Yalliglanishga qarshi dorilar

ALLERGIYAGA QARSHI DORILAR 
 
Er yuzi axolisini 40% da allergiya xastaliklari bor. Allergiya – bu organizmni 
sezuvchanligini oshib ketishi, organizmni sezuvchanligi endogen va ekzogen allergenlar 
(antigen) bo‘lish mumkin. Allergik xolat: eshakem, kvinke shishi, ekzema, sennaya lixoradka, 
allergik rinit, bronxial astma, ovqatga allergiya, dorilarga allergiya, anafilaktik shok, zardob 
kasalligi, autoimmun kasalliklari (krasnaya volchanka, tugunchali poliaritrit, spetsifik bulmagan 
yarali kolit, revmatizm va boshqalar. 
Allergenlarni soni xisobsiz (150000 dan oshik). 
Antigen (allergen) bilan antitela birlashishi (vzaimodeystvie) natijasida allergik reaksiya 
kelib chikadi: tez va sekin. Tez reaksiya – nemedlenniy tip – bir qancha daqiqalarda kelib 
chikadi, sekin-zamedlenniy tip 8-12 soatdan keyin chikishi mumkin. Allergen bilan antiteloni 
bir-biriga ta’siri natijasida tukimalar jarohatlanadi, funksiyasi o‘zgarishidan to xujayrani erib 
(lizis) ketishigacha. Agarda «nemedlennaya forma» tez reaksiya bo‘lsa, biologik aktiv moddalar 
xosil bo‘ladi: gistamin, serotonin bradikinin, allergen sekin reaksiya beruvchi substansiyasi» va 
boshqalar.
Allergiyani sekin yuzaga chikadigan turida: makrofaglarni yoki limfotsitlarni 
tormozlovchi faktor, limfotoksin, blastogen yoki mitogen faktor va boshqalar tufayli yuzaga 
kelib chikadi. 
Xujayrali immunitetni T-limfotsitlar, gumoral immunitetni esa V-limfotsitlar boshqaradi, 
gormon timozin (timusdan chikadi) T va V limfotsitlarni ishlab chikishini regulyasiya qiladi. 
Allergiyani davolash uchun: (allergeni aniqlash kerak allergenlar 100000 dan ortik).
Giposensibilizatsiya qilish kerak (allergenni aniqlab juda kam dozada yuborilib turiladi yoki 
immunodepressiv pereparatalr beriladi). 3. allergiyaga qarshi moddalar – patogenetik terapiya 
olib boriladi «allergiya mediator»larini chikishiga, ta’siriga qarshi dorilar.
Allergiyani tez – (nemedlennaya) formasida anafilaktik shokda, (sыvorotochnыy) zardob 
kasalida, bronxial astmada, pollinozlarda, eshakemda, kvinke shishida quyidagilar qilinadi: 
1. sensibilizatsiya kilingan xujayralardan gistamin va boshqa biologik aktiv moddalarni 
ajralib chikishini kamaytiruvchi dorilar, bularga glyukokortikoidlar, AKTG, sintetik modalar-
kromolin natriy intal. 
2. Xosil bo‘lgan gistaminni, gistaminga sezuvchan retseptorlar bilan ta’sirini 
(vzaimodeystvie) oldini olish. Gistaminga qarshi dorilar (dimedrol, diprazin, kloritin va 
boshqalar) qo‘llaniladi. 
2. Arterial 
bosimni 
kutaruvchi 
va 
bronxospazmni 
oldini 
oluvchi 
dorilar-
adrenomimetiklar, bronxolitiklar, PGE va PGE
2
, bular hammasi tukimalarda 3,5 sAMF larni 
ta’minlab beradi. 

---

Allergiyaning sekin (zamedlennaya forma) formasida (bu esa infeksion kasalliklarda, 
mikozlarda, gelmintozda, kontakt dermatozda. transplantologiyada uchratiladi) quyidagilar 
qilinadi. 1.Immunitetni xar xil etapda pasaytiruvchi dorilar (antitelolarni va xujayrali 
immunitetni tormozlovchilar)– imunodepressantlar qo‘llash. 2 Xujayralarni buzilishini 
kamaytiruvchi dorilar– steroid va steroid bulmagan yalliglanishga qarshi dorilar. 
3.Antilimfotsitar zardob (globo‘lin) beriladi.
Gistamin va gistaminga qarshi dorilar. 
Gistidin aminokislotasi dekarboksilizatsiya qilinishi natijasida gistamin xosil bo‘ladi. 
Semiz xujayralarda (tuchnыs kletki) gistamin oksil bilan birlashgan xolda bo‘lib, kupgina 
ta’sirlar antigenlar, xayvon zaharlari, o‘simlikdan chikadigan moddalar (chayonut), mikroblar, 
kurare va kuraresimon moddalar, morfin va uning unumlari, atropin sulfati va boshqalar 
natijasida gistamin ajralib chiqib uz ta’sirini ko‘rsatadi. Gistaminni ajralib chikishiga tuxum 
oksili, kulupnoy, ostritsalar sabab bo‘lishi mumkin. Gistamin bilan birga serotonin va geparin 
xam ajraladi. Xosil bo‘lgan gistamin sillik musqo‘llarni tonusini oshiradi (bronxospazm, 
sanchiklar va boshqalar), kapillyarlar kengayib-utkazuvchanligi oshib ketadi, mahalliy eshakem, 
yalliglanish, shish, kichishishlar (zud)- paydo bo‘ladi. Organizmda (rezorbtiv ta’sir) esa kon 
bosimi pasayib ketadi, kon kuyilib-sirkulyasiya kiyinlashadi, bu yurak faoliyatini buzadi, 
bronxospazm, ichaklarni spazmi, bachadonda xam spazm kuriladi. Oshkozon shirasi kupayadi 
(HCL kup, pepsin-kam). 
Gistaminni diagnostik maqsadda xam qo‘llash mumkin 0,5 mg muskul orasiga yuborilsa, 
oshkozon shillik qavatini trofikasini buzib yara chakiradi (eksperimental yara). Gistaminni 
gistaminaza fermenti parchalaydi (atsetillash, metillash yullari bilan). Gistaminga qarshi 
dorilarni ‘er os berish unchalik effekt chakirmaydi, chunki ichak shillik qavatlarida gistaminaza 
kup. SHuning uchun parenteral yul bilan yuborilgani yaxshi. Gistaminga qarshi dorilar, 
gistaminoretseptorlarni (H
1
) blokada kilib, gistaminni ta’sirini kamaytiradi. Kon tomirdagi H
1
retseptorlar kuprok blokada bo‘ladi, sillik muskuldagiga karaganda, oshkozon sekretsiyasiga 
butunlay ta’sir etmaydi. Gistaminga qarshi ta’sir etuvchi dorilar allergik xolatlarda qo‘llaniladi. 
Professor CHukanin N.N.juda kup bolalar kasalida qo‘llar edi, chunki «hamma kasalliklarda 
xam ma’lum miqdorda gistamin xosil bo‘ladi» der edi. Gistaminga qarshi moddalar mahalliy 
og‘riq qoldirish, xolinolitik, antiaritmik, uyku chakirish, tinchlantirish, bosh miyani tormozlash 
va narkotik, uxlatuvchi, analgeziya chakiradigan dorilarni ta’sirini kuchaytirish xususiyatiga 
egadirlar. 
Dimedrol ogiz orkali, muskul orasiga, venaga beriladi. Miqdori 0,1 g bir martalik, 1% 
eritmasi 1 ml dan chiqariladi. Gistamin keltirib chiqargan bronxlar spazmini, kon bosimini 
pasayishini, tirishishni kamaytiradi. Ogiz kurib kolishini chakiradi (xolinolitik ta’sir), kayd 
qilishni oldini oladi, uxlatadi, tinchlantiradi. Kuz kasalliklarida (allergiyasida) kuzga tomiziladi. 
Diazolin 0,05-0,1 g dan tabletkalarda chiqariladi. Tritsiklik azot tutuvchi birikma. 
Dimedroldan farqi uxlatmaydi, tinchlantirmaydi. Kuchli antigistamin preparat. Spazmolitik 
ta’siri kup. Mumkin emas: oshkozon yarasi, oshkozon-ichakni yalliglanish kasalliklarida. 
Fenotiazin unumlaridan etazin, diprazin va boshqalar xam gistaminga qarshi ta’sir 
ko‘rsatadi. 
Diprazin (pipolfen) – fenotiazin unumi bo‘lib, dimedroldan kuchli, bosh miyaga 
tinchlantiruvchi ta’siri xam kuprok. Temperaturani (tanani) pasaytiradi, kayd qilishni tuxtatadi. 
Uxlatuvchi, og‘riq qoldiruvchi mahalliy og‘riq qoldiruvchi dorilarni ta’sirini kuchaytiradi. 
Markaziy va periferik xolinolitik ta’sir ko‘rsatadi, adrenolitik ta’siri aminazinga nisbatan kam. 
Pipolfen allergik xolatlara va yukoridagi aytilgan dorilarni ta’sirini potensirlash uchun 
qo‘llaniladi. Mumkin emas: jigar, buyrak kasalliklarida, ichimliklar bilan zaharlanganda, 
mashina xaydovchilarga (ish vaqtida). Tabletkalarda 0,025 g dan, eritmada 2,5% - 1ml dan 
chiqariladi. Ogiz orkali va teri ichiga venaga yuboriladi. 
Gistaminga qarshi dorilar juda kup (fenkarol, klaritin, suprastin, tavegil bikarfen va 
boshqalar) lekin kupchiligi kutilgan natija bermaydi. Allergik xolatni xali yechilgan muammo 
deb bulmaydi. YUkorida aytilgan gistaminga qarshi dorilarni hammasi H
1
– gistamin 

---

retseptorlarni bloklaydi. Organizmda H
2
-retseptorlar asosan bazofillarda, T-limfotsitlarda, semiz 
xujayralarda bo‘ladi. H
1
+H
2
retseptorlar kon tomirlarda bo‘lib, ular ko‘zg‘alganda kon bosimi 
pasayadi, ekssudatsiya xam shu retseptorlarni ko‘zg‘alishidan kelib chikadi. Bosh miya 
neyronlarida xam H
1 
va H
2
retseptorlar mavjud, H
3
retseptorlar va ularni faoliyati, vazifasi endi 
aniqlanadi. H
2
retseptorlari blokada qiluvchi dorilar (burimamid, metiamid, simetidin, ranitidin, 
famitidin va boshqalar) asosan oshkozon va 12 barmok ichak yarasi kasalliklarida qo‘llaniladi. 
Tabobatda bronxial astmada kromolin natriy (dinatriy oksipropion) – (intal) kup 
qo‘llaniladi 0,02g dan ingalyasiya uchun. Bu preparat «semiz» xujayralarni (mastotsit) 
parchalanishdan (degranulyasiya) saklaydi – shunday kilib bronxial astmani oldini oladi. 
Kromolin natriy aerozol xolatda bir marta (0,002 g (2mg) + ketotifen 0,5mg) bir kunda beriladi. 
Gistaminga qarshi dori sifatida mumieni xam qo‘llash mumkin. 
Immunodepressiv preparatlarga yukorida aytilgandek AKTG, kortikosteroidlar 
(glyukosteroid), sitostatiklar va boshqalar kiradi. Immunodepressivlar nuklein kislotalarni 
sintezini tuxtatadi, proliferativ protsessni limfoid xujayralarda tuxtatadi. 
Azatioprin (imuran, 6-metil-4-nitroimidazolil-5) - merkaptopurin. Asosan, autoimmun 
kasalliklarida, gomotransplantatsiyada qo‘llaniladi. Tabletkalarda 0,05 g (50mg) dan chiqariladi. 
Bir kunda 3 maxal beriladi. Immunodepressiv modda sifatida oltin (krizanol, auronafin) 
preparatlari xam qo‘llaniladi. Antilimfolin kr. Kuyondan tayyorlangan preparat. Inson timusdan 
olingan limfotsitlar kuyonga yuboriladi. Antilimfolin-Kr yuborilgach (40-60mg oksil) 
limfotsitlarni miqdori 30-50% ga kamayadi. Lekin juda kup asoratlar (tana temperaturasini 
kutarilishi, sovuk kotish (oznob) va boshqalar) kuriladi. Kup xolatlarda (yuqumli kasallik, sepsi, 
sezuvchanligi yukoriligi) mumkin emas. 
Glyukokortikoidlardan prednizolon, gidrokortizon, deksametazon, triamsinolonlar 
qo‘llaniladi, bu preparatlar lizosomani membranasini stabilizatsiya qiladi, gialuronidaza 
fermentini 
aktivligini 
pasaytiradi 
leykotsitlarni 
xarakatini 
(migratsiya) 
kamaytiradi. 
immunodepressiv (limfoid xujayralarni kupayishini tormozlaydi) xususiyatlarga ega 
(glyukokortikoidlar to‘g‘risida, gormon pereparatlariga karalsin).