TÜ R K XALO LARININ K İTAB VƏ K /T A B X A N A M Ə D Ə N İY Y Ə T İ
Qoçubəy Gcmyurcinin “Risaləsi”- burada imperiyanın zəifləm əyə başlaması
səbəblərini göstərməyə çalışmışdir.
Coğrafıya: Evlia Çələb*ün (1020-1093/1611-1682) “Səyahətnamə” -
məşhur oncildlik coğrafıya və Osmanlı imperiyasmm ümumi təsviri; Sidi
Olinin Cənub dənizləri, Mndistan, İran, Orta Asiya haqqm da əsərləri; Əli
Əkbərin Cin haqqm *; Piri Rəisin Ərob, Portuqaliya vo Kolumbun
xəritəsindən
istifa d r
etməklə qonşu və uzaq ölkələr, donizlər haqqında
əsərləri.
Rəsmi ak-»ar: “Qanuni Əl-i Osman” (“Osman Evinin qanunları”) - I
Əhmədin ( i n 2-1026/1603-1617) hakimiyyəti zanıam Türkiyənin inzibati
bölgüsü lr-qq'nda tərtib edilmiş qanunlar külliyyatı; “Sülhnam ə” (“Sülh
sazişi”) - 1100/1699-cu ildə Karovitsdə Türkiyə ilo Avstriya arasında
b a ğ la p u ış
sülh sazişi; dövlətin xarici və daxili siyasoti barədə sultan IV
Mwdda.
(1032-1049/1623-1640) məsləhət - “N əsihət əl-m ülük” (“Hökm-
cforlara nəsihət”); XVII əsrdə Türkiyədə yüksək vəzifəli şəxslərin xidməti
haqqtnda böyük vəzir Məhəmməd Paşanın əmri ilə 1087/1676-cı ildə
Obdiirrəhman ət-Tövfu tərəfındən tərtib olunmuş nadir qanunlar toplusu və b.
Təbabət:
Zeyn Əl- Abidin b. Xəlilin 1037/1628-ci iidə tərtib etdiyi
“Şiia əl-Fuad li-Həzrət Sultan Murad” (“Sultan Muradın ürəyinin ınüalicəsi”)
kitabı; İbn Səllumun (1080/1669 vəfat etmişdir”) “Q ayət əl-bəyan fi tədbiri
bədai əl-nisan” (“İnsan bədəninin izahının təsvirdə hüdudu”) əsərinin XVII ə.
Naməlum tərcüməçinin əlyazması.
Ovçuluq: naməlum fars müəllifinin “Bəznameyi mülüki pişin” (“Qədim
hökmdarların' alıcı quşlar haqqında kitabı”) əsərinin 1082/1672-ci ildə
Mustafa B.Rəvzan əl-Bağdadi tərəfmdən tərcüməsi.
Poeziya:
Nəfınin (1045/1635 vəfat etmişdir), Veysinin (1628 vəfat
etmişdir) divan və satirik əsərləri; İbrahim Cövrünün (1065/1654 vəfat
etmişdir) “Məlhimat” (“Qəhramanlıq poeması); Əli Şəlırinin (1071/1660 vəfat
etmişdir) 1070/1659-60-ci ildə tərtib edilmiş divanı: Iiəsən əfəndi Kaimin
(1091/1680 vəfat ctmişdir) şeirlər toplusu; Lütfınin (1113/1701 vəfat etmişdir)
Divam və b.
Lfiğətlər: Oli Məcdinin Türk-Fars lüğəti; “Zürub əl-əmsal” (“M isallann
müxtəlifliyi ) - 1 ürk dilində müqayisəsi ilə iran zərb-məsəlləri, atalar sözləri
və idiomlatın külliyyatı və b. Osmanlt imperiyası qüdrətinin zirvəsi XVI-
XVII əsrlərə təsadüf edir. Bu dövrdə yazılı türk dilinin xalq danxşıq dilindən
uzaqlaşması baş verir və türk dilinin üç səviyyəsi yaranır: Fəsih türkcə “incə
türk dili , yüksək aristokrat və ruhani
əyanlarmm
dar əhatəsində işlənirdi.
Orta türkcə - tohsilli şəhərlilərə və qulluqda olan ziyalılara xidmət edirdi, qaba
türkcə - kobud türk dili - xalqın aşağı kütləsində işlənirdi. Birinci ərəb-fars
dıllərmdən aimm.ş, türk köməkçi felləri ilə möhkəmləndirilmiş səviyyə idi.
132
T flR K X A L Q L A R IN IN K İTA B V Ə K İT A B X A N A M Ə D Ə N İY Y Ə T İ
Bıı əsas üzorində siini orob-fars-tiirk yazılı-ədəbi' dili yaranmışdı. (142, s. 263-
266)
XVIII
əsrə aid T arix kitab lan sırasm a:
1115/1703-cü ildo yantçar
iisyanının Məhomməd Şəfıq (1 127/1715 vəfat etmişdir) torəfindon təsviri olan
“Şofiqnamə” (“Şəfiqin kitabı”); Məhəmməd Sübhinin “Tarixi Sübhi”
(“Siibhinin
tarixi”) - 1143/1730-cu
ildən
1157/1744-cü
ilədək
Osmanlı
imperiyasının tai’ixi; Raqib Paşanın (1110-1176/1698-1762) ‘Tohqiq vo
təsfiq” (“Tohqiqat” və müqavilə”)-l 149/1736-ci ildə Tiirkiyə və İran arasında
sülh nıüqaviləsi bağlanmasının təsviri; öhm əd Rəsəni ofədinin (1197/1783
vofat etmişdir) “Xiilasət ol-itibar” - 1182-1188/1768-1774-cü illor rus-tiirk
müharibosinin tarixi; Əhməd Vasifin (1222/1807-08 vəfat etmişdir) “Vasif
tarixi” - Osmanlı imperiyasmm 1166/1752-53-cü ildən 1219/1804-05-ci ilə
qədər tarixi və s. əsərlər daxildir.
Rəsmi aktlara: 1133/1720 və 1136/1724-cü il tarixli Rusiya və Türkiyə
arasmda münasibətlər haqqında sultanm iki fərmanmın nadir nüsxələri; Raqib
Məhəmməd paşanın “Təlkisati Raqib paşa” (“Raqib paşanın məruzələri” ) -
1152-1172/1739-1759-cıı illər Türkiyənin xarici siyasəti ü/.ro müxtəlif
məsələlərlə əlaqədar böytik vəzirin məruzə və moktublarınm külliyatı;
Tiirkiyə vo Rusiya arasmda 10 sentyabr 1783-cii il tarixdə İstanbulda
bağlanmış ticarət mıiqaviləsitıin nadir nüsxəsi daxildir.
Dostları ilə paylaş: