Yalliglanishga qarshi dorilar

Immunitetga ta’sir etuvchi vositalar 
Sensibilizatsiyalangan makroorganizm to‘qimalarini jaroxatlovchi allergenga patologik 
ortgan immun reaksiyalari allergik reaksiyalar nomini olgan. Ular tez tez rivojlanadi. Har xil 
tipdagi allergik reaksiyalarning rivojlanishida immunogenezni ikkita: antitelolarni ishlab 
chiqarish bilan yuzaga kelgan gumoral va rivojlanishida ko‘pgina immunokompitent hujayralari 
shtirok etuvchi – hujayraviy mexanizm qatnashadi. Ma’lumki immun javob fagotsitlar bilan 
boshqaruv limfotsitlar (T-xelper va T-supressorlar) effektor limfotsitlar (sitotoksik T-hujayra; 
antitelo ishlab chiqaruvchi B-hujayralar) va boshqa bir qator hujayralar (shu jumladan semiz 
hujayralar) o‘zaro ta’sirotlari tufayli shakllanadi. Antigen bilan faollashtirilgan limfotsitlar 
hamda monotsitlar va makrofaglar, immun javobni boshqaruvchi va kuchaytiruvchi biologik faol 
peptid birikmalarni ishlab chiqaradi. 
Bu gurux brikmalarni sitokinlar 
deb aytiladi. Limfotsitlar ishlab chiqaradigan sitokinlarni 
ko‘pincha limfokinlar deb atashadi. Sitokinlar immunokompetent xujayralarni o‘zaro 
ta’sirlashuvini boshqarishda, binobarin, immun reaksiyalarni rivojlanishida juda katta o‘rin 
o‘ynaydi. Ular yallig‘lanish jarayoni kechishiga katta ta’sir ko‘rsatadilar hamda antiproliferativ, 
antimikrob va o‘simtalarga qarshi ta’sirlarga egalar. Sitokinlarning asosiy guruxlar. 
Gipersezgirlik reaksiyalari quydagi tiplarga ajratiladi. 
1. Tez rivojlanuvchi reaksiyalar (antigen bilan qayta bog‘langan daqiqa yoki soatlardan keyin 
yuzaga chiqadi). 
2. Sekin rivojlanuvchi reaksiyalar (2-3 kun va undan xam kechroq namoyon bo‘ladi.)
Tez rivojlanuvchi tipdagi reaksiyalar antigenlarni antitelolar bilan brikishi tufayli yuzaga 
keladi. Sitofilantitelolar ko‘pincha xujayralarning( semiz xujayralar, bazofillar va boshqa) yuqori 
reseptorlarida fiksatsiyalanadilar. Allergenlarni antitelolar bilan birikishi to‘qimalarni xar xil 
darajada rivojlangan jaroxatlanishiga (qaytar funksional o‘zgarishlardan lizis va nekrozlargacha) 

---

olib keladi. Ko‘pincha tez rivojlanuvchi allergik reaksiyalarda semiz xujayralar va bazofillardan 
ajraluvchi gistamin, anofilaksiyaning ta’siriga sekin javob beruvchi substansiya (MRSA yoki 
SRSA) bradikinin, serotonin, prostoglandinlar,trombositlarni faollashtiruvchi omil (ORAT, 
RAF) va boshqalar kabi biologik faol moddalar katta rol o‘ynaydi. Gipersezuvchanlikning tez 
rivojlanuvchi reaksiyalariga allergik bronxospazm, renit kon’yuktiv, eshakemi, anofilaktik shok, 
dorivor trombositopenik purpura, zardob xastaligi, Artitfenomeni va boshqalar kiradi. Sekin 
rivojlanuvchi tipidagi reaksiyalar xujayra immuniteti bilan bog‘liq bo‘lib sensibilizatsiyalangan 
T-limfotsitlarning ishtirokiga qaramdir. 
T-limfotsitlar o‘z yuzasida spetsifik reseptorlarga ega bo‘lib ular makrofaglarda (hamda 
monotsitlarda va boshqa antigenlarni taqdim etuvchi hujayralarda joylashgan antigenlarni tanib 
olib bir-biriga ta’sir ko‘rsatadi). Shuni yodda tutmoq lozimki timusda T-limfotsitlar 
prekurzorlarini yetilishini, yetilgan T-limfotsitlarni Proliferatsiyasi va diffreensiyalanishini 
boshqaruvchi gormon tipidagi bir guruh moddalar ishlab chiqariladi. Sekin rivojlanuvchi 
allergiyaning mediatorlari bir qator sitokinlardir: interleykin-2, limfotoksin, makrofaglar 
migratsiyasini susaytiruvchi omil (MIF) vaboshqalar. Gipersezuvchanlikni sekin kechuvchi 
reaksiyalariga tuberkulin reaksiyasi , autoimmun jaroxatlanishning ba’zi turlari. 
Allergik hastaliklarni davolashni allegenlar tabiatini aniqlashdan boshlamoq zarur (o‘simliklar 
gulining changi, dorilar, ma’lum ovqat mahsulotlari va boshqalar). Allergen bilan aloqani 
bartaraf etish eng yaxshi natija beradi. U yoki bu sabablarga ko‘ra allergenlar ta’siridan qutulib 
qolishni iloji bo‘lmasa, va agar uning tabiati aniqlangan bo‘lsa spetsifik giposensibilizatsiyani 
qo‘llash mumkin: aniqlangan allergenni kichik dozasini kiritish unga nisbatan spetsifik 
sezuvchanlikni kamaytiradi. Klinik sharoitda kerak hollarda (ayniqsa sekin boshlanuvchi tipdagi 
allergiyada) immunitetni susaytiruvchi immunodepressantlar guruhiga mansub dori vositalar 
bilan nospetsifik giposensibilizatsiya qo‘llaniladi va uimmunogenezni susaytiradi. 
Allergiyani davolashda “allergiya mediatorlarini” ishlab chiqarilishi va ta’sirini 
kamaytiruvchi vositalar muhim o‘rin tutadilar. Bundan tashqari ba’zi hollarda simptomatik 
terapiya (masalan anafilaktik shokda)ni qo‘llash zarurati tug‘iladi. Allergiyada leykotrien 
reseptorlari blokatorlarini, leykotrienlarni hosil bo‘lishini boshqaruvchi 5-lipoksigenaza 
ingibitorlarini qo‘llash yuqori samaralidir. Trombositlarni faollashtiruvchi omil ta’sir 
ko‘rsatuvchi reseptorlarni qamallovchilarni qo‘llash ham istiqbollidir. Ana shular allergiya 
hastaliklarni davolashni umumiy prinsiplaridir. Shu bilan bir qatorda allergiyani har-xil tiplarini 
davolashning o‘ziga xos tomonlari mavjud. Tez rivojlanuvchi (gipersezgirli) allergiyada 
quyidagi dori vositalar qo‘llaniladi: 
1. Sensibilizatsiyalangan semiz hujayralar va bazofillardan gistamin va boshqa biologik 
faol moddalarni ajralishiga to‘sqinlik qiluvchi vositalar. Bunday effekt glyukokortikoidlar, 
kromolin-natriy va ketotifenlar, β-adrenomimetik faollikka ega bo‘lgan va eufillinga o‘xshash 
allergiyaga qarshi ta’sirining tarkibiy qismlari deb xisoblanadi. 
2. Erkin gistaminni unga sezgir bo‘lgan to‘qima reseptorlari bilan bog‘lanishga 
to‘sqinlik qiluvchi vositalar . H
1
-gistamin reseptorlarini qamallovchi gistaminga qarshi vositalar 
(dimedrol, diprazin va boshqalar.) 
3. Anafilaktik shok (karaxtlik) tipidagi allergik reaksiyalarning umumiy belgilarini 
bartaraf etish vositalari (avvalambor arterial bosimni keskin tushib ketishi bronxospazm kabilar 
nazarda tutilmoqda)
a) adrenamimetiklar (adrenalin)
b) miotrop bronxolitiklar (eufillin va boshqalar)
4. To‘qimalar jaroxatlanishini kamaytiruvchi vositalar.Bu maqsadda odatda steroid 
tuzilishga ega bo‘lgan yallig‘lanishga qarshi vositalar qo‘llaniladi.
Sekin rivojlanuvchi tipidagi allergiyalarga asosan 2 gurux dori vositalar
1 
qo‘llaniladi: 
immunogenezni susaytiruvchi vositalar va to‘qimalar jaroxatlanishini kamaytiruvchi vositalar.
Immunogenezni susaytiruvchi vositalar (ko‘proq xujayra immunitetini susaytiruvchilar)- 
Immunodepresantlar nomini olgan dori vositalar glyukokortikoidlar, siklosporinlar, takrolimus 
va sitotoksik vositalardan iborat. 

---

Glyukokortikoidlarning immunodepressiv ta’sirini limfotsitlarni (ayniqsaT-limfotsitlarni) 
proliferatsiya fazasini susayishi bilan bog‘lashadi. Bunda antigenlarni tanib olish xam susayadi. 
(extimol makrofaglarga ta’siri tufayli ). Bir qator interleikinlar hamda γ-interferonlarni hosil 
bo‘lishi va ularning ta’siri kamayadi. T-limfotsitlarning ma’lum populyasiyasining (killer deb 
atalmish) sitotoksik xossalari kamayadi . Makrofaglarni migratsiyasini ingibitsiyalovchi omilni 
hosil bo‘lishi susayadi. Shu bilan bir qatorda glukokortikoidlar terapevtik dozalarda spetsifik 
antitelolarni ishlab chiqarishga va antigen-antitelo kompleksini hosil bo‘lishga deyarli ta’sir 
ko‘rsatmaydi. Glyukokortikoidlar yuqori darajada yallig‘lanishga qarshi faollikka ega ekanligini 
etiborga olish lozim. Immunodepressiv va yallig‘lanishga qarshi ta’sirlarni birgalikda mavjudligi 
glyukokortikoidlarning ko‘pgina allergik reaksiyalarda yuqori samaradorligini ta’minlaydi. 
Peptid tuzilishiga mansub antibiotik siklosporin samarador immunodepressantlardandir.