Yengil atletika va uni

25-rasm.
 
110 m ga
 
G‘ovni oshib o‘tish kinogrammasi
G‘ovlar osha yugurish texnikasining samaradorligi mezoni sifati-
da harakatlarning vaqt xususiyatlarini qabul qilar ekanlar, turli muta-
xas sislar vaqtni yanada qisqartirish imkoniyatlarini g‘ovlar osha 
yugurishning har xil bosqich va elementlarida ko‘radilar. Biroq aslida 
g‘ovlardan oshib o‘tish texnikasi ko‘proq eng muhim ahamiyatga 
ega bo‘lsa kerak. Unda 3 ta fazalarga ajratiladi: itarilish – g‘ovga 
hujum boshlash, g‘ovning ustidan oshib o‘tish va “qo‘nish”, ya’ni 
g‘ov ustidan erga tushish. G‘ovlar osha sprintda to‘siqni engib o‘tish 
texnikasini yanada chuqurroq tahlil etish uchun sportchi harakatlarini 
21-rasmda ko‘rsatilganidek, alohida bosqich va elementlar bo‘yicha 
ko‘rib chiqish kerak. Yaxlit harakatni elementlarga qat’iy taqsimlab 
chiqilgan bosqichlarga shu tariqa bo‘lish orqali g‘ovchilarning texnik 
mahoratini baholash hamda ularning harakatlari samaradorligini 
“ideal model”ga nisbatan nazorat qilish mumkin.

---

174
26-rasmda 1-9-lahzalar g‘ovni oshib o‘tish vaqtida tayanchli va 
parvoz bosqichlarining alohida elementlarini o‘z ichiga oladi. G‘ovni 
oshib o‘tish lahzalari ajratib ko‘rsatilgan va ularning tavsifi g‘ovlar 
osha yugurish texnikasini obyektiv tarzda namoyish etishga imkon 
beradi. 
1-2
3
4
5-6-7
8
9
itarilish uchish “qo‘nish” 
26-rasm. G‘ovlar osha yugurishning bosqich va lahzalari.
1 – oyoqni itarilish uchun joylashtirish, 2 – vertikal lahzasi, 
 3 – g‘ovga itarilish, 4 – g‘ovga hujum qilish, 5-7 – g‘ovni oshib 
o‘tish (g‘ov osha qadam), 8 – yerga “qo‘nish” (g‘ovdan oshib yerga 
tushish), 9 – birinchi qadamning boshlanishi.
Siltanuvchi oyoqning harakatlari. Shunday qilib, oxirgi qadamning 
uchish bosqichida sonlarni tezlik bilan bir-biriga yaqinlashtirish 
(26.2-rasm) siltanuvchi oyoq harakatining ritmini belgilaydi. Silta-
nuvchi oyoq tezkor harakat bilan itariluvchi oyoqqa etib oladi (26.3-
rasm). Oyoqni itarilish joyiga qo‘yish lahzasida sonlar orasidagi 
burchak avvalgi qadamlarni bajarish vaqtidagiga nisbatan kichikroq. 
Siltanuvchi oyoq, tovoni yuqoriga ko‘tarilmay, tizzasida bukiladi 
va tizza faollik bilan oldinga harakatlanadi. Shu holatda siltanuvchi 
oyoq yuqoriga olib chiqiladi (26.4-rasm). Oyoqni ko‘tarishning 
bunday usuli biomexanika nuqtai nazaridan eng oqilona hisoblanadi, 
chunki elka richagi kamayadi. Yugurish yo‘lkasidan uzilish lahzasida 
siltanuvchi oyoqning tizza bo‘g‘imi ham, itariluvchi oyoqning og‘ish 
burchagi ham 65-70
o
ga teng bo‘ladi (26.5-rasm). 
Siltanuvchi oyoqni oldinga ko‘tarish faqat zarur mushak guruh-
lari ishtirokida, boshqalarini esa imkon boricha bo‘shashtirgan holda 

---

175
bir harakat bilan bajariladi. Bu qoida juda muhim, chunki keyingi 
harakat siltanuvchi oyoqni yuqoriga ko‘tarish vaqtida zo‘riqtirmaslik 
bilan bog‘liq. Qoidaning murakkabligi shundaki, harakat maksimal 
tezlikda bajarilishi zarur. Shartli ravishda siltanuvchi oyoq harakati 
amplitudasining birinchi yarmi shu yerda yakunlanadi va tizzani 
rostlash boshlanadi. Bu harakatning nomi – “boldirni ko‘tarish” (26.6-
rasm). Ko‘tarishni aniq sezish mumkin va u eng faol harakat sanaladi. 
Qachonki beshinchi g‘ov plankasiga yaqinlashgan vaqtda siltanuvchi 
oyoq tizzasi deyarli to‘liq rostlangan bo‘ladi. Bu lahzada oyoq uchini 
yuguruvchi o‘ziga tortadi. Agar bu avvalroq bajarilsa, boldir zo‘riqib 
taranglashadi va natijada siltash harakati samarali chiqmaydi. Oyoq 
uchini tortish kechroq bajarilsa yoki umuman bajarilmasa, erga 
“qo‘nish” vaqtida xatar yuz beradi. Shu paytda tos-son bo‘g‘imi tizza 
bo‘g‘imidan, tizza bo‘g‘imi esa to‘piqdan yuqorida bo‘lishi lozim 
(26.6,7-rasmlar).
Siltanuvchi oyoqning rostlangan holatni uncha uzoq saqlab turmas-
ligi juda muhim. Kuchlanishni qayta taqsimlash natijasida siltanuvchi 
oyoq tizza bo‘g‘imida bir oz bukiladi, ozroq bo‘shash-tiriladi va tez 
harakat bilan g‘ovortidagi yo‘lkachaga qo‘yiladi (26.8,9-rasmlar). Erga 
qo‘yish lahzasida siltanuvchi oyoq tizza bo‘g‘imida yana rostlanib, 
“qo‘nish” harakati tovonni baland ko‘targan holda oyoq kaftining old 
qismi bilan amalga oshiriladi. Bu holat g‘ov ortida tayanchda turgan 
butun vaqt davomida saqlanadi. 
Siltanuvchi oyoq harakatining samaradorligi ko‘p jihatdan harakat-
ga hozirlanishga bog‘liq. Boldirni oldinga ko‘tarishga ahamiyat be-
rish muayyan afzalliklarga ega. Bunday hozirlikda siltanuvchi oyoqni 
oldinga ko‘tarish vaqtida to‘la bukish osonroq kechadi. Siltanuvchi 
oyoqni g‘ov ortiga tushirish paytidagi faollikka shu oyoq son 
qismining orqa sirtidagi cho‘zilgan mushaklar namoyon etadigan 
elasiklik xususiyati hamda itariluvchi oyoqning kompensatsiyalovchi 
tortilish xususiyati tufayli erishiladi. 
Oyoqni g‘ov ortiga faollik bilan tushirishga avvaldan hozirlanish 
ko‘pincha shunga olib keladiki, siltanuvchi oyoq yetarlicha bukilmay 
turib oldinga ko‘tariladi va tuzatilishi qiyin bo‘lgan qator xatolar paydo 
bo‘ladi. Shuning uchun g‘ovlar osha yugurish texnikasini egallash 

---

176
jarayonida dastlab siltanuvchi oyoqni tizza bo‘g‘imida to‘la bukilgan 
oyoqni oldinga ko‘tarishni o‘rganish, faqat shundan keyingina uni 
g‘ov ortiga faol tushirishga ahamiyat berish zarur.
Itariluvchi oyoqning harakatlari. Itariluvchi oyoqni tayanchga 
tezlik bilan joylashtirish g‘ov tomon yugurishni yakunlaydi. Uning 
tarang tutib turilishi tizza va tos-son bo‘g‘imlarining bukilishiga 
yo‘l qo‘ymaydi, natijada, vertikal lahzasida, g‘ovga hujum chog‘ida 
OMO‘ yuqori holatda bo‘lib, uning vertikal tebranishlari kamayadi. 
Itariluvchi oyoq sportchining tanasini g‘ov ustidan oshirib tashlovchi 
richag vazifasini bajaradi, uning rostlanishi siltanuvchi oyoqni 
oldinga ko‘tarish bilan bir vaqtda amalga oshiriladi va siltanuvchi 
oyoq tizzasining tayanchda eng yuqori nuqtaga etishi hamda uning 
rostlana boshlashi bilan tugaydi. Bu fazalarda oyoqlarning baravar 
harakatlanishi juda muhim. Tosning oldinga qilinadigan harakati 
natijasida itariluvchi oyoq sonining oldingi sirtidagi mushaklar 
cho‘ziladi. Faqat shu lahzada itariluvchi oyoq tayanchdan uziladi. 
Zarur muddatdan avvalroq yoki kechroq uzilish itarilish kuchini 
kamaytiradi. Oyoq kaftining so‘nggi kuchlanishi OMO‘ harakati 
traektoriyasini yo‘naltiradi. Bu kuchlanishning o‘z vaqtida bajarilishi 
g‘ov plankasiga etib borgan lahzada tos va boldir-kaft bo‘g‘imi 
chizig‘i erga nisbatan bir tekisda joylashishini yoki g‘ov tomon bir 
oz og‘ib turishini belgilaydi. Sportchi yo‘lkachadan uzilgan zahoti 
itariluvchi oyog‘ini gavdasiga yaqinlashtira boshlaydi, uni inersiya 
bo‘yicha orqaga harakatlanishga qo‘ymaydi. 
Itariluvchi oyoqning siljishi birinchi navbatda shuning uchun 
ham faol va murakkab harakat sanaladiki, u tayanchsiz holatda 
bajariladi. Sonning old sathidagi cho‘zilgan mushaklarning elasiklik 
xususiyatlaridan foydalanish, tizzani keng harakat bilan yon tomonga 
ko‘proq uzatib olib o‘tish ham juda muhim. Shunday qilib, itariluvchi 
oyoq harakatining yanada qulayroq traektoriyasi hosil bo‘ladi. 
Itariluvchi oyoq tizzasi g‘ov plankasiga etib borgan lahzada uning 
boldiri siltanuvchi oyoq bilan bir tekisda joylashadi. Bunga erishish 
uchun yuguruvchi itariluvchi oyoqning tizzada bukilishiga e’tiborini 
qaratadi. Tizza g‘ovga tegib ketmaydigan balandlikkacha ko‘tariladi. 
Keyin u tos-son bo‘g‘imining anatomik tuzilishi orqali ko‘tarilib, faqat 

---

177
oldinga harakatlanadi. Tizzani keragidan ortiq ko‘tarish boldirning 
pasayishiga va boldir-kaft bo‘g‘imining g‘ovga urilishiga olib keladi, 
bu harakat ritmiga putur etkazib, og‘riqqa sabab bo‘ladi. 
Tizza g‘ov plankasiga etib kelgach, g‘ovchining itari-luvchi 
oyoqni ko‘tarishga yo‘naltirilgan kuchlanishi uni yugurish chizig‘iga 
– yugurish holatiga olib kelishga o‘tkaziladi. Sportchi itariluvchi 
oyog‘ini tizza bo‘g‘imida qattiq bukadi, kafti tosiga yaqinlashadi, bu 
richag (pishang) elkasini kamaytirib, kuchlanish-larni qisqartirishga 
imkon beradi. 
Siltanuvchi oyoq yo‘lkachaga tekkan lahzada itariluvchi oyoq 
tizzasi gavdani “quvib o‘tadi”, uning kafti esa gavda sathida bo‘ladi.
Qo‘llar harakati. G‘ovga hujum boshlash vaqtida qo‘llar harakati 
muvozanatni ta’minlaydi, undan tushayotgan paytda turg‘unlikni 
saqlashga va oyoqlar harakatini tezlashtirishga yordam beradi. 
Itariluvchi oyoq g‘ov uzra sakrash uchun itarilish maqsadida 
joylashtirilganida, ikkala qo‘l gavdaga yaqinlashti-riladi. Siltanuvchi 
oyoq bilan barobar unga qarama-qarshi qo‘l yuqoriga ko‘tariladi, 
keyin esa pastga va oldinga yo‘naladi. Anatomik xususiyatlar 
tufayli qo‘llarning oldinga harakati amplitudasi va tezligi gavdaning 
egilishiga va sonlar orasining ochilish burchagiga ta’sir ko‘rsatadi. 
“Hujum qilayotgan” qo‘lning tirsak bo‘g‘imida rostlanishi siltanuvchi 
oyoqning tizza bo‘g‘imida rostlanishi va boldirning g‘ov ustiga 
qamchisimon harakatlanishi bilan bir vaqtda amalga oshiriladi. Keyin 
qo‘l yoysimon harakat bilan yon tomonga uzatilib, itariluvchi oyoqqa 
joy bo‘shatadi, lekin gavda chizig‘idan orqaga ketmay, yugurish 
holatiga keltiriladi. Qo‘lni orqaga keragidan ortiq o‘tkazish gavdaning 
burilishiga sabab bo‘ladi, natijada yugurish yo‘nalishining o‘zgarishi 
va tezlikning yo‘qotilishi yuz beradi. Siltanuvchi oyoq tomondagi 
qo‘l tirsagi dastlab yon tomonga uzatiladi, shu tariqa u ikkinchi 
yonga uzatilgan itariluvchi oyoqqa posangi vazifasini bajaradi, keyin 
gavdaga yaqinlashtirilib, yuguruvchi holatga keltiriladi.
Qo‘llar harakatining amplitudaga, tezlikka va kuchlanishlarga mos 
bo‘lishi juda muhim. Qo‘llarni nazorat qilish ancha oson bo‘lgani 
sababli ular yordamida oyoqlar harakatiga kerakli ritmni berish 
maqsadga muvofiq, chunki ular o‘zaro bevosita bog‘langan.

---

178
Gavda harakatlari. Itarilish bosqichida gavda asta-sekin oldinga 
harakatlanadi va faqat siltanuvchi oyoq to‘la oldinga ko‘tarilganidan 
keyingina, elkalar bilan oldinga keskin siljiydi (26.4;5-rasm). Bu 
harakatni bajarganda, umurtqa pog‘onasini ko‘krak qismida bukmaslik 
kerak. Egilish faqat belda bo‘ladi. Itarilish yakunlangan paytda egilish 
harakati to‘xtaydi. Ayni shu lahzada, asosan, shu kuchlanish bilan 
sportchi tanasi harakatining trayektoriyasi hosil qilinadi. Yuguruvchi 
boldirini oldinga ko‘tarishni yakunlab, itariluvchi oyog‘ini o‘ziga 
tortadi, shu paytda ham u gavdasining egilgan vaziyatini saqlab turadi. 
Gavda orqaga ketib qolmasligi uchun yetarlicha kuch sarflash lozim. 
G‘ovdan “tushish”, ya’ni erga “qo‘nish” va dastlabki qadamni bajarish 
lahzasida egilgan vaziyatni saqlash yanada qiyin, lekin bunga erishish 
nihoyatda muhimdir (2.8; 9-rasmlar). Mazkur elementni samarali 
bajarish ko‘p jihatdan g‘ovchining toifasini belgilaydi.
Bel sohasida egilish parvozda ham, erga “qo‘nish” paytida ham 
koptokdek taranglikni ta’minlaydi. Sportchi g‘ov ustidan oshib o‘tar, 
g‘ovlar orasida yugurar ekan, odatdagi holatda bo‘ladi. Uning nigohi 
keyingi g‘ovga qaratiladi. Egilgan holatni egallash oson, lekin uni 
saqlab turish juda murakkab. Bu sportchining vaziyati, nigohining 
yo‘nalishi, qorin pressi va bel mushaklarining zo‘riqishi orqali 
ta’minlanadi.