Yeni TƏLİm texnologiyalari. FƏal və İnteraktiv təLİM Əhatə olunan məsələlər
Yüklə 1,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Motivasiya mərhələsi aşağıdakı hissələrdən ibarətdir
- Motivasiyanı yaradan amillər sırasında aşağıdakılar da vardır
- Motivasiya əsasən iki prinsip əsasında qurulur
- Motivasiyanın yaradılması üçün iş planı belədir
- Motivasiyanın yaradılmasının bütün mümkün yollarını üç əsas qrupa bölmək olar
- Sual verməyə həvəsləndirmə.
- Problemin müxtəlif yollarla həll edilməsi
- PROBLEM Fərziyyə 1 Fərziyyə 2 Fərziyyə 3 Tədqiqat sualı FƏRZİYYƏNİN YOXLANILMASI
- Sözügedən səhvlər bunlardır
- Dərsin VII mərhələsi
- Refleksiya
- İnteraktiv dərsin mərhələlərinə müvafiq nəticələrin dəyərləndirilməsi
- Fikri təhriketmə qaydaları
- Təşkilati dəstəkləmənin qaydaları
|
Sinif otağının təşkili formaları “Sinif” “Kafe” “U” forması ”Dairə” Yazı taxtası Yazı taxtası
Yazı taxtası Yazı taxtası Yeni təlim texnologiyaları ilə keçirilən dərslərin üstün cəhətlərindən biri şagirdləri sosial cəhətdən inkişaf etdirməkdir. Belə dərslərdə təşkil edilən kooperativlər (qruplar) şagirdlərin sosial formalaşmasında mühüm rol oynayırlar. Qrupu təşkil edən şagirdlər arasında yaranan münasibət, ünsiyyət, qrupdaxili davranış qaydaları ilə tənzimlənir. Belə qaydalar şagirdlərin əxlaqi-mənəvi cəhətdən for- malaşmalarında gərəkli rol oynayır. Qrup davranış qaydaları aşağıdakı kimidir: - Qrupu təşkil edən üzvlərin vəzifələrini düzgün müəyyənləşdirmək; - Qrup liderini seçmək; - Qrupun hər bir üzvünün fikirlərinə hörmətlə yanaşmaq və dinləmək; - Hər kəsin öz şəxsi fikrini söyləməsi üçün imkan yaratmaq; - Problemin həlli üçün birgə yollar axtarmaq; - Qrup işində fəallıq göstərmək; - Artıq hərəkətlərə yol vermədən müəllimin verdiyi mövzu ətrafında müzakirələrdə iştirak etmək; - Söylənilən fərdi fikrin elmiliyinə diqqət yetirmək; - Digər şagirdlərlə ünsiyyətdə yüksək mədəniyyət göstərmək. 5. İnteraktiv təlim metodu ilə keçilən dərslərin mərhələləri və səciyyəvi xüsusisiyyətləri İnteraktiv təlim metodu ilə keçilən dərs bir neçə bir-birilə üzvi şəkildə bağlı olan mərhələlərdən ibarətdir. Həmin mərhələləri aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar:
Hər bir dərsin əvvəlində tədqiqatı başlamaq üçün problem müəyyənləşdirmək lazımdır. Yəni mövzu ətrafında problem qoyulmalıdır. Əsl problem həmişə çoxsaylı fərziyyələr, ehtimallar doğurur və bunları da yoxlamaq üçün ilk növbədə tədqiqat sualları formalaşdırılmalıdır. Məhz tədqiqat sualı yeni biliklərin kəşfinə aparan bələdçi, “yolgöstərən ulduz” rolunu oynayır. İnteraktiv təlimin ilk mexanizminə əsasən məhz problemin olması şagirdlərin idrak fəallığının yaranmasının başlıca addımı olur. Bəs nə üçün biz dərsin bu mərhələsini motivasiya adlandırırıq? Psixoloji amil kimi motivasiya hər hansı fəaliyyətin mexanizmini işə salan sövqedici, təhrikedici qüvvədir. Motivasiya qismində ortaya gətirilmiş problem və onun həlli tələbatı fəal dərsdə təfəkkür prosesini işləməyə sövq edən və şagirdlərin idrak fəallığını artıran amil kimi çıxış edir. Bu prosesin ən mühüm nailiyyətlərindən biri düşünmənin sərbəstliyi və müstəqilliyidir: Uşaq öz fikrini "Zənnimcə…", "Mənə belə gəlir ki,…", "Mən belə hesab edirəm ki,…" sözlərindən istifadə etməklə ifadə edir. Motivasiya mərhələsi aşağıdakı hissələrdən ibarətdir:
Fərziyyələr irəli sürülür; Motivasiyanı yaradan amillər sırasında aşağıdakılar da vardır:
Müxtəlif fərziyyələri yaradan problem situasiya; Obyektin xüsusiyyətləri (qeyri-adilik, sərbəst düşüncə və maraq yaradan xüsusiyyət); Tədqiqat imkanının olması;
Yaradıcılıq imkanının olması. Motivasiya əsasən iki prinsip əsasında qurulur: 1) problemlilik 2) məqsədyönlülük. Motivasiya dərsin təlim nəticələri ilə uzlaşmalıdır. Motivasiyanı qurmamışdan əvvəl “Alt standartlar”, sonra isə “Dərsin təlim nəticələri” müəyyən olunmalıdır. Tədqiqat sualı motivasiyanın nəticəsində yaranır. Motivasiya qısa və mərhələli ola bilər. Qısa motivasiya yalnız bir tədqiqat sualından ibarət olur. Mərhələli motivasiya
Bir daha vurğulayaq ki,yönəldici suallar, tapşırıqlar təlim nəticələrinə yönəldilir,şagidlərin dərsin aktiv imkandaşıyıcılarına çevrilməsi üçün təsiredici amillər daha da gücləndirilmiş olur. Tədqiqat sualını tərtib etmək üçün müəllim öncə, dərsin sonunda olan ümumiləşdirməni müəyyən etməlidir. Motivasiya mərhələsi tədqiqat sualına uyğun irəli sürülən fərziyyələr ilə bitir. Dərsin sonunda ona qayıtmaq vacibdir. Motivasiyanın nəticəsi olan tədqiqat sualı təlim nəticələrinə
1. Dərsin mövzusunu müəyyənləşdirmək; 2. Dərsin gözlənilən təlim nəticələrini diqqət mərkəzinə çəkmək; 3. Dərsin sonunda şagirdlərin hansı nəticələrə (ümumiləşdirmələrə) gələcəklərini dürüstləşdirmək (müəyyənləşdirmək); 4. Dərsin nəticələrinə uyğun olaraq tədqiqat sualını düzgün (şagirdlərin anlaq səviyyələrini nəzərə almaqla)müəyyənləşdirmək, ifadə etmək; 5. Problem situasiyasının yaradılması üçün tapşırıqları – sualları,məsələləri,çalışmaları və s. hazırlamaq. Motivasiyanın yaradılmasının bütün mümkün yollarını üç əsas qrupa bölmək olar: 1. Rəmzi (simvolik) materialın şərhi (müəllim bu materialı təqdim edərkən şagirdlərə aşağıdakı suallara cavab verməyi təklif edir: “Bu nəyi bildirir?”,
2. Sual verməyə həvəsləndirmə. Təfəkkürü aktuallaşdıran sualların 3 növündən istifadə etmək faydalıdır:
Öyrənilən mövzu üzrə naməlum olan məsələləri müəyyənləşdirən suallar – “.... haqqında biz nəyi bilirik və nəyi bilmirik?....”. Sualvermə zamanı müəllim fasilitasiyanın köməyi ilə şagirdlərin təfəkkürünü lazımi məcraya yönəldir. Suallar verilib qurtarıldıqdan sonra onların arasından aparılan tədqiqata uyğun olanları seçib ayırırlar. Müəllimə yalnız bu qalır ki, tədqiqat sualını dəqiqləşdirmək üçün şagirdləri sözügedən sualı daha dürüst ifadə etməyə yönəltsin.
Açıq suallardan (iki və daha çox cavab variantı olan suallardan) istifadə olunur. Öyrənilən mövzuya aid suallar açar sözlərin köməyi ilə verilir (açar sözlər – xassələr, xüsusiyyətlər, funksiya, növlər, tiplər, rol, əhəmiyyət, səbəb, nəticə, əlaqə, qarşılıqlı əlaqə, qüsur və üstünlük, struktur, qayda və s.). 3. Problemin müxtəlif yollarla həll edilməsi (məsələn, müxtəlif yollarla təsnif edilməsi, məsələnin müxtəlif üsullarla uğurlu həlli və s.).
Motivasiyanın məqsədəuyğunluğu; Motivasiya nəticəsində problemin və müxtəlif fərziyyələrin yaranması;
Motivasiyanın yığcamlığı, qısa vaxt ərzində həyata keçirilməsi; Onun hazırlanmasına müəllimin az vaxt və qüvvə sərf etməsi;
Uşaqlar tərəfindən orta çətinliklə dərk edilməsi (onların yaş və bilik səviyyəsinin nəzərə alınması).
Problemin həlli üzrə irəli sürülən fərziyyələri təsdiq və ya təkzib edən, habelə qoyulan tədqiqat sualına cavab verməyə kömək edə biləcək faktları tapmaq zərurəti ortaya çıxır. Buna – şagirdləri irəli sürülmüş problemin həllinə məqsədyönlü şəkildə aparan, özündə yeni informasiyanı və yeni sualları daşıyan müxtəlif çalışmalar kö- mək etməlidir. Məhz yeni faktların öyrənilməsi və bu suallara cavabların tapılması gedişində düşünmək və yeni bilgiləri kəşf etmək üçün münasib şərait yaranır.
Bunun üçün problem fərziyyələrlə həll edilməyə başlayır.
Tədqiqat müxtəlif formalarda: bütün siniflə birgə, kiçik qruplarda, cütlük şəklində və ya fərdi şəkildə aparıla bilər. Lakin, interaktiv təlim anlayışının özü ənənəvi təlimdə tətbiq edilən frontal və ya fərdi formalarla müqayisədə daha fəal iş formalarının mövcudluğunu özündə ehtiva edir. Təlimin interaktiv xarakteri kiçik qruplarda və ya cütlük şəklində aparılan işlərdə daha qabarıq formada təzahür edir. Dərsin III mərhələsi: “İnformasiya mübadiləsi” adlanır. Bu mərhələdə iştirakçılar tədqiqatın gedişində əldə etdikləri tapıntıların, yeni informasiyanın mübadiləsini aparırlar. Qoyulmuş suala cavab tapmaq zərurəti tədqiqatın bütün iştrakçılarını bir-birinin təqdimatını fəal dinləməyə sövq edir. Təqdimat bir növ yeni biliklərin dairəsini cızır və hələlik bu biliklər natamam və xaotik xarakter daşıyır. Məhz bu mərhələdə yeni bir tələbat - həmin bilikləri qaydaya salmaq, sistemləşdirmək, müəyyən bir nəticəyə gəlmək üçün tədqiqat sualına cavab tapmaq zərurəti yaranır. Bu mərhələnin əsas məqsədi bütün şagirdləri yeni faktlar və tapıntılarla tanış etməkdir. İnformasiya mübadiləsi yalnız o zaman səmərəli ola bilər ki, sinif fəal dinləməyə və əks-əlaqə yaratmağa köklənmiş olsun.
İrəli sürülmüş fərziyyələri təsdiq və ya təkzib edən faktların tapılması
Sinifdə nizam-intizam yaradılmasına nail olur,işgüzarlıq mühitini tənzimləmək yönümlü işlər görür;
İnformasiya olunan material qrup işidirsə, bütün iştirakçılardan xahiş edir ki, üzlərini təqdimatın keçirildiyi yerə yöəltsinlər;
Onları təqdimata öz münasibətlərini, razılıqlarını və ya razı olmadıqlarını bildirməyə sövq edir;
Ardıcıllığı müəyyən edir və təqdimatın keçirilməsi, rəylər mübadiləsi və informasiyanın təsdiqlənməsi qaydalarını bəyan edir. Əgər bu, qrup təqdimatıdırsa, o zaman qrupun bütün üzvlərinin (tərkibində 5 şagirddən çox olan böyük qruplar istisna edilməklə) iştirakı yerinə düşər. Bunun üçün hələ təqdimatın başlanğıc mərhələsində şagirdlərə təqdimat mərasimindəki vəzifə bölgüsü barədə təlimat verilməlidir. Daha çox şagirdin sözügedən prosesdə fəal iştirakını təmin etmək üçün onlara (şagirdlərə) təqdimatı keçirən öyrəcilərə sual vermələrini təklif etmək olar. Ən yaxşı sualı verən şagirdi hansısa şəkildə mükafatlandırmaq da olar. Təqdimatın nəticələrinin qeydedilmə formalarını müəllim öncədən planlaşdırmalıdır. Əgər təqdimat zamanı iş vərəqlərindən istifadə edilirsə, bunlar lövhədən asılmalıdır. Mövcud mərhələnin sonunda təqdimatların əks olunduğu bütün iş vərəqləri lövhədən asılmalı və tapılmış əsas faktlar lövhədə(və ya digər yerdə məqsədəuyğun şəkildə) qeyd edilməlidir. Bu sonrakı mərhələnin – informasiyanın müzakirə və təşkilinin ilkin məcburi şərtidir. Təqdimatın keçirilməsi zamanı müəllim tərəfindən bir sıra səhvlərə yol verilə bilər, belə səhvlər işin səmərəliliyinə mənfi təsir göstərir.
Halbuki müəllim bütün sinfi diqqət mərkəzində saxlamalı, çıxış edənlərin fikirlərini, eləcə də digər şagirdlərin dinləmə prosesini izləməyə çalışmalıdır. Bu müəllimə işini səmərəli qurmağa,ən azı sinifdə nizam-intizamı qorumağa kömək edər.
Səhv 2. Müəllim vaxta qənaət etmək məqsədilə bütün təqdimatlara ardıcıl qulaq asır, fikir mübadiləsi üçün vaxt və imkan vermir. Yadda saxlamaq lazımdır ki, hər bir təqdimat şagirdlərin şüurunda iz buraxmalı və sonrakı təhlil üçün material olmalıdır. Bütün şagirdləri fəal dinləməyə sövq etmək, onlara öz fikirlərini sözlə deyil, jestlərin köməyilə ifadə etməyi təklif etmək, bir-iki nəfərə isə təqdim edilmiş informasiyaya əlavələr və düzəlişlər etmək imkanı vermək gərəkdir. Səhv 3. Təqdimat zamanı qrup üzvləri iş vərəqlərini lövhədən asır və lövhənin önündə toplaşaraq arxaları sinfə tərəf öz qeydlərini ucadan oxuyurlar. Bu halda müəllim də arxasını sinfə(şagirdlər çoxluğuna) çevirməyə məcburdur ki, iş vərəqi ilə tanış olsun. Bunun nəticəsində təqdimatı izləməli olan şagirdlərin(əslində prosesin həmin məqamı üçün daha maraqlı tərəfin) diqqəti və informasiyanı qavraması pozulur. Təqdimat zamanı iş vərəqlərini şagird və müəllim, eləcə də bütün sinif aydın görə bilməlidir. Buna görə də vərəqləri əldə tutmaq (iri plakat vərəqləri istisna
Yadda saxlamaq lazımdır ki, həm şagirdin təfəkkür və nitqinin fərdi inkişafı, həm də informasiyanın daha yaxşı qavranılması, mənimsənilməsi və tərtibi üçün təqdimat mədəniyyəti ən vacib şərtlərdən biridir. Səhv 5. Hər bir təqdimatdan sonra müəllimin özü onu şərh edir, qiymətləndirir və ya tapılmış cavablara öz münasibətini bildirir. Öyrəncilərə digər şagirdlərin (təqdimat edənlərin) işləri barədə öz fikir və münasibətlərini bildirmək imkanı verilməlidir. Fikir mübadiləsi prosesində müəllimin rolu aparılmış tədqiqat haqqında öünəməxsus fikrini söyləmək deyil, informasiyanın şagirdlər tərəfindən daha yaxşı qavranılması və başa düşülməsi üçün optimal şəraiti təmin etməkdən ibarətdir. Bu zaman müəllim keçirilən təqdimatın keyfiyyəti barədə öz qiymətverici rəyini söyləyə bilər (əks-əlaqə yaradar). Dərsin IV mərhələsi –“ İnformasiyanın müzakirəsi və təşkili” adlanır. Bu, ən mürəkkəb mərhələdir və bütün bilik, bacarıq və vərdişlərin, təfəkkürün müxtəlif növlərinin (məntiqi, tənqidi, yaradıcı) səfərbərliyini tələb edir.
işləməli olduğu material pərakəndədir. O, əsas birləşdirici ideyanı və qanunauyğunluğu aşkar etmək üçün bu dağınıq faktlar arasında əlaqə yaratmağa çalışmalıdır. Həmin zaman kəsiyində müqayisə, təhlil və sintezdən istifadə olunur. “Bütün bu faktları necə qruplaşdırmaq olar?” – sualına şagirdlərin cavab verə bilməsi üçün müəllim öncədən təsəvvür edə bilməlidir ki, informasiyanın müqayisəsi, təşkili və yenidən qurulmasını hansı üsulla, hansı meyarın köməyi ilə həyata keçirmək olar. Xüsusi olaraq vurğulayaq ki,burada seçim materialın məzmunundan və tədqiqatın məqsədindən asılıdır. Təsnifatın aparılması zamanı şagirdlərə təklif edilir ki, bütün fkatları müqayisə etsinlər, oxşarlıqları və fərqləri tapsınlar, oxşar məlumatları müəyyən(adekvat) əlamətlər üzrə qruplar şəklində birləşdirsinlər və bu qruplara müvafiq adlar versinlər. Müzakirənin gedişi və nəticələri müəllimin fasilitasiyanı həyata keçirmək və şagirdlərin düşüncəsini lazımi məcraya yönəltmək bacarığından birbaşa asılıdır. Müzakirə prosesində müəllim şagirdləri diskussiyaya təhrik edir, onların ideyalarını dinləyir və şagirdlərin köməyilə əsas tezisləri qısa və dürüst ifadə edir. Sözügedən prosesdə müəllim öz nöqteyi-nəzərini şagirdlərə zorla qəbul etdirməməlidir. Müzakirənin sonunda müəyyən olunmuş əsas üzrə qruplaşdırılmış informasiya lövhədə qeyd edilir. Müəllim informasiyanın təşkili üsulundan asılı olaraq vcib sayılan söz və məqamları xüsusi nəzərə çapdırmaqla, strukturlaşdırılmış tezisləri ucadan oxuya bilər. Bu sonradan məlumatları əlaqələndirməkdə və ümumiləşdirməni yığcam ifadə etməkdə şagirdlərə kömək edə bilər. İnformasiyanın müzakirəsi və təşkili zamanı müəllim tərəfindən bir sıra səhvlərə yol verilə bilər, belə səhvlər işin səmərəliliyinə öz mənfi təsirini göstərir.Odur ki,həmin səhvlərdən sığortalanmaq lazımdır. Sözügedən səhvlərə
Səhv 1. Müəllim informasiyanın təşkili üçün öz şəxsi mülahizəsini zorla şagirdlərə qəbul etdirir, onlarin təklif və ideyalarını isə diqqətdən kənarda qoyur. Səhv 2. Müəllim yönəldici suallardan ifrata varmaqla istifadə edir və bununla da şagirdlərin müstəqilliyini məhdudlaşdırır,problemin həlli yolunu tapmalarına imkan vermir. Mövcud mərhələnin uğuru bilavasitə müəllimin düzgün fasilitasiyasından və xüsusilə onun pedaqoji təsiri ilə əhatə olnan şagirdlərin təfəkkürünü şövqləndirmə qaydalarına riayət etməsindən asılıdır. Səhv 3. Müəllim diskussiyanın axarını başlı-başına buraxır, onu lazımi məcraya yönəltməyə çalışmır. Nəticədə vaxt itkisinə yol verilir, müzakirə ahəngini itirilir və bu prosesdə maraqlı tərəflər öz başlıca məqsədlərindən yayınır. Fasilitasiyanın mənası yalnız təfəkkürü şövqləndirmək deyil, həm də onu ümumiləşdirməyə yönəltməkdir. Buna görə də müəllim müzakirənin gedişini daim nəzarətdə saxlamalı və
çalışmalıdır ki,
diskussiya verilmiş sual məcrasında(çərçivəsində) aparılsın. Səhv 4. Uşaqların irəli sürdükləri ideyalar müzakirə zamanı müəllim tərəfindən fərqləndirilmir və heç bir şəkildə qeyd edilmir. Halbuki şagirdlərin əsas fikirlərini xülasə etmək yolu ilə sonrakı ümumiləşdirmə üçün vacib olan əsas ideyaların tam mənzərəsini yaratmaq mümkündür.
Beləliklə, şagirdlərə yeni bilginin kəşfi yolunda son addımı atmaq: konkret nəticəyə gəlmək və ümumiləşdirməni aparmaq işi qalır. Bunun üçün şagird nəinki əldə olunan bilgiləri ümumiləşdirməli, həm də gəldiyi nəticəni tədqiqat sualı ilə (bu nəticə həmin suala cavab verirmi?) və irəli sürülmüş fərziyyələrlə (onların arasında düzgün olanı varmı?) müstəqil olaraq tutuşdurmalıdır. Bu çox mühüm məqamdır. Dərsin kuliminasiyasını bilikləri məhz uşaqların özləri axtarıb tapdıqları, kəşf etdikləri üçün onların duyduqları bənzərsiz sevinc və məmnuniyyət hissi təşkil edir. Bu mərhələdə müəllimin buraxa biləcəyi səhvlər aşağıdakılardır, bunlardan yan keçməyi bacarmaq lazımdır,əks halda ümumi işə ziyan gətirilmiş olar: Səhv 1. Müəllim problem qoyur və özü də onu həll edir və ya şagirdlərin əvəzinə özü nəticə çıxarır. Belə olan halda fəal təlimin başlıca mexanizmlərindən biri pozulur: müəllim şagirdi müstəqil şəkildə həqiqəti kəşf etmək – tədqiqatçı olmaq imkanı və sevincindən məhrum etmiş olur. Səhv 2. Müəllim şagirdlərin dərsin axırında çıxardıqları nəticələrlə və apardıqları ümumiləşdirmələrlə ilkin fərziyyələr və tədqiqat sualı arasında əlaqə yaratmağa çalışmır. Xüsusi olaraq vurğulayaq ki,dərsin məntiqi strukturunu qoruyub saxlamaq şagirdlərə kəşf sevincini duymağa imkan vermək, habelə axıra qədər tədqiq edilməmiş və ya bundan sonra baxılması zəruri olan məsələləri aşkara çıxarmaq baxımdan arzuolunan dərəcədə faydalıdır.
Biliklərin mənimsənilməsinin başlıca meyarı onun yaradıcı surətdə tətbiqidir. Yaradıcı tətbiqetmə biliyi möhkəmləndirir, onun praktiki əhəmiyyətini uşağa açıb göstərir. Buna görə müəllim imkan daxilində şagirdlərə təklif edə bilər ki, onlar müəyyən məsələlərin həlli üçün, yaxud hansısa yeni suallara cavab tapmaq üçün, qazanılmış bilikləri tətbiq etməyə çalışsınlar. Əgər yaradıcı tətbiqetmə dərhal mümkün deyilsə və əvvəlcə biliklərin mənimsənilməsi yolunu sona qədər (model üzrə tətbiqdən başlamış yeni şəraitdə tətbiqə qədər), keçmək tələb olunursa, deməli, bu yolu keçmək lazımdır. Lakin son nəticədə yaxşı olar ki, şagirdlərə, onların kəşf etdikləri bilgilərin yaradıcı surətdə tətbiqinə dair çalışma verilsin, bu halda həmin bilgi həmişəlik onların şüurunda həkk olunar. Bu mərhələ vaxt etibarilə yalnız bir akademik dərslə məhdudlaşdırılmaya da bilər, yəni onun həyata keçirilməsi sonrakı dərslərdə də mümkündür.
Qiymətləndirmə istənilən prosesin təkmilləşdirilməsini təmin edən bir mexanizmdir. Təkmilləşmək üçün vaxtında öz qüsurlarını və öz nailiyyətlərini aşkar etmək, uğur qazanılmasına nələrin mane olduğunu və nələrin kömək etdiyini müəyyənləşdirmək vacibdir. Şagirdlərin təlim fəaliyyətini qiymətləndirmə və refleksiya prosesləri məhz bu məqsədə xidmət etməlidir. Refleksiya – artıq başa çatmış prosesin şüurda inikasıdır. Təlim prosesinin refleksiyası biliklərin mənimsənilməsinin bütün mərhələlərini təhlil etməyə və dərindən başa düşməyə imkan verən başlıca mexanizmlərdən biridir. Refleksiyanı həyata keçirmək üçün şagirdlərə onları yeni bilginin kəşfinə gətirib çıxarmış təlim hərəkətlərinin alqoritmini (addımları) izləməyə kömək edə biləcək bir neçə sual vermək kifayətdir (məsələn: Biz kəşfə necə gəlib çıxdıq? Biz nə edirdik? Qarşıya qoyulmuş problemin həllində Sizə nə kömək etdi? və s). Nəticədə şagird öz tədqiqat
fəaliyyətinin əsas mərhələlərini və komponentlərini, nailiyyət qazanmaq üçün amilləri dərk etmiş olur. Yuxarıda göstərildiyi kimi, interaktiv təlimin mühüm xüsusiyyətlərindən biri şagirdlərin müstəqil təlim (öyrənməyi öyrənmək), müstəqil özünüinkişaf, müstəqil düşünmə bacarıq və vərdişlərinə yiyələnməsinə imkan yaratmaqdır. Dərs başa çatdıqdan sonra göstərilmiş fəaliyyətlərdən birini - qiymətləndirmə və ya refleksiyanı həyata keçirərkən müstəqil öyrənmə proseslərinin nəzərdən keçirilməsi və bunun nəticəsində öz öyrənmə fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi məqsədəuyğun olardı. Bəzən qiymətləndirmə və refleksiyanı dərsin müxtəlif mərhələlərinə daxil etmək olar, bunun özü də təlim prosesinin daha uğurla keçməsinə kömək edər. Şagirdlərin işi effektivlik dərəcəsinə görə həm kəmiyyət, həm də keyfiyyətcə qiymətləndirilə bilər və bu müxtəlif metodlarla və müxtəlif formalarla həyata keçirilə bilər. Lakin müəllim yadda saxlamalıdır ki, qiymətləndirmə ilk növbədə şagird üçün özünüqiymətləndirmə və özünənəzarət vasitəsi rolunu oynamalıdır. Özünüqiymətləndirmə vərdişlərini formalaşdırmaq məqsədilə bütün sinfin və müəllimin qarşısında şagirdlərin özlərinə qiymət verməsi təcrübəsindən, habelə qarşılıqlı qiymətləndirmədən istifadə etmək olar. Bundan əlavə, qiymətləndirmə meyarlar üzrə aparılmalıdır, yəni konkret meyarlara əsaslanmalıdır. Müəllim şagirdləri öncədən bu meyarlarla tanış edə və ya qiymət verməklə onu əsaslandıra bilər.
İnteraktiv dərsin mərhələlərinə müvafiq nəticələrin dəyərləndirilməsi: İnteraktiv metodla aparılan dərsin quruluşunu ümumi, sistemli şəkildə qavramaq üçün və dərsi apararkən onun məqsədə uyğun olub-olmadığını müəyyən etmək üçün müəyyən pedaqoji meyarlar da lazımdır. «Hər mərhələdə əsas hadisələr hansılardır?» və «Hər mərhələnin nəticəsində nə alınmalıdır?» sualları məhz bu meyarlar kimi çıxış edə bilər. Təlim prosesində fasilitasiya qaydalarına əməl olunmalıdır ki, o qaydaları ümumi şəkildə aşağıdakı kimi ümumiləşdirmək olar: Fikri təhriketmə qaydaları: Motivasiya mərhələsində şagirdləri dərsin mövzusunun müəyyənləşdirilməsinə cəlb etməli. Dərsə məntiqi, tənqidi və yaradıcı təfəkkürü və elmi-tədqiqat vərdişlərini inkişaf etdirən tapşırıqları daxil etməli.
Qapalı suallardansa, açıq suallardan daha çox istifadə edilməlidir. İştirakçılar tərəfindən ifadə olunan fikirləri anlamağa çalışmaq və öyrəndiyiniz, oxuduğunuz, yaratdığınız fikirləri zorla qəbul etdirmək olmaz.
Fasilitasiya zamanı konkret misallardan, müqayisə və qarşılaşdırma, analogiya üsullarından istifadə etmək, istiqamət verməyən “kar” sualları az sayda verməyə çalışmaq lazımdır. Mənaca yaxın olan yönəldici suallardan istifadə etməli, lakin bilavasitə yönəldici suallardan istifadə edilməməlidir.
İştirakçının deyə biləcəyi sözü və ya fikri onun əvəzinə ifadə etməməli, mətndə əsas fikri müəyyən etmək və onu öz sözləri ilə ifadəsi, ümumiləşdirmə, öz fikrini ifadə və yenidənifadəetmə bacarığı üzərində işlənməlidir. Öz fikirlərini daha dəqiq ifadə etməyə iştirakçıları təhrik etmək və onlara köməklik göstərmək lazımdır. Bunun üçün sərf edilən vaxta təəssüflənmək lazım deyil! Bu prosesi nümayiş etdirmək və iştirakçıların diqqətini buna cəlb etmək lazımdır.
İştirakçıların əvəzinə onların məhsulunu izah etməməli, digər iştirakçıların işinə öz fikir və münasibətlərini ifadə etməyə hər bir iştirakçıya imkan yaradılmalıdır.
İştirakçıların cavablarının formal dinlənilməsinə yol verilməməli, iştirakçıların əsas fikirlərini ümumiləşdirib, digərlərini onların şüuruna çatdırmaq lazımdır.
Fasilitasiya zamanı iştirakçıların cavablarını dəqiqləşdirib şərh etməli (qiymətsiz, məzmununa görə), problemli hallarda onların həllinə iştirakçılar cəlb edilməlidir. Fasilitasiya zamanı psixoloji dəstəkləmənin qaydaları:
Müsbət dil ifadələrindən istifadə etmək, müzakirədə və qrup işində iştirak etmələrinə görə iştirakçılara minnətdarlıq bildirmək lazımdır (pozitiv münasibət və hörmət).
Danışanları diqqətlə dinləmək, hər bir iştirakçıya öz fikrini söyləməyə imkan yaratmaq lazımdır. Qrupun yalnız yüksəkdən danışan iştirakçılarını deyil, bütün qrupun iştirakçılarını diqqətlə dinləməyə hazır olmağı nümayiş etdirmək lazımdır (fəal dinləmə vərdişi).
İştirakçılarla birlikdə işləyib hazırlanan qaydalara riayət etmək lazımdır. Unutmaq olmaz ki, treninq zamanı məşqçi davranış nümunəsi kimi çıxış edir.
İştirakçılara adları kimi müraciət etmək və onların gözlərinə baxmaq lazımdır (fərdi yönəlmə). Konstruktivliyi dəstəkləyib qarşıdurmaya şərait yaradılmalıdır.
İştirakçıların fikirləri ilə səmimi maraqlanmaq lazımdır. Yalnız liderlərin və ən fəalların yox, bütün iştirakçıların nöqteyi-nəzərinə eyni dərəcədə diqqətlə yanaşılmalıdır. Hər hansı bir fikirlərin qiymətləndirilməsinə, məzəmmət və lovğalığa imkan verilməməlidir.
Lazımsız olaraq qrupun işi qiymətləndirilməməlidir. Fasililatorun qiyməti onun şəxsi fikrini əks etdirməli və qiymətləndirmə üçün yox, fasilitasiya üçün bir vasitə olmalıdır! O, iştirakçıların fikirləri ilə razı olmadıqda bunu onlarla müzakirə etməyi təklif etməlidir. Lakin fasililator işi mütləq qiymətləndirməli olduqda, o bunu meyarlar əsasında etməlidir. Təşkilati dəstəkləmənin qaydaları: 1. Müzakirəni təşkil etdikdə yeni biliyi əldə etmək üçün hər kəsin fikrinin vacib ola bilməsini bütün şagirdlərə çatdırmaq lazımdır. Bunu həyata keçirmək üçün iştirakçıları aşağıdakı suallar vasitəsilə müzakirəyə cəlb etmək olar: “”Bu haqda siz nə fikirləşirsiniz?”, “Kim razıdır, kim razı deyil?, “Başqa cür bunu demək (və ya etmək) olardımı?” və s. 2. Dərsdə öz fəaliyyətlərini planlaşdırmağı və təşkil etmək bacarığını formalaşdırmaq lazımdır. 3. Lövhədə və ya kağız üzərində qrup işi zamanı müəyyən edilən əsas halları qeyd etmək məqsədəuyğundur. Unutmaq olmaz ki, qrup işinin nəticələri sonrakı mərhələdə məlumatın müzakirəsi üçün lazımdır (“körpülərin”quraşdırılması).
4. Öz razılığını və ya narazılığını ifadə etmək üçün şagirdlərə xüsusi işarələr təklif edilməli (məsələn, baş barmağın yuxarı və ya aşağı vəziyyəti) və onlarla müzakirə zamanı əks əlaqəni verməyə təhrik etmək lazımdır. 5. Disskusiya cəhdlərinin, artıq danışmağın, qeyri-adekvat və ya məqsədəuyğun olmayan söhbətlərin qarşısı alınmalıdır. Bunun üçün iştirakçını mədəni surətdə dayandırıb ona öz fikirlərini qısa və məzmuna uyğun çatdırmaq qaydası xatırlanmalıdır. Diskussiyanın lideri olmaq lazımdır.
Yüklə 1,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|