iddia edir 
ki, 1324 mülki vətəndaĢ qətlə yetirilib. Onların çoxu - qadınlar və uĢaqlar barədə heç bir məlumat yoxdur…  
 
Svoboda, 12 Ġyun 1992 
 
FACĠƏNĠ TÖRƏDƏNLƏR CƏZALANDIRILMALIDIR 
 
Moskvada  yerləĢən  Memorial  insan  hüquqları  qrupunun  1992-ci  il  fevralın  25-dən  26-na  keçən  gecə 
Xocalının  erməni  silahlı  birləĢmələri  tərəfindən  iĢğalı  zamanı  insan  hüquqlarının  kütləvi  Ģəkildə  pozulması 
haqqında hesabatı  
Hesabatda  dinc  əhalinin  Ģəhərdən  qaçması  haqqında  yazılır:  "Qaçqınlar  ermənilər  tərəfindən  qurulmuĢ 
pusquya  düĢərək  atəĢə  tutuldular.  Onların  bəziləri  Ağdama  çata  bildilər:  digərləri,  əsasən  qadınlar  və  uĢaqlar 
(dəqiq  sayı  məlum  deyil)  dağlarda  azmıĢ  və  donub  ölmüĢlər.  Ağdama  çatanların  dediklərinə  görə,  onların 
bəziləri  Pircamal  və  Naxçıvanik  kəndləri  yaxınlığında  əsir  götürülüblər.  Artıq  dəyiĢdirilmiĢ  Xocalı  əsirlərinin 
dediyinə  görə,  əsirlərin  bəziləri  öldürülmüĢdür…  4  gün  ərzində  Ağdama  təxminən  200  meyit  gətirilmiĢdir. 
Ağdam  qatar-xəstəxanasının  həkimləri  bildirdi  ki,  4  meyitin  baĢlarının  dərisi  soyulmuĢ,  birinin  isə  baĢı 
kəsilmiĢdi.  Ağdamda  181  cənazə  (130  kiĢi,  51  qadın,  13  uĢaq)  üzərində  yoxlama  aparılmıĢdır  və  aĢkar 
olunmuĢdur  ki,  151  nəfər  güllə,  20  nəfər  qəlpə  yarasından  və  10  nəfər  küt  alətlərdən  aldıqları  yaralardan 
ölmüĢdür.  Xocalıdan  olan  bütün  yaralıların  gətirildiyi  Ağdam  qatar-xəstəxanasının  sənədlərində  göstərilir  ki, 
597 nəfər yaralanmıĢ, yaxud donmuĢ, bir nəfərin diri-diri baĢının dərisi soyulmuĢdur.  
 
Ġndependent, London, 12 Ġyun 1992 Frederik LENQAN, Röyter  
Arif  Sadıqov  Bakıda  Xəzər  dənizinin  sahilindəki  bir  kafenin  kölgəliyində  sakitcə  oturdu  və  düz  3  ay 
bundan qabaq, Xocalı Ģəhərindən qaçan zaman erməni gülləsinin cırdığı Ģalvarını göstərdi.  
51  yaĢlı  xarrat  dedi:  "Mən  hələ  də  bu  paltarları  geyinirəm,  çünki  baĢqası  yoxumdur.  Mən  5  dəfə 
yaralandım, amma bəxtim gətirdi və sağ qaldım".  
Cənab Sadıqov və arvadı bir aydan çox ac və iĢıqsız qalıblar.  
Cənab  Sadıqov  dedi:  "Təxminən  axĢam  saat  11-də  bombardman  baĢlandı.  Biz  hələ  heç  vaxt  beləsini 
eĢitməmiĢdik. 8 yaxud 9 növ silah, artilleriya, ağır puleyotlardan istifadə olunurdu".  
Tezliklə qonĢular küçələrə tökülüĢdü. Bəziləri gizləndi, digərləri isə qarın içi ilə meĢələrə doğru qaçmağa 
baĢladı.  
Xilas olmaq üçün Ģəhər camaatı təxminən 15 mil məsafədə yerləĢən Azərbaycan Ģəhəri Ağdama çatmalı idi. 
Sübh çağı iki Azərbaycan kəndi Naxçıvanik və Sədərək arasındakı yerə çatanadək onlar düĢünürdülər ki, bunu 
edə biləcəklər.  
Cənab Sadıqov dedi: "Buna qədər mənlə gələn qrupun heç birinə heç nə olmamıĢdı… sonra yolda bizi bir 
maĢın gördü və ermənilər bizə atəĢ açmağa baĢladılar. Bizimlə olan 80 nəfərdən yalnız on nəfəri sağ qaldı. 67 

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ĠĢlər Ġdarəsi  
PREZĠDENT  KĠTABXANASI 
─────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────── 
 
75 
yaĢlı böyük qardaĢım da daxil olmaqla 7 yaxın qohumum qətlə yetirildi. Mən ancaq qardaĢımın papağı ilə onun 
gözlərini bağlamağa imkan tapdım və biz heç vaxt o meyitlərdən heç birini qaytara bilmədik".  
Cənab  Sadıqov  dedi  ki,  birinci  qrupdakı  qaçqınların  bəzilərinin  bəxti  gətirdi.  Evakuasiyanın 
qəhrəmanlarından biri  Arif Hacıyev üçüncü qrupun  qaçmasına kömək  etmək üçün silahın  darağını  dəyiĢərkən 
baĢından aldığı güllə yarasından öldü.  
Digər bir qəhrəman, Xocalının meri Elmar Məmmədov bildirdi ki, o, bir neçə nəfər ilə birlikdə fevralın 26-
 nı meyitlərlə əhatə olunmuĢ kollu təpələrdə keçirib.  
Cənab Sadıqov  dedi:  "Biz Ģəhərə çatandan bir gün sonra ermənilər geniĢ raket  hücumu  həyata keçirdilər. 
Mən  müalicə  olunmaq  üçün  xəstəxanaya  getməli  idim,  çox  pis  vəziyyətdə  idim.  Hətta  mənim  ayaqqabımın 
içində də güllə tapdılar".  
Qırğının  qurbanları:  Bir  azəri  qadın  fevral  ayında  törədilmiĢ  Xocalı  qırğınında  qətlə  yetirilmiĢ  oğlunu 
ağlayır.  Qatar-xəstəxanada  tibb  bacıları  primitiv  üsullarla  yaralı  bir  kiĢini  xilas  etməyə  çalıĢırlar.  Ağdamda 
insanlar  qətlə  yetirilmiĢ  qohumlarının  tabutu  üstündə  ağlayırdılar.  Ölənlərin  sayını  müəyyən  etmək  mümkün 
deyil. Çünki müsəlmanlar ölünü 24 saat ərzində dəfn edirlər.  
 
Ġndependent, London, 12 Ġyun 1992 
 
AĞRILI AXTARIġ 
 
Azərbaycanlıların  Xocalı  Ģəhərində  törədilmiĢ  fevral  soyqırımı  nəticəsində  təxminən  600  kiĢi,  qadın  və 
uĢaq öldürülmüĢdür.  
Dövlət  ittihamçısı  Aydın  Rəsulov  15  nəfərdən  ibarət  olan  istintaq  qrupunun  rəhbəridir.  Bu  qrup 
azərbaycanlıların "Xocalı Qırğını" adlandırdıqları hadisəni araĢdırmaqla məĢğuldur. Cənab Rəsulov bildirdi ki, 
600 nəfər ilkin axtarıĢlar zamanı tapılmıĢ meyitlərdir. Xocalı meri Elmar Məmmədov da oxĢar rəqəm söylədi. 
May  ayında  isə  Bakıda  nəĢr  olunan  Ordu  qəzeti  bu  rəqəmin  daha  böyük  olduğunu  yazırdı  -  ölənlərdən  479 
nəfərin Ģəxsiyyəti müəyyən olunmuĢ, 200-dən çoxu isə naməlumdur. Azərbaycan müdafiə nazirliyinin mətbuat 
xidmətinin rəhbəri Leyla Yunisova ölənlərin sayının 700 olduğunu dedi.  
Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsinin Bakıdakı nümayəndə heyətinin rəhbəri Fransua Zen Rufinin bildirdi 
ki, Ağdam Ģəhərinin müsəlman imamının ona dediyinə görə onun məscidinə Xocalıdan 580 meyit gətirilmiĢdi 
və onların çoxu dinc əhali idi. Cənab Zen Rufinin dedi ki, biz meyitləri saymadıq, ancaq bu rəqəm inandırıcıdır. 
Çünki biz meyitləri yumaq üçün ləvazimat verdik.  
43  yaĢlı  hüquqĢünas  Cənab  Rəsulov  son  rəqəmin  söylənilməsi  üçün  bir  neçə  ay  vaxt  lazım  olduğunu 
söylədi.  
Cənab Rəsulov bu iĢləri yaxĢı bilir. Uzun illər araĢdırdıqdan sonra, o, 1990-cı ilin yanvarında Bakıda sovet 
qoĢunları  tərəfindən  törədilmiĢ  qırğın  zamanı  131  nəfərin  öldürüldüyü  və  714  nəfərin  yaralandığı  barədə  qəti 
rəqəm  söyləmiĢdir.  Ədliyyə  iĢçisi  Rafiq  Yusifov  dedi  ki,  indiyə  qədər  184  nəfər  Respublikanın  Ədliyyə 
Departamenti tərəfindən tibbi müayinədən keçirilmiĢ və ölü kimi qeydə alınmıĢdır. Cənab Yusifov bu rəqəmin 
ölənlərin  çox  az  hissəsinə  Ģamil  olunduğunu  bildirdi.  Bizə  yalnız  meyitlər  gətirilmiĢdi.  Gəlin  o  zamanki 
özbaĢınalığı və bizim müsəlman olduğumuzu unutmayaq. Ölü 24 saat ərzində yuyulmalı və basdırılmalıdır.  
Professor Yusifov bildirdi ki, bu 184 nəfərin 51-i qadın, 13-ü isə 14  yaĢından aĢağı olan uĢaqlar idi. 151 
nəfər güllə yarasından, 20 nəfər qəlpə yarasından, 10 nəfər isə küt alətlərdən aldığı yaralardan ölmüĢdür. Son üç 
nəfər  isə  qar  uçqununa  düĢüb.  33  nəfərin  qulağı,  burnu,  döĢləri,  cinsiyyət  orqanları  kəsilmiĢ  və  gözləri 
çıxarılmıĢdır. Cənab Rəsulov dedi ki, müayinədən keçmiĢ 184 meyit ölənlərin üçdə bir hissəsindən də azdır.  
Vertolyotun pilotunun təsdiq etdiyi sənəddə bildirirdi ki, yerdə çoxlu sayda ölü və yaralı olduğu üçün onları 
dəqiq saymaq  mümkün  olmadı. Onların sayı Xocalıda 470-500, yollarda 650-700, Naxçıvanik  kəndi ətrafında 
85-100 idi.  
"Ġnsanlar əllərini yuxarı qaldırıb bizdən kömək istəyirdilər. Biz üç uĢaq meyiti və sağ qalmıĢ iki yaĢlı uĢaq 
gördük.  Onun  anası  isə  ölmüĢdü.  UĢaq  anasının  qolundan  tutaraq  onu  durğuzmağa  çalıĢırdı.  Biz  enməyə 
çalıĢdıq, amma ermənilərin bombardmana baĢlaması bizi qayıtmağa məcbur etdi".  
Kommersant, Moskva, 27 Fevral 2002 
 
1992-ci  il  fevralın  25-dən  26-na  keçən  gecə  Dağlıq  Qarabağın  azərbaycanlılar  məskunlaĢan  Xocalı  Ģəhəri 
ermənilər tərəfindən kütləvi hücuma məruz qaldı. Rusların 366-cı motoatıcı alayı hücumda iĢtirak etdi. Nəticədə 
613 nəfər öldürüldü, 487-i nəfər yaralandı, 1275 nəfər əsir götürüldü, 150 nəfər itgin düĢdü. Xocalı hadisələri 
münaqiĢənin xarakterini kökündən dəyiĢdi.  
 
Human Rights Watch Helsinki, Dekabr, 1994. 

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ĠĢlər Ġdarəsi  
PREZĠDENT  KĠTABXANASI 
─────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────── 
 
76 
 
Xarici ölkə jurnalistləri Xocalı soyqırımı haqqında 
 
Soyqırımın ilk günlərində, martın 2-də Xocalının adını ilk dəfə eĢidən, bu Ģəhərin dinc əhalisinin baĢına 
gətirilən  faciələr  qələmə  alıb  çəkiliĢ  aparmaq  istəyən  xarici  ölkə  jurnalistləri  hadisə  yerinə  yollandılar.  Onları 
cəsur jurnalist, Xocalı fəlakətini ilk dəfə dünyaya yayımlayan Çingiz Mustafayev müĢayiət edirdi. Artıq Çingiz 
ikinci dəfəydi ki, Kətik meĢəsində, Naxçıvanik yolunda üst-üstə qalaqlanan meyitləri, baĢının yarısı soyulmuĢ, 
gözləri  çıxarılmıĢ uĢaqları çəkirdi. Xocalını  ölü bir sükut bürümüĢ, qar üstə səpələnən  insan  meyitləri vahimə 
yaradırdı. Hər yerdən qan iyi gəlirdi. VəhĢiliyə, qəddarlığa görə daĢnakları belə arxada qoyan erməni-rus hərbi 
birləĢmələrinin törətdikləri faciə xarici  ölkə  jurnalistlərini dəhĢətə gətirmiĢ, bəziləri əlləri ilə gözlərini tutaraq, 
onları gətirən vertolyota tərəf gəlmiĢdilər. Özünü itirmiĢ, göz yaĢlarını saxlaya bilməyənlər də olurdu. 
Qanlı olayları gözləriylə görüb lentə alan fransalı Jan-Ġv-Yunet yazır:  
"Biz Xocalı faciəsinin Ģahidi olmuĢuq. Yüzlərlə ölənlərin meyitlərini gördük. Onların arasında qadınlar, 
qocalar,  uĢaqlar  və  Xocalının  müdafiəsində  duran  adamlar  var  idi.  Bizim  ixtiyarımıza  vertolyot  verildi. 
Hündürlüyə qalxaraq havada gördüklərimizi kameraya çəkirdik, Xocalı və onun ətrafını lentə alırdıq. Bu zaman 
erməni  hərbi  birləĢmələri  bizim  vertolyotu  atəĢə  tutdular  və  biz  məcburiyyət  qarĢısında  qalaraq,  çəkiliĢi 
yarımçıq  qoyub  geri  qayıtdıq.  Mən  müharibə  haqqında  çox  eĢitmiĢəm,  Alman  faĢistlərinin  qəddarlığını 
oxumuĢam,  ancaq  ermənilər  dinc  əhalini  və  5-6  yaĢlı  uĢaqları  öldürməklə  vəhĢilikdə  belə  onları  arxada 
qoymuĢdular.  Biz  xəstəxanada,  vaqonlarda,  hətta  uĢaq  bağçaları  və  məktəblərin  otaqlarında  çoxlu  sayda 
yaralananlar gördük". 
BaĢları kəsilmiĢ insan cəsədləri. Bu mənzərəni çalıĢdığı "Ġzvestiya" qəzetində V. Bellax belə qələmə alır: 
"Zaman-zaman  Ağdama  meyitlər  gətirilirdi.  Tarixdə  belə  Ģeylər  görünməmiĢdi.  Meyitlərin  gözləri 
çıxarılmıĢ,  qulaqları  və  baĢları  kəsilmiĢdi.  Bir  neçə  meyit  zirehli  maĢınlara  qoĢularaq  sürüklənmiĢdi. 
ĠĢgəncələrin həddi-hüdudu yox idi". 
"Haydad",  "Asala"  erməni  terror  təĢkilatlarının  maliyyə  dəstəyi  ilə  "Artsağ  iĢi"nə  dəstək  vermək,  qan 
üzərində  qurmaq  istədikləri  "Böyük  Ermənistan"a  xidmət  üçün  Xocalıya  gələn  avropalı  erməni  jurnalistləri 
faciəni  Azəri  türklərinin  etdiyi  haqda  məlumatlarla  dünyanı  aldatmağa  çalıĢırdılar.  Erməni  yaraqlılarının,  iri 
hərbi  qruplaĢmalarının  soyqırım  törətmədikləri,  hərbi  əməliyyat  zamanı  14  nəfərin  qətlə  yetirildiyi  barədə 
beynəlxalq  ictimaiyyətə  ötürülən  informasiyalar  fakta,  həqiqətə  əsaslanmadığından  cəhdlər  puça  çıxdı. 
VəhĢiliyi,  qan-qadanı  ilk  dəfə  görən  Avropa  ermənisi  olan  jurnalistlərdən  biri  törədilən  faciəni  olduğu  kimi 
çatdırmağa  çalıĢmıĢdı:  "Xocalıda  qətlə  yetirdikləri  100  nəfərin  cəsədini  yan-yana  düzərək  körpü  düzəltdilər. 
Mən  bu  körpüdəki  cəsədlərin  üzərindən  keçəndə,  ayağımı  körpə  bir  uĢağın  sinəsinə  qoyanda  elə  titrədim  ki, 
fotoaparatım, bloknotum, qələmim yerə düĢərək körpənin al qanına boyandı. Özümü tamamilə itirdim. Bədənim 
tir-tir  titrədi.  Bəlkə  də  bu,  avropalı  erməninin  soyqırım  faktını  təsdiqləməsi,  qələminin  günahsız  körpə  qanına 
bulaĢması səbəbindəndir. Qəddarlıq, arxadan zərbə vurmaq, qanlı olayların  mərkəzində dayanmaq  ermənilərin 
dəyiĢməz gen yaddaĢıdır. Dünyanın harasında, hansı məskənində olur-olsun, erməni xisləti gec-tez büruzə verir 
və verəcək də. Bilmirik, bu avropalı erməniyə öz irqindən, dinindən olanlar terror edib, ya yox. Çünki "Haydad" 
erməni  terror  təĢkilatı  "Millətin  cəlladı  olmaq  istəməyənləri",  terror  düĢüncəsindən  uzaq  erməniləri  qətlə 
yetirməklə  vahimə,  qorxu  yaradıb  cərgələrinə  qoĢurdular.  Erməni  yazarı  S. Qabrelyan  "Haydad"  və 
DaĢnaksütyun  barəsində  belə  söyləyib:  "Mən  öz  paramla  məmləkətin  cəlladı  olmaq  istəmirəm".  DaĢnakların 
Moskvada  öldürdükləri  Jamharyan  da  "Millətin  cəlladı  olmaq  istəmədiyindən"  qətlə  yetirildi.  Jamharyan  o 
kəslərdən  idi  ki,  bir  erməni  yetimxanasının  ehtiyacını  ödəyirdi.  Fəqət  ondan  DaĢnaksütyuna  maliyyə  köməyi 
umanda o bundan imtina etmiĢ, nəticədə qətlə yetirilmiĢdi. Yenə də eyni səbəblərdən Türkiyə ermənisi Ġzmirdə 
yaĢayan  Balyozman  da  öldürülüb.  "Haydad"ın  təhdid  məktubları  ilə  istədikləri  paranı  verməyən  rus  ermənisi 
Bahaliyan  10  dekabrda  Novorossiysk  Ģəhərində  boğazlandı.  DaĢnakların  "Haydad"ın  ünvanına  bu  zülmlərin, 
qətllərin,  cinayətlərin  uzun  bir  siyahısını  yazmaq  olar.  Birisi  bu  hərəkətlərə  qarĢı  Ģikayətlərdə  bulunurdusa,  o 
adam Ölümə məhkum edilirdi. Bu, vəhĢi ruhun təcəssümüdür. Bu, erməni xarakterinin iç üzüdür. Tarix heç vaxt 
unutmaz  ki,  Xocalı  soyqırımını  Qarabağda  həyata  keçirən  "Haydad"  terror  qrupunun  rəhbəri  Suren  PaĢayan 
olub.  Bu  Suren  PaĢayan  "canavar"  ləqəbi  ilə  tanınır.  Türklərə  qarĢı  qəddarlığı,  amansızlığı  ilə  öyünürdü. 
Soyqırımla  bağlı  xarici  ölkə  mətbuatında  digər  jurnalistlərin  qələmə  aldıqları  yazılardan  bəzi  epizodları 
diqqətinizə çatdırırıq: 
"VaĢinqton-Post"  qəzeti:  "Dağlıq  Qarabağ  qurbanları  Azərbaycan  Ģəhərində  torpağa  basdırılıb. 
Qaçqınlar  deyirlər  ki,  ermənilərin  hücumu  zamanı  yüzlərcə  adam  həlak  olub.  Həlak  olmuĢ  yeddi  nəfərin 
meyitini  bu  gün  göstərdilər,  onlardan  2-ci  uĢaq,  3-ü  qadındır.  120  qaçqın  Ağdam  hospitalındadır,  onların 
bədənlərində çoxsaylı dərin yaralar var. 
"Tayms" qəzeti: "Erməni əsgərləri yüzlərcə qaçqın ailəsini qırıblar. Sağ qala bilənlər xəbər veriblər ki, 
erməni  əsgərləri  450-dən  artıq  azərbaycanlını  güllələyiblər,  onlardan  çoxu  uĢaq  və  qadınlardır.  Yüzlərcə, 

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ĠĢlər Ġdarəsi  
PREZĠDENT  KĠTABXANASI 
─────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────── 
 
77 
mümkündür ki, minlərcə insan itkin düĢüb. "Onlar atəĢ açırdılar, atəĢ açırdılar, atəĢ açırdılar" - deyə Xocalıdan 
digər  qadın  və  uĢaqlarla  birlikdə  Ağdama  qaçmıĢ  Raziyə  Aslanova  bildirib.  O  deyib  ki,  əri  Kayun  və  oğlu 
öldürülüb, qızı isə itkin düĢüb. 
"Tayms" qəzeti: Qırğın aĢkar oldu, Anatoli Levin:  "Dağlıq Qarabağın  yamaclarında aralarında qadın 
və  uĢaq  olan  60-dan  çox  meyit  aĢkar  olunub,  bu  isə  erməni  qoĢunları  tərəfindən  azərbaycanlı  qaçqınların 
qırılması haqda məlumatları təsdiqləyib. Yüzlərcə qaçqın hələ də tapılmayıb. 
"Tayms" qəzeti: "Onlardan çoxu tanınmaz hala düĢüb. Balaca bir qızcığazın isə yalnız baĢı qalıb". 
"Ġzvestiya"  qəzeti.  "Videokamera  qulaqları  kəsilmiĢ  uĢaqları  göstərib.  YaĢlı  qadınlardan  birinin 
üzünün yarısı kəsilib. KiĢilərin baĢ dərisi soyulub". 
"Sandi Tayms" qəzeti: "Tomas Tolts erməni əsgərlərinin törətdikləri qırğınlar barədə məlumat verən 
ilk  reportyordur.  Xocalı  sadə  Azərbaycan  Ģəhəri  olub.  Lakin  dinc  dövrdə  əkinçiliklə  məĢğul  olan  minlərlə 
azərbaycanlının evi olub. Ötən həftə Ģəhər yer üzündən silinib". 
"FayneyĢnl  tayms"  qəzeti:  "Ermənilər  Ağdama  gedən  qaçqın  kalonunu  güllələyib.  Azərbaycanlılar 
1200  meyit  sayıblar.  Livandan  olan  reportyor  təsdiq  edib  ki,  varlı  daĢnak  icması  Qarabağa  silah  və  adam 
göndərir". 
"Ġzvestiya"  qəzeti:  Mayor  Leonid  Kravest:  "Mən  özüm  yamacda  yüzə  qədər  meyit  gördüm.  Oğlan 
uĢaqlarından  birinin  baĢı  yox  idi.  Hər  yerdə  xüsusi  qəddarlıqla  öldürülmüĢ  qoca,  qadın  və  uĢaq  meyitləri 
gördüm". 
"FayneyĢnl  tayms" qəzeti:  General polkovnik bildirib ki, 366-cı polkdan 103  hərbi  qulluqçu Dağlıq 
Qarabağda qalıb. 
"Le Mond" qəzeti: "Ağdamda olan xarici jurnalistlər Xocalıda öldürülmüĢ qadın və uĢaqlar arasında 3 
baĢ dərisi soyulmuĢ, dırnaqları çıxarılmıĢ meyit görüblər. Bu, Azərbaycan təbliğatı yox, reallıqdır". 
"Valer  aktual"  jurnalı:  "Bu  Muxtar  vilayətdə  erməni  hərbi  birləĢmələr  Yaxın  ġərqdən  olanlarla 
birlikdə ən müasir hərbi texnikaya, eləcə də vertolyotlara malikdir. ASALA Suriya və Livanda hərbi düĢərgə və 
silah anbarlarını məhv ediblər, 100-dən artıq müsəlman kəndini qırıblar.