Yazıçı Anar haqqında payız düşüncələri (Cəmil Həsənli) Moskvada Anarın 70 illiyində çıxışından
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
239
KONFRANSDA ÇIXIŞ
Əziz dostlarım! Türk dünyasının ayrılmaz parçası olan Quzey Kiprısın bu cənnət guşəsində keçirdiyimiz konfransa dəvət olunduğuma körə sizlərə təşəkkür edir və bu toplantının başarılı olmasına görə hamınızı təbrik edirəm. Xahiş edirəm ki, siz də bizi, yəni məni və Bakıdan gəlmiş dəyərli arxadaşım professor Vaqif Fərzəliyevi təbrik edəsiniz, çünki bu gün mayısın 28-i bizim milli bayramımızdır.Azərbaycanın ilk dəfə 1918-ci ildə baxımsızlığını elan etdiyi günün 75-ci ildönümüdür. Düz yetmiş beş il bundan öncə İslam və Türk dünyasında ilk Cumhuriyyət Azərbaycanda yarandı və nə yazıq ki, bu gün - baxımsızlığımızı yenidən bərpa etdiyimiz bu günlərdə bir gözümüz gülür, bir gözümüz ağlayır. Azərbaycan torpağına azğın təcavüz davam edir və bizə acı çəkdirən bir də odur ki, bu azğın saldırı bütün dünyanın gözləri qarşısında baş verir. Dünya da, dostlarımız da bu olaylara seyrçi münasibət bəsləyirlər. Bizdə belə bir söz var: yağmasan da gurulda. Nə yazıq ki, dostlarımız nə yağır, nə də heç olmasa guruldayırlar. Amma seyrçi münasibətin seyrçilərin özlərinin başlarına nə oyunlar açdığını tarixdən yaxşı bilirik. 1938-ci ildə Münihdə İngiltərənin Baş Bakanı Çemberlen və Fransanın Baş Bakanı Daladye Çexoslovakiyanın təklənməsinə biganə qaldılar, kiçik bir xalqın müsibətinə nəinki seyrçi münasibət bəslədilər, həm də müdafiəsiz ölkəni Hitlerin quduz iştahına qurban verdilər. Amma az sonra bunun nə bahasına başa gəldiyini də gördülər. Hitlerin əsgərləri Parisin küçələriylə addımladılar və alman təyyarələri ingilis şəhərlərinin üstünə bombalar yağdırdılar. Mənə tarixi xatırladıb, «amma hər halda ikinci dunya hərbi Berlində, Almaniyanın tar-mar olmasıyla bitdi» - deyə bilərsiniz. «Doğrudur, fəqət bunun yolunda 60 milyon insan öz hayatlarını qayb etdi» - qarşılığını da verə bilərəm. Biz də bu gün torpağımıza təcavüz edən düşmənin məğlub olacağına, bizim döyüşlərdən zəfərlə çıxacağımıza, savaşı qazanacağımıza inanırıq, amma dünyanın və dostlarımızın seyrçi mövqeyi bu qələbənin minlərlə, on minlərlə insanın həyatı bahasına başa gəlməsinə səbəb ola bilər. 240
İstər-istəməz siyasi məsələlərə toxunsam da və konfransımızın adında siyasət sözü olsa da, bir yazar kimi daha çox kültür məsələləri üzərində dayanmaq istərdim... Bu mövzuların da ən vacib olanı dil məsələsidir. İllərdən bəri muxtəlif turk xalqlarının dil çəhətdən bir-birlərinə yaxınlaşmasının konkret yolları haqqında çıxışlar edirəm. Yenə də bu mövzuya diqqətinizi çəkmək istəyirəm. Baxın burda, konfransı keçkrdiyimiz bu salonun səhnəsi üstündə nə yazılıb: «Türk cümhuriyyətləri arasında politik, ekonomik və kültür iş birliyi». Bu Türkiyə türkcəsidir. Biz Azəri türkləri ərəb mənşəli «Cümhuriyyət» sözü əvəzinə latın mənşəli «Respublika» sözünü işlədirik. Amma o biri tərəfdən də sizin işlətdiyiniz Avropa mənşəli «politik», «ekonomik» və «kültür» əvəzinə yenə də ərəb mənşəli «Siyasi», «iqtisadi» və «mədəni» sözlərini işlədirik. Hansı daha yaxşıdır, hansı daha məqsədəuyğundur, bilmirəm, bildiyim odur ki, gəlin Avropa ya Şərq mənşəli sözləri işlədəndə müəyyən bir prinsipə əsaslanaq və bu prinsipə Türkiyə türkcəsində də, azəri türkcəsində də, başqa türk xalqlarının dillərində də riayət edək. Dil birliyi, daha doğrusu, dillərimizin yaxınlaşdırılması məhz bu sahədə - ümumi terimlər- istilahlar qəbul etmək sahəsində daha səmərəli ola bilər; ya hamımız, tutaq ki, respublika, politika, ekonomika, kültür deyək, ya da hamımız cümhuriyyət, siyasət, iqtisadiyyat, mədəniyyət. Dil sahəsində yaxınlaşmağımız bugünkü gerçəkliklərə göz yummaqla təsbit edilə bilməz. Müstəqil ədəbi dil olan azəri türkcəsinə ləhcə deyəndə bu bizə, hər halda şəxsən mənə toxunur. Dəfələrlə dediyim kimi, ləhcəylə evdə, küçədə, bazarda danışmaq olar, ədəbi dil ləhcə deyil. Məsələn, heç kəs Ukrayna, bolqar, polonya, çex, ya serb dillərinə slav dilinin ləhcələri demir, bunları müstəqil dil sayır, niyə slav dilləri qədər bir-birindən fərqlənən Azərbaycan, qazax, qırğız, özbək, tatar və başqa dillər müstəqil dil deyil, ləhcə sayılmalıdır? Bu dillərin bu gün eyni bir dil olması yalnız gerçəklikdən uzaq bir xəyaldır. Niyə öz-özümüzü aldadırıq? Xatırlayıram ki, bir il qabaq Ankarada keçirilən Turk dünyası yazarlarının toplantısında başqa Türk cümhuriyyətlərinin nümayəndələri də iştirak edirdi. Türkiyəli natiq danışan zaman sağımda və solumda oturmuş qazax, qırğız və tatar yazıçıları məndən rus dilində soruşurdular: -O nə deyir? - 241
Deyir ki, bizim hamımızın dili birdir- deyə rusca çavab verdim. Onlar da yenə rusca:- Düzdür, düz deyir, tamamilə doğrudur, - dedilər. Gülürsünüz? Amma mənimçün bu gulməli yox, çox kədərli bir olaydır. Çünki dillərimizi doğrudan da bir-birimizə yaxınlaşdırmaqdan ötəri, yalnız təkcə dillərimizi deyil, həm də ədəbiyyatlarımızı, sənətlərimizi, deməli xalqlarımızı bir-birinə daha yaxın etmək üçün konkret işlər görməkdənsə - xəyallara və duşlara qapılırıq. Məlum həqiqətdir ki, xalqların bir-birinə məhrəm olması üçün, bir-birini daha yaxın tanıması və daha yaxşı duyması üçün ən qısa arac, vasitə ədəbiyyatdır. Bizdə, azərilərdə, belə bir misal var: Soruşurlar: - Qardaşın necə adamdır? Cavab verir:-Bilmirəm, yoldaş olmamışam. Biz də qardaşıq, amma hələ yoldaş olmamışıq. Qardaşlığımız doğadandır, təbiətdəndir, Allahdandır. Yoldaşlığımız, yəni bir-birimizə yaxından bələd olmağımız isə özümüzdən, öz
iradəmizdən, səyimizdən, qeyrətimizdən asılıdır.Gəlin aydınların,ziyalıların, elm və sənət adamlarının omuzuna düşən bu görəvi, vəzifəni şərəflə yerinə yetirək. 28 may 1993
|