Xülasə Bu işdə proqram mühəndisliyinin elmi, mühəndis və təcrübi istiqamətdə sistemli təhlili verilmişdir. Proqram

―Proqram mühəndisliyinin aktual elmi-praktiki problemləri‖ I respublika konfransı, Bakı, 17 may 2017-ci il 
12 
1. Əsas anlayışlar və obyektlər. PM-in əsas anlayıĢlarına 
verilənlər və onların strukturu, funksiya, baza obyektləri 
(modul, komponent, karkas, təkrar istifadə oluna bilən 
komponent və məqsəd (yaradılacaq) obyektləri (PT, proqram 
sistemi, proqram layihəsi, mürəkkəb proqram sistemləri) 
daxildir. 
2. 
Proqramlaşdırma 
nəzəriyyəsi 
və 
proqram 
məhsullarının 
istehsalının 
idarə 
edilmə 
metodları. 
ProqramlaĢdırma nəzəriyyəsində məqsəd obyektlərini təsvir 
etmək, onların verifikasiya və sınağı üçün metodlar, dillər və 
vasitələr daxildir. ProqramlaĢdırma nəzəriyyəsinə aĢağıdakı 
metodlar daxildir (Ģəkil 3) [9]: 

nəzəri və ya formal metodlar (riyazi, alqoritmik və s.); 

tətbiqi metodlar (obyekt-yönümlü, komponent, aspekt-
yönümlü və s.); 

proqramların düzgünlüyünün formal prosedurlar (fikir, 
qərar, isbat) vasitəsilə yoxlanılması; 

layihələndirmənin nəticələrinin və proqram təminatının 
keyfiyyət göstəricilərinin (etibarlılıq, təhlükəsizlik, dəqiqlik, 
məhsuldarlıq, funksionallıq) qiymətləndirilmə metodları; 

iĢ planının və layihələndirmə proseslərinin aralıq 
nəticələrinin idarə edilmə metodları, eyni zamanda hər iĢ üçün 
əlavə əmək tutumunun, qiymətinin və s. hesablanma 
metodları. 
ġəkil 3. ProqramlaĢdırma nəzəriyyəsinin metodları 
3. Proqram məhsulunun işlənilmə proseslərində istifadə 
edilən dillər və instrumental vasitələr. Proqram məhsulunun 
iĢlənilmə prosesinin ətraflı təsvir edilməsi üçün müasir 
tələblərə cavab verən dillər və instrumental vasitələrin tətbiqi 
vacibdir. Mürəkkəb sistemlərin layihələndirilməsi müasir 
dillər (C++, Java, Pascal, UML və s.) və müvafiq vasitələrin 
(dilin kompilyatorları, çeviriciləri, iĢlənilmə prosesini 
dəstəkləyən vasitələr) köməyilə yerinə yetirilir. Belə 
vasitələrə Ģablonlar, proqram karkasları, müxtəlif tip 
diaqramlar 
və 
s. 
də 
aiddir. Yaradılan məhsulların 
düzgünlüyünü 
yoxlamaq 
üçün 
proqramlaĢdırma 
metodlarından və instrumental vasitələrdən istifadə edilir [10]. 
ProqramlaĢdırma dilləri vasitəsilə PT-nin bütün obyektlərinin 
təsvirləri verilir: iĢlənilməyə olan (sifariĢçi ilə razılaĢdırılmıĢ) 
tələblər, arxitekturu, verilənlərin strukturu, proqramların 
sənədləĢməsi və s.
IV. 
PROQRAM
MÜHƏNDĠSLĠYĠNDƏ
MÜHƏNDĠSLĠK
FƏALĠYYƏTĠ 
PM-də mühəndislik fəaliyyəti proqram məhsulunun 
hazırlanması ilə əlaqədar olan sahələri əhatə edir. Burada da 
digər mühəndislik məhsullarının hazırlanmasında olduğu kimi 
müəyyən standartların tətbiqi, idarəetmə prosesləri və s. öz 
aktuallığını saxlayır. PM-də mühəndislik fəaliyyətinin əsasını 
aĢağıda göstərilən elementlər təĢkil edir: 
1.  SWEBOK (Software Engineering Body of Knowledge 
– Proqram mühəndisliyi üzrə biliklərin əsası
)
PM-də tətbiq 
oluna biləcək nəzəri konsepsiyalar və formal qaydalardan 
ibarət biliklər toplusudur; 15 bölmədən ibarətdir (5 əsas və 10 
köməkçi) [11]. 
2.  PM-in baza prosesləri proqram təminatını iĢləyən 
müəssisənin fəaliyyət proseslərindən ibarətdir; 
3.  standartlar PT-nin həyat dövrünün bütün proseslərini 
reqlamentləĢdirən qaydalar dəstidir; PM-in əsas standartı 
ISO/IEC 12207 (―Proqram təminatının həyat dövrü 
prosesləri‖) və ISO/IEC 9000 seriyalı standartlardır; 
4.  infrastruktur PM-in baza proseslərinin və PT-ni 
iĢləyənləri əhatə edən ətraf mühitin Ģərtləri və planlı Ģəkildə 
təminatıdır; 
5.  layihənin idarə edilməsi proqram layihəsinin iĢində 
standart vəziyyət və proseslər, elmi prinsiplər, planlaĢdırılma 
və nəzarət metodlarıdır. Bu zaman layihələrin idarə edilməsi 
üzrə baza bilikləri (PMBOK- Project Management Body of 
Knowledge
)
toplusundan 
istifadə 
edilir. 
Bu 
standart 
Amerikada Layihələrin idarə edilməsi Ġnstitutu tərəfindən 
iĢlənilib [12].
SWEBOK, PMBOK və PM-in standartları qarĢılıqlı 
əlaqəlidir və məhsulun hazırlanması üçün vacib olan 
metodları, tövsiyyələri və məhdudiyyətlərin iĢlənilməsi 
zamanı istifadə edilirlər.
Mühəndislik nöqteyi-nəzərindən PM-də PT-nin iĢlənilməsi 
zamanı tələblərin formalaĢması, layihələndirilməsi və 
müĢayiət edilməsinın texnoloji prosesləri və layihənin 
göstərilən vaxt müddətində sona çatdırılması məsələləri həyata 
keçirilir. PM-i iki aspektdən nəzərdən keçirmək olar: 
 mühəndislik