Y a d u L l a h ə s ə n L i ekonometrikaya giriġ DƏrslik

 
Cədvəl 
3
-də  adambaşına  real  ümumi  daxili  məhsulun  (y),  (
8
)  reqresiya 
tənliyi  ilə  tapılmış  qiymətlərinin  (ABRUDMF)  və  onların  standart  səhvlərlə  sola 
(ABRUDMF-2*SEABRUDM) 
və 
sağa 
kənarlaşmaların 
(ABRUDMF+2*SEABRUDM)    bir  sıra  xarakteristikaları  orta  qiyməti  (Mean), 
medianı (Median), ən böyük qiyməti (Maximum), ən kiçik qiyməti (Minimum), və 
s. göstərilmişdir. 
                                  Cədvəl 
3
 
 
y 
yF 
yF-2*SEy 
yF+2*Sy 
 Mean 
 0.053728 
 0.051586 
 0.043650 
 0.050093 
 Median 
 0.049054 
 0.046564 
 0.041094 
 0.047156 
 Maximum 
 0.085716 
 0.081007 
 0.063208 
 0.073187 
  
 0.033648 
 0.032417 
 0.029969 
 0.034865 
 Std. Dev. 
 0.017417 
 0.015694 
 0.011330 
 0.013062 
 Skewness 
 0.539341 
 0.603709 
 0.465824 
 0.523716 
 Kurtosis 
 2.006217 
 2.180918 
 1.937235 
 2.007115 
 Jarque-Bera 
 1.434105 
 1.330471 
 0.832266 
 0.867888 
 Probability 
 0.488189 
 0.514152 
 0.659593 
 0.647948 
 Observations 
16 
15 
10 
10 
 
 
(
8
)-i (
7
) kimi ilkin verilmiş şəkilə yazaq. 
 
t
e
L
K
e
Y






0738
.
0
5708
.
0
4292
.
0
8582203
.
149
                                            (
9
) 
Qeyd edək ki burada,  

 
 
 
175 
LOG(C) -149.858203 
858203
.
149


e
c
 
kimi tapılmışdır. 
(
9
)  modeli  göstərir  ki,  əsas  fondların  bir  faiz  artımı  ölkənin  real  ümumi 
daxili məhsulunun həcmini təxminən 0.43 faiz, iqtisadiyyatda məşğul olan əhalinin 
bir faiz artması isə  real ümumi daxili məhsulun həcmini 0.57 faiz artırır. Zamanla 
əlaqədar  olaraq  eimi-texniki  yeniliklərin,  informasiya  texnologiyalarşnın 
iqtisadiyyata  tətbiqi    hər  il  real  ümumi  daxili  məhsulun  həcminə  7.4  faiz  əlavə 
artım verir. 
Qeyd  edək  ki,  çoxlu  sayda  digər  ölkələr  uçün  qiymətləndirilmiş  ishehsal 
funksiyalarının  tədqiqi  göstərmişdir  ki,  iqtisadiyyat  inkişaf  etdikcə  hər  yeni 
yaranan  məhsulda  fiziki  kapitalın  (əsas  fondların)  payı  azalaraq    işçi  qüvvəsinin 
(mürəkkəb əməyin) payı artır. Məhz ona görə də inkişaf etmiş ölkələrdə bir qayda 
olaraq  işçi  qüvvəsinin  elastiklik  əmsalı  0.75  faizdən  yüxarı  olur.  Bu  əsasən 
mürəkkəb əməklə silahlanmış insan kapitalının inkişafı ilə baş verir. 
Alınmış  nəticələr  göstərir  ki,    ölkəyə  xarici  investisiyaların  güclü  axını 
kadırların ixtisaslı peşə hazırlığınin inkişaf sürətini ötmüşdür.  
Optimal  iqtisadi  artımın  Solou  modelində  “ylğımın  qızıl  qaydası”na  görə 
yığm  norması  gəlirin  kapitala  görə  ekastiklik  əmsalına  bərabər  olduqa 
iqtisadiyyatın  dayanıqlı  tarazlı  vəziyyəti  təmin  edilir.  İqtisadi  nəzəriyyədən 
məlumdur  ki,  investisiyalar  nəticə  etibarı  ilə  əsas  fondların  yığımına  çevrilir.  
Solou  modelinin  Azərbaycan  iqtisadiyyatı  timsalında  əvvəlki  illərin  statistik 
rəqəmləri  ilə  realizasiyası  göstərmiıdir  ki,  ölkə  iqtisadiyyatının  dayanıqlı  tarazlı 
vəziyyətini    təmin  edən  yığım  norması  0.34  alınmışdır[
10
].  İndi  isə  son  illərin 
rəqəmləri əsasında bu rəqəm qalxaraq 0.43 -ə bərabər olmuşdur.  
ƏDƏBIYYAT 
1. Г.Б. Клейнер  

Производетвенные  функции

 , М, 1986. 
 2. А. Клас, К. Гергели и ур.  

Введение в экономитрические моделирование

,  
М , 1978  (пер. с словацкого) 

 
 
 
176 
3. Р. Винн , К. Холдин  

Введение в  прикладной  экономитрический анализ

, 
М, 1981  (пер. с анг ) 
4.    М  .  Кубанива  ,  М  .  Табата  ,  С  .  Табата  ,  Ю.  Хасэбэ       

Математическая  
эканомика  на  персональном  компютере

  ,М, 1991 (пер.с  япон.) 
5.    Основы    теории    оптимаьного  упровления.  Под.ред.  В  .Ф.Кротова,  М, 
1990. 
6.  Q.C.İmanov,  Y.H.Həsənli  “Azərbaycanın  sosial-iqtisadi  inkişafının  modelləri. 
Makroiqtisadi təhlil”,Bakı, Elm, 2001, 248 səh. 
7. Y.H.Həsənli, R.T.Həsənov “İqtisadi tədqiqatlarda riyazi üsulların tətbiqi”, Bakı, 
2002, 303 səh.  
8. С.А.Ашманов “Введение в математическую экономику”, М, Наука,1984  
9. EViews 4 Command and Proqramming reference, Quantitative Micro Software 
10. Кристофер Доугерти «Введение в эконометрику», М., 1999 (ingilis 
dilindən tərcümə) 
10.  Y.H.Həsənli,  F.Həsənov  “İqtisadi  artımın  neoklassik  Solou  modeli  və  onun 
ölkə iqtisadiyyatı timsalında realizasiyası”, Sumqayıt Dövlət Unversitetinin “ELMİ 
XƏBƏRLƏR” curnalı, Cild 2 N 1, 2006, səh., 60-66 
11. Канторович Г.Г. «Анализ временных рядов», Экономических журнал 
ВШЭ, №1 2002, ст. 85-116 

 
 
 
177 
3.3. Ġnflyasiya səviyyəsinin ümumi daxili məhsulun artımına təsirinin 
qiymətləndirilməsi 
 
GiriĢ: İnflyasiya–iqtisadi artım əlaqəsi makroiqtisadi səviyyənin həm nəzəri, 
həm  də  empirik  tədqiqatlarında  ən  mühüm  problem  olmaqla  illərdən  bəri  öz 
aktuallığını  qoruyub  saxlamaqdadır.  İqtisadi  artım  və  inflyasiya  arasındakı 
əlaqənin  xarakteri  və  mövcudluğu  üzrə  xeyli  debatlar  olmuşdur.  Lakin  belə  bir 
razılıq vardır ki, inflyasiyanın iqtisadi artım ilə müəyyən əlaqəsi vardır və bu əlaqə 
makroiqtisadi stabillikdə mühüm rol oynayır 
[1].
  
Nəzəri  aspektlər:  Əvvəlcə  iqtisadi  artım  və  inflyasiya  münasibətlərinin 
nəzəri aspektlərinə nəzər yetirək.  
Klassik iqtisadi məktəbə (A. Smit) görə, qənaət edərək kapital qoymaqla milli 
iqtisadiyyatın artımına nail olmaq olar. Bu nəzəriyyə inflyasiyanın iqtisadi artıma 
təsirini onun qənaətə təsiri nöqteyi-nəzərindən izah etməyə çalışır. A.Smit qənaətə 
investisiyanın yaradıcısı və beləliklə də, iqtisadi artımın mənbəyi kimi baxırdı. O, 
habelə  mənfəətin  azalmasını  məhsuldarlığın  azalmasının  nəticəsi  hesab  edirdi. 
Qiymət  səviyyəsinin  yüksəlməsinin    mənfəət  və  ya  buraxılan  məhsul  üzərindəki 
«vergi»  effektləri  iqtisadi  artımın  klassik  nəzəriyyəsində  dəqiq  müəyyən 
olunmamışdı. Lakin bu iki dəyişən arasındakı əlaqə mənfi əlaqə kimi verilmişdir. 
Çünki firmaların mənfəət səviyyəsinin azalması daha yüksək əmək haqqı ödəməklə 
balğıdır 
[2,  s.  5-6]. 
Keynsin  ənənəvi  modeli  məcmu  tələb  ilə  məcmu  təklif 
əyrilərindən ibarət olub, inflyasiya iqtisadi artım münasibətini qısamüddətli dövrdə 
izahını verir. Məcmu təklif əyrisi yuxarıya doğru hərəkət edir, lakin şaquli vəziyyət 
almır. Əgər məcmu təklif əyrisi şaqulidirsə, iqtisadiyyatda tələbin dəyişməsi yalnız 
qiymətlərə təsir edir, əks halda məcmu tələbdəki dəyişiklik həm qiymətə, həm də 
məhsula təsir göstərir. Bu fakt onunla təsdiqlənir ki, bir sıra amillər qısa müddət 
ərzində  həm  məhsul  istehsalının  səviyyəsinin,  həm  də  inflyasiya  səviyyəsinin 
artmasına səbəb olur. Bu amillərə inflyasiya gözləmələri, iş qüvvəsi, digər istehsal 
amillərinin  qiymətlərindəki  dəyişiklik,  maliyyə  və  valyuta  siyasəti  sahəsindəki  
dəyişiklik  aiddir.  Qısamüddətli  dövrdən  hipotetik  uzunmüddətli  dövrədək 

 
 
 
178 
yerdəyişmə  zamanı  yuxarıda  göstərilən  amillər  və  bu  amillərin  «dayanıqlı 
vəziyyət»dəki «şok»u   iqtisadiyyatdakı tarazlığı pozur. Bu «dayanıqlı vəziyyət»də 
«heç nə dəyişmir». Qısamüddətli dövrdə «dinamik tənzimləmə» məcmu tələb  və 
məcmu təklif əyrilərinin tənzimləmə yoluna gətirib çıxarır ki, bu da inflyasiya ilə 
iqtisadi  artım  arasındakı  ilkin  müsbət  əlaqəni  göstərir.  Lakin  sonuncu  hissədə 
(klassik  hissədə)  inflyasiya  ilə  iqtisadi  artım  arasındakı  müsbət  əlaqə  pozulur. 
Beləliklə,  Keyns  və  onun  ardıcılları  belə  hesab  edirlər  ki,  zəif  inflyasiya  iqtisadi 
artımı  stimullaşdırır. Qiymətlərin ləng, daimi  artımı  firmalara  əlavə  mənfəət  əldə 
etməyə imkan verir, onlar investisiya qoymaqda və istehsalın genişləndirilməsində 
maraqlı  olurlar.  Bu  proses  resursların  tam  məşğulluğu  təmin  olunanadək  davam 
edir 
[3], [2, səh. 6-8].
 
Monetarçılar pul-kredit münasibətlərinin inflyasiyadakı kəskin rolunu təkrarən 
qeyd edirlər. Onlar inflyasiya iqtisadi artım əlaqəsinə uzunmüddətli təklif nöqteyi-
nəzərindən  yanaşaraq,  problemi  pulun  kəmiyyət  nəzəriyyəsi  və  pulun  netrallığı 
nəzəriyyəsi əsasında izah edirlər. M.Fridman təklif edir ki, cəmiyyətdə inflyasiya o 
vaxt  yüksəlir ki,  məcmu  pul  kütləsi  məhsulun  həcmindən  çox olur.  İnflyasiyanın 
kapital  yığımına,  investisiyaya,  ixraca  təsiri  ölkənin  artım  normasına  pis  təsir 
göstərə  bilər.  Beləliklə,  monetarçılar  elə  hesab  edirlər  ki,  uzunmüddətli  dövrdə 
qiymətlər pul kütləsinin artımına təsir edir, lakin iqtisadi artıma heç bir real təsir 
etmir.  Əgər  pul  kütləsinin  artımı  iqtisadi  artımdan  çoxdursa,  deməli  «lazımlı 
inflyasiya»  (yəni  təhlükəsiz  inflyasiya)  dövrü  başa  çatmışdır  və  bundan  sonrakı 
inflyasiya iqtisadi artım üçün təhlükəlidir 
[2, səh. 9-10].
 
Neoklassiklər  və  artımın  endogen  nəzəriyyəsinin  tərəfdarları  isə  inflyasiyanın 
iqtisadi  artım  üzərindəki  təsirini  onun  investisiya  və  kapitala  təsiri  nöqteyi-
nəzərindən  təhlil  edirlər.  Keynisin  ardıcıllarından  fərqli  olaraq,  neoklassik 
nəzəriyyənin nümayəndələri belə hesab edirlər ki, hətta zəif inflyasiya belə iqtisadi 
artıma mənfi təsir edir. Birincisi, qiymətlərin artımı ona gətirib çıxarır ki, əvvəlcə 
əmanətçilər əmanətlərin artım tempini ləngidir, sonra isə onları istehlak sferasına 
yönəldərək  azaldırlar.  İkincisi,  qiymətlərin  artımı  investisiya  prosesini  ləngidir. 

 
 
 
179 
Qiymətlərin  artımı  şəraitində  məhsulun  satışı  prespektivi  qeyri-müəyyən  olur  və 
belə şəraitdə istehsalın genişləndirilməsi riskli və hətta mənasız olur.  
Neokeynsçi  konsepsiyaya  görə,  inflyasiya  səviyyəsi  yalnız  faktiki  ÜDM-in 
səviyyəsindən  və  təbii  işsizlik  normasından  asılıdır.  Burada  üç  hal  ola  bilər:  1)  
Əgər ÜDM-in faktiki səviyyəsi onun potensial səviyyəsini ötüb keçirsə və işsizlik 
səviyyəsi təbii işsizlik səviyyəsindən aşağıdırsa, onda digər şərtlər sabiq qaldıqda 
təchizatçıların öz qiymətlərini artırmaları fonunda inflyasiya səviyyəsi yüksələcək. 
Bu  hal  Fillips  əyrisinin  staqflyasiya  istiqamətinə  doğru  yerini  dəyişməsinə  səbəb 
olur-artan  inflyasiya  səviyyəsi  işsizliyin  artması  ilə  müşahidə  olunur.  2)  Əgər 
ÜDM-in  faktiki  səviyyəsi  onun  potensial  səviyyəsindən  aşağıdırsa  və  işsizlik 
səviyyəsi  təbii  işsizlik  səviyyəsindən  yuxarıdırsa,  onda  başqa  şərtlər  sabiq 
qaldıqda, təchizatçıların qiymətləri endirmələri fonunda inflyasiya səviyyəsi aşağı 
düşməyə  başlayacaq.  Bu  hal  zamanı  Fillips  əyrisi  azruolunan  istiqaməyə  doğru 
yerini  dəyişəcəkdir-aşağı  inflyasiya  səviyyəsi  ilə  müşayət  olunan  aşağı  işsizlik 
səviyyəsi. 3) Əgər faktiki ÜDM potensial ÜDM-ə və faktiki işsizlik təbii işsizlik 
səviyyəsinə  bərabərdirsə,  onda  nə  qədər  ki,  şok  təklif  baş  vermir  inflyasiya 
səviyyəsində  dəyişiklik  olmayacaq.  Neokeynsçilər  inanırlar  ki,  uzunmüddətli 
dövrdə Fillips əyrisi təbii işsizlik səviyyəsindən yüksələn şaquli düz xəttdir. İstər 
iqtisadi artım–inflyasiya, istərsə də inflyasiya–işsizlik prizmasından yanaşdıqda bu 
nəzəriyyəsinin əsas nöqsanlarından biri odur ki, potensial ÜDM və təbii işsizliyin 
dəqiq  müəyyənləşdirilmiş  səviyyələri  məlum  deyil  və  bu  səviyyələr  zaman 
keçdikcə  dəyişməyə  meyillidir.  Digər  tərəfdən  inflyasiya  qiymətlərin  sabitliyinin 
azalması  səbəbindən  assimetrik  yolla  da  hərəkət  edə  bilər:  daha  cəld  artar,  daha 
asta aşağı düşər 
[2, s.14-16]. 
Artımın  endogen  nəzəriyyəsi  iqtisadi  artımı  istehsal  prosesi  hüdudundakı 
amillərin  təsiri  ilə  izah  edir.  Bu  nəzəriyyəyə  görə,  iqtisadi  artım  yalnız  bir 
dəyişəndən:  kapitalın  məhsuldarlığından  asılıdır.  Qeyd  edək  ki,  neoklassiklərin 
əksinə  olaraq,  artımın  endogen  nəzəriyyəsinin  nümayəndələri  kaptialın 
məhsuldarlığının getdikcə artdığını qeyd edirlər. İnflyasiya kimi eqzogen dəyişən 

 
 
 
180 
kapitalın  məhsuldarlıq  normasını  azaldır  və  beləliklə  də,  kapital  yığımını  və 
nəticədə iqtisadi artım aşağı düşür 
[2, s. 16-18]. 
Göründüyi kimi İnflyasiyanın iqtisadi artıma təsiri heç də birqiymətli deyildir. 
Müxtəlif  iqtisadi  məktəb  və  konsepsiyalarda  bu  məsələdə  fikir  ayrılıqları 
mövcuddur. İnflyasiya-iqtisadi artım münasibətlərinin müxtəlif yanaşmalarını tələb 
və  təkif  əyriləri  konteksində  izah  edək.  Belə  ki,  klassik  nəzəriyyədə  qiymətlərin 
artımının heç bir iqtisadi artım  yaratmadığı iddia edilir. Bu onunla izah edilir ki, 
iqtisadiyyat həmişə tarazlıqda olur və tarazlıq tam məşğulluq şəraitində baş verir. 
Başqa sözlə, məcmu tələb və təklifin tarazlığında əsas istehsal faktorları əmək və 
kapital tam məşğul olur. 
Tələbin  artması  (
Şəkil  1
-də  tələbin 
/
KL
D
  səviyyəsindən 
//
KL
D
  səviyyəsinə 
keçməsi) tam məşğulluq olduğundan, təklifin artımına imkan vermir və tarazlığın 
yaranması  üçün    ancaq  qiymətlər  artır  (
Şəkil  1
-də  qiymətlərin 
/
KL
P
  səviyyəsindən 
//
KL
P
 səviyyəsinə qalxması). 
Keyns  nəzəriyyəsində  isə  iddia  edilir  ki,  tarazlıq  adətən  tam  məşğulluq 
şəraitində  olmur.  Ona  görə  də  tələbin  stimullaşdırılması  (
Şəkil  1
-də  tələbin 
/
KE
D
 
səviyyəsindən 
//
KE
D
  səviyyəsinə  keçməsi)  heç  bir  qiymət  dəyişikliyi  yaratmır, 
əksinə  iqtisadi  artım  baş  verir  (
Şəkil  1-
də  ÜDM-in 
/
KE
Y
  səviyyəsindən 
//
KE
Y
 
səviyyəsinə  keçməsi).  Belə  ki,  iqtisadi  subyektlər  gördükdə  ki,  onların 
məhsullarına  tələb  artıb,  məşğul  olmayan  işçi  qüvvəsi  və  əsas  fondları  (kapitalı) 
hərəkətə gətirərək, artan tələbi artan təklif ilə qarşılayırlar və qiymətlərin  səviyyəsi 
əvvəlki kimi qalmış olur. 
Monetarist  konsepsiyada    qiymətlərin  səviyyəsi  ilə  məhsul  həcmi  arasındakı 
münasibət  klassik  nəzəriyyədəki  baxışlar  ilə  oxşar  olaraq,  pulun  kəmiyyət 
münasibətlərinə  əsaslanır  və  hesab  edilir  ki,  məhsul  həcminin  artımına  müvafiq 
pulun emissiya edilməsi qiymət dəyişkənliyinə (inflyasiyaya) səbəb olmur.  
Məsələnin  qoyuluĢu:  Hazırda  iqtisadi  sistemlərdə  inflyasiya  prosesinin 
yaranmasına  müxtəlif  faktorların  təsiri  ilə  mürəkkəb  əlaqələrin  nəticəsi  kimi 
baxılır.  Ona  görə  də  probleminə  yanaşmalarda  müəyyən  dəyişikliklər  baş 

 
 
 
181 
vermişdir. Real proseslərin tədqiqində «aralıq» mövqeyin öyrənilməsi daha etibarlı 
nəticələrin  əldə  edilməsinə  imkan  verər  (bax, 
Şəkil  1
).  Bu  zaman  «aralıq» 
mövqeyin  müxtəlif  variantları  ola  bilər  (bax  , 
Şəkil  2).
Müasir  dövrdə  belə  bir 
konsensus  vardır  ki,  inflyasiya  pul-kredit  fenomenidir  və  güman  edilir  ki,  pul 
təklifində əhəmiyyətli artım olmasa, inflyasiya səviyyəsi yüksələ bilməz. Bu fikir 
belə  bir  qənaətə  gəlməyə  Müasir  dövrdə  belə  bir  konsensus  vardır  ki,  inflyasiya 
pul-kredit fenomenidir və güman edilir ki, pul təklifində əhəmiyyətli artım olmasa, 
inflyasiya səviyyəsi yüksələ bilməz. Bu fikir belə bir qənaətə gəlməyə imkan verir 
ki,  uzunmüddətli  dövrdə  qiymətlərin  sabitliyini  təmin  etmək  üçün  pulun  artım 
tempini  real  iqtisadi  artım  tempinə  bərabər  ölçüdə  saxlamaq  lazımdır.  Lakin 
monetarçılar pul kütləsinin artım tempinin real iqtisadi artım tempini üstələməsinə 
normal baxırlar. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şəkil 1. 
 
  
 
 
Классик С 
Аралыг 
С 
Кейнс   С 
KL
Y
 
//
A
Y
 
/
A
Y
 
//
KE
Y
 
/
KE
Y
 
KE
P  
/
A
P  
//
A
P  
/
KL
P  
//
KL
P  
//
KL
D
 
/
KL
D
 
//
A
D  
/
A
D  
//
KE
D
 
/
KE
D
 
Гиймят, 
 П 
ЦДМ, Й 
0 
С 
/
P  
//
P
 
Гиймят, 
 П 
//
D  
 
/
P  
//
P
 
/
D
Гиймят, 
 П 

 
 
 
182 
 
 
 
 
 
a)
 
b) 
Şəkil 2
 
 
Axarıncı  iki  onillikdə  monetar  siyasətin  nəzəriyyəsi  və  praktikasında  əsas 
meyl bu siyasətin qiymət stabilliyi probleminə həsr olunmasıdır. Monetar siyasətin 
qiymət  stabilliyinə  həsr  edilməsinin  makroiqtisadi  nəticələri  özünü  işsizlik,  real 
ÜDM  kimi  göstəricilərdə  əks  etdirir.  Belə  hesab  edilir ki,  mərkəzi  bank  xüsusilə 
qısamüddətli dövrdə real iqtisadi proseslərə təsir etmək gücünə malikdir. Mərkəzi 
banklar ilə taktiklər arasında belə bir razılıq vardır ki, inflyasiya iqtisadi artım üçün 
zərərlidir.  Mərkəzi  banklar  öz  fəaliyyətlərində  belə  bir  hala  şəffaf  yanaşırlar  ki, 
onlar  qiymət  stabilliyini  yerinə  yetirməlidirlər.  Belə  bir  qənaətə  gəlməyə  səbəb 
«qiymət  stabilliyi  və  ya  aşağı  inflyasiya  səviyyəsi  yüksək  iqtisadi  artım  üçün 
mühümdür»  baxışıdır.  Bildiyimiz  kimi,  mərkəzi  banklar  əsasən  üç  alətdən  (açıq 
bazar əməliyyatları, uçot faizinin dəyişdirilməsi, ehtiyat normasının dəyişdirilməsi) 
məqsədəuyğun  şəkildə  istifadə  edərək  ölkədəki  inflyasiya  səviyyəsini  tənzimləyə 
və beləliklə də iqtisadi artım üçün münbit şərait yarada bilər 
[2], [5].
 
Müasir  dövrdə  inflyasiya  və  iqtisadi  artım  arasında  hansı  əlaqənin  olmasını 
aydınlaşdırmaq  üçün  dövrdən-dövrə  iqtisadi  ədəbiyyatlarda  bu  mövzunun  necə 
dəyişdiyini, bu barədə hansı iqtisadi görüşlərin formalaşdığını nəzərdən keçirmək 
lazımdır.  Bu  baxımdan,  müasir  dövrdə  Alan  Stockman,  Robert  Mundell 
[2],
 
Ceyms  Tobin 
[1],  [2],  [8],
  Stenli  Fişer 
[5],
  Robert  Lukas 
[1],  [2],
  Xavier  Salai-
Martinin, Robert Barro 
[5],
 Abdulhak Sənhacı, Mak Gilmann, Əmrə Alper 
[6], [7]
 
kimi  alimlər  tərəfindən  aparılan  tədqiqatlar  və  onların  nəticələri  olduqca 
əhəmiyyətlidir.    Beləliklə,  inflyasiya–iqtisadi  artım  əlaqələrinin  nəzərəri 

 
 
 
183 
aspektlərinin təhlilindən aşağıdakı ümumiləşmiş nəticələri qeyd etmək olar:  
1)  ümumi  olaraq  iqtisadi  artım–inflyasiya  əlaqəsi  belədir:  aşağı  səviyyəli 
inflyasiya  iqtisadi  artım  üçün  zərərli  deyil  və  çox  vaxt  ona  stimul  verir,  bu  hal 
müəyyən  bir  həddə  qədər  davam  edir,  bu  həddi  keçən  inflyasiya  iqtisadi  artıma 
mənfi təsir edir;   
2) əvvəllər Fillips əyrisinə istinadən belə bir görüş hakim idi ki, inflyasiya ilə 
iqtisadi artım müsbət əlaqədədir. Əslində isə bu fikri deməyə əsas verən o dövrün 
iqtisadi şərait idi;  
3)  müasir  dövrdə  aparılan  çoxlu  sayda  tədqiqatlar  deməyə  əsas  verir  ki, 
inflyasiya ilə iqtisadi artım əsasən tərs və qeyri-xətti asılılıqdadır. Ola bilsin ki, bu 
hal müasir dövrün iqtisadi xüsusiyyətlərindən və şəraitindən qaynaqlanır;  
4)  fərqli  inflyasiya  səviyyələrində  və  fəqli  iqtisadi  şəraitlərdə  inflyasiya–
iqtisadi artım əlaqələri də fərqli məcrada olur;  
6)  inflyasiyanı  azaltmaq  yolu  ilə  əldə  edilən  iqtisadi  artım  payı    inflyasiya 
səviyyəsi azaldıqca böyüyür;  
7) iqtisadi artım inflyasiya əlaqələri qısamüddətli dövrdə  əsasən əks asılılıq 
xarakterlidir və uzunmüddətli dövrdə statistik əhəmiyyətli əlaqə mövcud deyil. 
Bizim burada qarşıya qoyduğumuz problem mövcud situasiyadan çıxış edərək 
inflyasiyanın  iqtisadi  artımı  əngəlləməyən  səviyyəsinin  ən  aşağı  və  ən  yuxarı 
həddinin  müəyyənləşdirməkdən  ibarətdir.  Bu  ,  inflyasiyanın  xarakterinin 
müəyyənləşdirilməsi    ilə  yanaşı,  aparılmış  monitar  siyasətin  effektivliyinin 
qiymətləndirilməsinə də imkan verir.  
Həll  metodu:  Yuxarıda  qoyulmuş  məsələlərin  ekonometrik  modelləşdirmə 
üsulları  ilə  həllinə  baxaq.  Ekonometrik  modelləşdirmənin  mahiyyətinə  müvafiq 
olaraq  hesab  edək  ki,  ümumi  daxili  məhsulun  artımına  (ÜDMART)  təsir  edən 
amillər  iki  qrupa  bölünür:  birinci  qrup  amillər  sabit  qalır,  ikinci  qrup  amillər  isə 
dəyişir. Dəyişən amillər kimi inflyasiya səviyyəsini, yerdə qalan amillərin isə sabit 
olma fərziyyəsini irəli sürək.  
ÜDMART=f(c, inflyasiya) 

 
 
 
184 
Burada c – sabit amillərin ÜDMART-ə təsirini xarakterizə edir. f – ÜDMART-
in  inflyasiyadan  asılılığını  xarakterizə  edir.  Asılılığın  konkret  şəkli  statistik 
rəqəmlər  əsasında  qiymətləndirmədən  müəyyən  edilir.  Qeyd  edək  ki,  əgər  biz 
inflyasiyanın  iqtisadi  artıma  təsirini  yuxarıda  göstərildiyi  kimi  birqiymətli  qəbul 
etmiriksə,  onda  qeyri-xətti  funksiyaya  baxılmalıdır.  Lakin  alınan  ekonometrik 
model  parametrlərə  görə  xətti  olduğundan,  o  xətti  reqresiya  tənliyi  kimi 
qiymətləndiriləcəkdir: 
LOG(RÜDMART) = C1 + C2*(İNFLYASİYA+ İNFLYASİYA 
2
) + C3* İNFLYASİYA + 
                + C4* LOG(İNFLYASİYA)