Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu
Yüklə 7,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 85
tayında qızılı mahmız parıldayan əsgər uzunboğazlarında özünü Letisiyanın yatağına salıb, qəti hücuma keçdi; Letisiya, vahimə içində yuxudan dik atılıb qocanın qucağından çıxmağa çalışdısa da, onun qəti inadını hiss edib bicliklə yaxa qurtarmağı qərara aldı. «Yəhər-qayışınızı çıxarın, general, yoxsa toqqalarınızla döşümü kəsərsiz». Qoca ləvazimatlarını çıxaranda, Letisiya ardını tələb elədi: «Mahmızınızı açın, general, yoxsa ulduzları qoltuqlarımı cızar! Cibinizdəki açarları da çıxarın, onlar böyrümə dirənib». O da, qılınclı qınını soyunmaq qərarına gəlməyə üç ay vaxt getməsinə baxmayaraq, onun bütün tələblərini yerinə yetirdi. «Bunlar məni boğur, general!» - bir ay da frençi soyunmağına getdi. – «Bu düymələr adamın lap qəlbini cızır, general!» Bu, Letisiya tərəfindən qəsdlə uzadılan, qocanı qəzəbləndirmədən, qarşılıqlı güzəştlər üzərində qurulan uzunmüddətli, çətin, soyuq müharibə idi və müharibənin sonunda – Letisiyanın oğurlanmasının üçüncü ildönümündə axır ki, onların arasında nə isə baş verdi, lakin nə o, nə də o biri başa düşə bilmədilər ki, baş verən nə idi. Adi gecələrin birində onun, tale xətləri olmayan yumşaq ovucları, rahibənin hansısa gizli qadın simlərinə toxundu və Letisiya yuxudan, ehtirasdan titrədə-titrədə ayıldı, bədəninə zəli kimi sarılan vəhşi heyvanı özündən uzaqlaşdırmağı ağlına belə gətirmədi, bircə yazıq səslə: «Uzunboğazlarını soyun, yoxsa mənim holland döşəkağılarımı bulayarsan!» - dedi. Sonra qoca onları çıxardıqca, ardını gətirdi: «Şalvarını soyun, qurşağını çıxar, hər şeyini soyun, yoxsa səni hiss eləmirəm, həyatım mənim!» Və o, birdən-birə özünü, bir vaxt anasının onu o, anadan olan gün monastrın darvazası ağzında, ətirşah güllərinin sayrışan yarpaqları önündə doğduğu kimi - tam azad hiss elədi; sonra özündə döyüş öküzünün gücünü hiss edərək, bircə həmləyə hər şeyi alt-üst edib, Letisiya Nasarenonun dişlərinin, gəmi dorunun cırıltısına bənzər cırıltısı eşidilən sükut uçurumunun dibinə üzü üstə yıxılıb qaldı. – «Nasareno Letisiya!..» - «Burda!» - «Və o, mənim saçlarımdan ikiəlli yapışdı ki, həmin o dibsiz burulğanda mənim kimi, tək-tənha ölüb itməsin…» Lakin qoca, Letisiyanı həmin o burulğanda təmtək qoydu və unutdu, özü də tək-tənha, fırtlığının uzun-uzadı, sulu sapları arasında dolaşa-dolaşa, sarsıntıdan üzülə-üzülə, özü-özünü göz yaşlarının şor sularında axtardı: «Anam mənim Bendisyon Alvarado, bu şirin əziyyəti dadmadan, bu qədər uzun ömrü necə yaşamaq olardı?» Az qala bağırsaqlarınacan işləyən anlaşılmaz, əzablı–şirinli ağrılardan başını itirə-itirə, bütün bədənini titrədən bu qızdırmanın nə olduğunu, niyə özünü bu cür – başı kəsilmiş heyvan kimi hiss elədiyini, bu şəffaf örtüklü yorğan-döşəyin holland döşəkağılarını bulayan şəffaf cövhərin nə olduğunu, nəhayət, həmin bu şəffaf yağışlı gün nə baş verdiyini, büllur havanın niyə birdən-birə üfunətli iylə iyləndiyini anlamadan, ağlayırdı, siz anlamırdınız ki, sadəcə olaraq, qurtarmışdınız, mənim generalım!..
cüzi də olsa, nə isə sahmana oxşar bir şey yarada bildik, amma yenə tapdığımız meyiti müvafiq görünüşünə – əfsanəvi hökmdar görünüşünə salmağa qabiliyyətimiz çatmadı; biz meyitin dərisini balıqtəmizləyən bıçaqla qaşıdıq, dənizin dibinə batıb qalan gəmilərin üstünü örtən mamır qatına bənzər sürüşkən örtüyünü birtəhər soya bildik, sonra onu qətran yağıyla yağlayıb duzlu məhlulda yuduq ki, çürümə ləkələri yoxa çıxsın, quzğunların, meyitin üzündə oyub açdığı dəlmə-deşiklərə doldurulmuş mumun üstünü quru nişastayla pudraladıq, yanaqlarına çəhrayı boya, dodaqlarına pomada çəkib, üzünə həyat rəngi verdik, içiboş göz oyuqlarına şüşə gözlər taxdıqsa da, cəsəddə, ümumxalq nümayişinə çıxarılmaq üçün zəruri olan hökmdar siması yarada bilmədik. Bir yandan məhkəmələr gedir, işlər oxunur, dövlət şurasının iclas zalında, əsrlik despotizmin qalıqlarına qarşı mübarizəyə, ümumxalq birliyinə, mərhumun qırmağından salamat çıxan mülkiyyətin – dünənəcən qorxunc qocanın toxunulmaz əmlakı sayılan nə varsa, hamısının azad surətdə bölünməsinə səsləyən şüarlar eşidilirdi. Onun ölüm xəbəri, inadlı şəkildə gizlədilməsinə baxmayaraq, sehrli bir sürətlə göz qırpımında ölkənin dörd bir yanına yayıldı, bir vaxt vətəndən didərgin güşənlər geriyə döndülər; uzunmüddətli sürgün illərində qarşılıqlı “Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 86
iddialarını unudan liberallar və konservatorlar, hakimiyyət iyi hələ də burunlarından getməmiş ali rütbəli generallar, axırıncı üç mülki nazir, baş arxiyepiskop, bir sözlə, qoca despotun, qoz ağacından uzun stolunun arxasında görmək istəmədiyi camaat geriyə qayıtdı, sonra həmin bu adamlar min cür tədbir tökməyə başladılar ki, prezidentin ölümünü xalqa necə çatdırsınlar ki, hay-küy qalxmasın, xalq kütlələri kor-təbii surətdə küçələrə tökülüşməsin. Nəhayət, bu qərara gəldilər ki, xəbər, iki bülleten şəklində xalqa çatdırılsın: bir nömrəli bülletendə prezidentin səhhətinin yüngülcə pozulması və onun, məhz bu səbəbdən, bir sıra rəsmi ictimai tədbirlərdə və audiensiyalarda şəxsən iştirak edə bilməməsi açıqlanırdı; iki nömrəli bülletendə deyilirdi ki, əla həzrətləri, öz yataq otağından, təbii bir səbəb üzündən – qocalıq zəifliyindən çıxa bilmir. Həmin bu bülletenlərin ardınca, bürkülü bir avqust günü, çərşənbə gününün sübh şəfəqi çəhrayı rəngə bürünən vaxt, kilsə zənglərinin səsi hökmdarın ölüm xəbərini elan etdisə də, yenə heç kim onun ölümünə, ölənin məhz o olduğuna inana bilmədi. Nə idisə, onun ölüm xəbəri bizi möhkəm çaşdırmışdı, üfunətli meyiti əl-qolumuzu keyitmişdi, bəlkə də biz ona görə bu günə düşmüşdük ki, onda bu əllamə qocanı əvəz edə biləcək adamın kim ola biləcəyini təsəvvürümüzə belə gətirə bilmirdik, axı o, xudbinliyindən, sağlığında özünə davamçı seçmək haqqında nəyinki heç fikirləşməmişdi, bu barədə ümumiyyətlə, eşitmək belə istəmirdi; qocalıq hikkəsiylə, ölümündən sonra olacaqları müzakirə etməkdən boyun qaçırır, ələlxüsus da, dövlət aparatı yeni, şüşəli beton binaya köçəndən və o, öz iqamətgahında tək-tənha qalandan bəri bu barədə söz düşəndə, yüz bəhanəylə söhbətin mövzusunu dəyişirdi. O, orda, yuxunun içi ilə gəzirmiş kimi, təzəklərin arasıyla dolaşır, qızılgül kollarının altında, xəstəlikdən çox, qocalıqdan ölən korlardan, cüzamlılardan və ifliclərdən savayı kimsəyə əmr verməyə ürək eləmirdi. Amma elə ki, söz yenə davamçıdan, vətənin gələcək taleyindən düşürdü, o dəqiqə tərsliyi tutur, bütün müəyyənliklər qeyri-müəyyənliyə çevrilir, bütün cümlələr müdrik bir uzaqgörənliklə müşayiət olunurdu. - «Məndən sonra dünyada nə baş verəcəyi haqqında fikirləşmək, ölümün özü qədər qaranlıq məsələdi! Sizin nəyinizə lazımdı axı? Nədən belə narahat olursunuz? Mən, başımı yerə qoyan kimi siyasətçilər yığışıb bu andır ölkəni, bir vaxt böldükləri kimi böləcəklər! Bax görərsiz, bu bölüşmə mərasiminə keşişilər də tökülüşüb gələcək, dövlətlilər də özlərini yetirəcək və hər şeyi çapıb talayacaqlar, kasıblarasa yenə də heç nə catmayacaq, onların güzəranı əvvəlkindən də pis olacaq. O bədbəxtlərin taleyi belədi, nəcisə beşcə qəpik verən tapılsa, bu adamlar dalsız doğulmağa başlayacaqlar! Elə də olacaq, görərsiz!» Sonra o, kiminsə, bir vaxt onun şan-şöhrətli dövrlərində dediyi kəlamı misal gətirib, özü-özünü rişxəndlə ələ salıb gülə-gülə deyirdi ki, onu, ölümündən sonra Yerusəlimdə, peyğəmbərin məqbərəsiylə yanaşı yerləşdirməyə zəhmət çəkməsinlər, çünki o, cəmi üçcə gün ölü qalacaq. - «Bir də, bütün bu söhbətlər boş cəfəngiyyatdır. Sizə bu gün ağlasığmaz görünən məsələlər, gün gələcək, həyata keçəcək. Mən əbədiyəm!» Həqiqətən də o vaxtlar onun taleyi və şəxsiyyəti ilə bağlı məsələlərə heç kim şübhəylə yanaşmırdı. Heç nəyi sübut eləmək olmadığı kimi, heç nəyi rədd eləmək də mümkün olmurdu. Biz hətta, dəqiq bilə bilmirdik ki, bu, onun bədənidi, yoxsa yox. Biz, vətənimiz haqqında, onun tarixini əhatə eləyən tarixdən savayı ayrı bir tarix bilmirdik, onun, öz istəyinə uyğun yaratdığı Kainat ölçülərinin dəyişib, zamanın özünü belə, öz istədiyi şəkildə axmağa məcbur etdiyi vətəndən savayı, ayrı bir vətən tanımırdıq. Tarixin bu səhifələri, ölkənin mənzərəsiylə bir, onun xatirələr bulağının lap çeşməsində, yaddaşının dumanlı, ucqar bir döngəsində parlayıb yox olurdu; o, bu xatirələrlə sarayın içiylə məqsədsiz-filansız, daim alçaqlığın yuva saldığı, bircə dəfə belə olsun, xoşbəxtlik qığılcımı çırtlamadığı dəhlizlərlə gəzib dolaşır, yelləncəyin ətrafına qarğıdalı dəni tökə-tökə toyuqlarını yedirdir, qulluqçusunu lazımsız əmrlərlə çərlədir, gah limonad dolu stəkan gözünün qabağında ola-ola, buzlu limonad tələb edir, sonra ona barmağının ucuyla belə toxunmur, gah hansısa stulu bir yerdən götürüb başqa bir yerə qoydurur, sonra əksinə, əvvəlki yerinə gətirtdirirdi; - bütün bu xırda şıltaqlıqlar, onun tamahkar hakimiyyət hərisliyi ocağına atdığı son, miskin kömürlər idi; o, ölkəni, heç nə eləmədən, mürgü içində, uzaq uşaqlıq xatirələrində gicəllənə-gicəllənə idarə edir, hərdən bir mürgülərinin içində nə isə aydınlaşır, köhnə konstruktorun, hakimiyyətə gəldiyiniə qədərki dövrün hansısa detalı onu mürgüdən ayıldır, bu nəhəg ölkəyə – bu sonsuz tropik bitkilər, keçilməz bataqlıqlar, qədim, dibsiz uçurumlar şahlığına, bir vaxt cəsur ovçuların, canavarları yalın əllərlə tutduqları yerlərə “Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 87
nəzər salır, «Bax belə!» - deyərək, şəhadət barmağını ağzına soxub damağına dirəyə-dirəyə fikrə gedirdi. Sonra danışırdı ki, bir dəfə - bir qaynar cümə gününün axşamı o, əvvəl küləyin uğultusunu eşidərək, sonradan onun qəribə qoxusunu – köz iyini hiss edibmiş və baxıb görübmüş ki, sən demə bu, külək yox, günün günorta çağı göyün üzünü tutub, qabağına çıxanları dağıdıb sökən, özündən sonra çımçılpaq mənzərələr, aara-sıra göy işığı qoya-qoya, yaxınlaşan çəyirtkə bulududu; çəyirtkələrdən sonra Yer üzü, yarandığı günün mənzərəsini xatırladırdı; o, bu fəlakəti yaxşı xatırlayırdı, xoruzların kəsik boğazlarından damcı-damcı yerə süzülən qanı xatırlayırdı; o gün həmin o böyük, qədim kənddə bir qadın vəfat eləmişdi; o, dəfn mərasimində iştirakını da yaxşı xatırlayırdı – anasının əlindən tutaraq, cırcındırla bəzədilmiş meyit uzadılan xərəyin ardınca ayağıyalın yeriyirdi, çəyirtkələr isə, elə hey külək kimi uğuldaya-uğuldaya bir ucdan uçub gəlir, meyitin üstünə, saysız-hesabsız güllər kimi səpilirdilər; - Bizim ölkə o vaxt bu vəziyyətdə idi! Adamlar, ölülərini tabutsuz basdırırdılar, çünki heç nələri yox idi. O, bir dəfə kiminsə artıq istifadə edib özünü asdığı iplə, başqa birisinin özünün asdığının da şahidi olmuşdu. Bu ip, kənd meydanının tən ortasında bitən ağacın budağından asılı vəziyyətdə qalmışdı, ancaq o biri adam özünü asandan sonra qırılıb ona görə yerə düşmüşdü ki, ip artıq çürümüşdü, özünü asan bədbəxt isə yerə yıxılıb kilsəyə yollanan qadınların gözü qarşısında çənə ata-ata çırpınmağa, qadınları qorxutmağa başlamışdı. O, ölməmişdi. Onu, özünü nə üçün asması ilə maraqlanmadan, döyənəklə döyə-döyə ayağa qalxmağa məcbur eləmişdilər. Bu, kim idisə, qərib bir adam idi; qərib də o adam sayılırdı ki, onu yerli kilsəyə gələnlər tanımasınlar. Hə, demək, onu döyənəklə döyə-döyə ayağa qaldırmışdılar, ayaqlarına çin qandalları vurub, qızmar günəşin altına - yeddi küləyin qovşağına, özü kimi bədbəxtlərin arasına atmışdılar. – «Həmin o illər vəziyyət belə idi, Allahın qüdrəti dövlətdən üstün olan o dövrlər hal-qəzyə bu cür idi!» Hakimiyyətə gələn kimi, o, bütün kənd meydanlarındakı ağacları kökündən kəsmək əmrini verdi ki, dar ağacları bazar günləri camaatı qorxutmasın, çin qandallarıyla aparılan ictimai işgəncələri ləğv elədi, tabutsuz dəfnləri qadağan elədi, onun bərqərar olacağından xəbər verən o dövrləri xatırladan hər bir şeyi qadağan elədi. Dağlara dəmir yolu çəkdirdi ki, heyvərə qatırların ucbatından baş verən qəzaların qabağı birdəfəlik alınsın, qəhvə plantasiyalarında bal-maskaradlar keçirmək üçün sahələrə, otuz qatırın belində otuz royal göndəriləndə baş verən bədbəxt hadisə bir də təkrarlanmasın. Bu qəza haqqında hətta xaricdə də çox yazırdılar və danışırdılar, amma hadisənin əsl mahiyyətini ondan savayı heç kim bilmirdi; o da ona görə ki, hadisə baş verən zaman bircə o, təsadüfən pəncərədən boylanmış və qarlı zirvənin kənarında büdrəyib bir-birinin ardınca uçurumun dibinə yuvarlanan qatır karvanını görmüşdü. Bunu bircə o görmüşdü, uçurumun dibinə uçan qatırların dəhşətli kişnərtisini, royalın, karvanın süqutunu müşaiyət edən, göy gurultusuna bənzər akkordlarını bircə o eşitmişdi; ölkənin yerdə qalan hay-küy həvəskarları isə gecə-gündüz, hələ də daş-kəsəyin üstə ağ toz dumanı dayanan uçurumun ətrafında vurnuxur, Avstriyadan gətirilən bu royalların, hansı möcüzəylə tikə-parça olub uçurumun dibinə dağılmasının səbəblərini araşdırırdılar. Bu qəzanın acı mənzərəsi, dillə deyə bilmədiyi ayrı vaqiyələr də dönə-dönə onun gözələri qarşısında canlanırdı - kövrək xatirələri, bəzi həyat lövhələri, yaxud qızdırmalı vaxtlarında eşitdiyi hadisələr…. Bəlkə də, ola bilsin, bütün bunları o nə vaxtsa, siyasi və ictimai durğunluq dövrlərində həzz ala-ala, səyahət haqqında oxuduğu kitabların səhifələrində oxumuş, bu kitablarda təsvir olunan qravürləri saatlarla beyninə həkk eləmişdi?! «Bir də ki, indi daha bunun nə əhəmiyyəti vardı ki? Bütün bunlar həqiqət idi, ya uydurma idi – fərqi nə idi ki? Onsuz da zaman keçdikcə, hər şey həqiqətə çevriləcək, hər əhəmiyyətsiz şey çönüb ciddi həqiqət olacaq!» - deyirdi və həqiqətən də, elə bilirdi ki, onun əsl uşaqlığı, uşaqlıq çağları heç də göründüyü qədər uzaqda - kövrək xatirələr bataqlığında, inək təzəklərinin tüstüsündən yaranan və həmin dəqiqə də orda yoxa çıxan hansısa adda-budda, qırıq-qırıq assosiasiyalarda yox, elə burdaca - onu hər gün saat ikidən dördəcən gül-çiçəkli talvarın altındakı məktəbli partasının arxasında oturdub oxumağı öyrədən yeganə qanuni arvadı Letisiya Nasarenonun yanında keçirmişdi. Bu, qadının böyük şücaəti idi; o, bu dərslərə bütün rahibəlik qabiliyyətini, son gücünü sərf edirdi, qoca da onun bu səylərinə, öz nəhəng iradəsinin gücüylə, bütün qəldini və qabiliyyətini tədrisə həsr etməklə, tükənməz qocalıq hövsələsiylə cavab verirdi.
“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 88
Dünyada hər şeyi unudub: «Pəncərənin önündəki şam ağacı yu-xu-lu şehin için-də-dir» - deyə, höccələyə-höccələyə özü öz səsini eşitmədən, oxuyurdu; anasının narahat quşlarının səs- küyündən, onu ümumiyyətlə, heç kim eşitmirdi, o da elə hey ucadan oxuyurdu: «Hin-du ma-zı ban-ka-ya qoyur… A-ta qəl-ya-nı tən-bə-ki i-lə dol-du-rur… Se-si-li-ya pen-dir, ka-hı, çu-ğun- dur, xa-ma, do-nuz pi-yi, si-yənək, şə-kər sa-tır… Sesiliya hər şey satır.» - deyirdi və gülürdü, rahibənin ona, ibrətamiz səslə, uşaqlara dərs verən müəllimə ədasıyla söylədiyi mətnin sözlərini, mığmığaların vızıltısına uyğun ritmlə oxuyur, sonra bütün dünya, bütün Yer üzü bu səsə bürünürdü və bu hüdudsuz, kədərli ölkədə məlum həqiqətlərdən savayı, heç bir şey qalmırdı; gözə dəyən, ələ gələn cəmi bir neçə şey – göydəki ay, qoyun və banan, don Viktorun öküzü, bir də Otiliyanın gözəl paltarı qalırdı… Onun bu qiraət dərsləri, səhər-axşam hər yerdə, hər adamın qulağının dibində səslənməyə başlayırdı, portretləri kimi, hamını qarabaqara izləyirdi. Hollandiyanın maliyyə naziri, prezidentin rəsmi qəbulunda baş tutan söhbətin işgüzar havasından, özü də bilmədən, ona görə azıb çıxdı ki, qaraqabaq qoca, ipək əlcəkli əlinin hərəkətiylə nazirin sözünü kəsərək, onu da özüylə bərabər: «Mən ana-mı se-virəm… İs-ma-yıl a- da-nı ax-ta-rır-dı… Xanım po-mi-dor ye-yir-di…» - deyə oxumağa məcbur elədi. Beləcə oxuya- oxuya, o, barmağını metronom kimi tərpədə-tərpədə, pauzaların müddətini ölçür, bu çərşənbə axşamına verilən ev tapşırıqlarını səylə təkrarlaya-təkrarlaya, istəyinə nail olur - Hollandiyanın təqdim elədiyi sənədlərin ödəniş vaxtı uzadılırdı. - «Bu barədə bir gün vaxt tapıb söhbət edərik, cənab nazir!» Sübh tezdən qızılgül kollarının altında oyanan korlar, cüzamlı, iflic xəstələr, ibadət mərasimlərindəki kimi oxuya-oxuya, onları xaçın altından keçirən acıqlı qocanı görəndə, mat- məəttəl qalırdılar: - «Göylər sultanıyam mən – qanunu sevirəm mən, bəsirətli adamlar tənha səhrada ulayar! Mayak – hündür qaladır, işığıyla gəmiləri gecəyə yollayan qaladır!» O, Letisiya Nasarenonun ona bəxş etdiyi bu gecikmiş xoşbəxtlikdən nəşələnə-nəşələnə, cümlələrin hər birini üç dəfə oxudu. Zamanın özü Letisiya Nasareno idi, - «Mənim həyatım Letisiya Nasareno!» Siestanın bürkülü xərçəng iyi hopmuş ağır havasında Letisiya Nasareno ilə böyür-böyürə, tərdən nəmlənmiş döşəkağının üstündə, elektrik ventilyatorlarının, yarasa qanadına oxşar pərləri altında uzanmaqdan savayı ayrı ləzzətli bir şey yox idi; «Sənin yançaqlarının işığından savayı ayrı işıq yox idi, Letisiya, sənin, totemik idolların döşünə bənzər döşlərinndən, yastıdaban ayaqlarından, şəfqətli sədəfotu budağı qoxuyan iyindən, bir də, bir vaxtlar, tənha bir sübh çağı dünyaya gəlib, bataqlıq çürüntüsünün iyini ciyərlərinə çəkdiyin uzaq Antiqua adasının canüzən yanvar istisindən savayı heç nə yox idi!» Onlar, xüsusi fəxri qonaqlar üçün ayrılmış yataq otağına çəkilir, belə vaxtlar heç kim onlara mane olmağa, otağın qapısına beşcə metr yaxına getməyə belə ürək eləmirdi. – «Çünki mən çox məşğulam – mən oxumağı və yazmağı öyrənirəm!» Onu hətta, kənd camaatının, Sarı titrətmədən qırılıb tökülməsi xəbəriylə də, narahat eləməyə ürək eləmirdilər; – o öyrənirdi, ürəyinin döyüntüləri Letisiyanın vəhşi heyvan iyindən həssaslaşıb metronomun zərbələrinin ritmini ötüb keçirdi, o öyrənir və təkrar edirdi: «Cırtdan bir aya-ğı üstə rəqs e-dir! Eş-şək də-yir-ma-na ge-dir! O-ti-li-ya yay-lı-ğı-nı ya-xa-la-yır! Yay-lıq «a» hərfi ilə yazılır!» Letisiya isə bir qulağı onda, sevgi məşğələləri zamanı bulanmış döşəkağıları yığışdırır, onu ilıq vannaya salır, ətirli sabunla sabunlayıb lifləyir, sonra şəfqətli otlardan dəmlənmiş suya çəkir və onunla bir təkrarlayırdı: «x» hərfi «xor», «xaç», «xırman» və sair bu kimi sözlərdə əvvəldə yazılır!» Sonra o, onun ayaqlarının quruyub qaxaclaşmış qatlarını, qaşınmadan qızaran dərisini kakao dənələrinin yağıyla yağlayır, balaca körpələri pudralayan kimi, sısqa yançaqlarını ağ tozla pudralaya-pudralaya, nəvazişlə şillələyir və: «Bax, bu, Hollandiya maliyyə nazirinə görə! Al! Al!» - deyirdi. Sonra Letisiya onu, günahlarını yudurtmaq üçün, bir vaxt ölkədən qovdurduğu kilsə əyanlarını geri qaytarmağa məcbur elədi; – axı xəstəxanalarla, yetimxanalarla, digər Allaha yaxın yerlərlə kimsə məşğul olmalıydı?!.. İş bu yerə çatanda, bir müddət heç bir şey alınmadı, qoca ona kinli üzünü göstərib: «Heç vaxt!» -dedi. İctimaiyyətin gözü qarşısında bir dəfə qəbul olunmuş qərarı dəyişməyə heç kimin gücü çatmaz; lakin Letisiya, inadından dönmədi, onu sevgi anlarının ən təngnəfəs döngələrində yaxaladı, dilə tutub: «Bircə bunu xahiş eləyirəm sənnən, həyatım mənim, bircə bunu! Qoy bu zavallı dindarlar öz yerlərinə qayıtsınlar, axı, onlar heç vaxt sənin bir işinə qarışmayıblar, heç vaxt heç bir işinə burun soxmayıblar!» - dedi. O isə həmişəki “Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 89
hövsələsiz ehtirasında boğula-boğula: «Heç vaxt, əzizim, - deyirdi - eşşək əvəzinə hinduları minib gəzən, ucuzlu şüşə muncuqları qızıl nariqerilərə* və arrekadalara** dəyişən bu arvadağızların geri qayıtmasına icazə verməkdənsə, ölərəm!» Buna cavab olaraq, Letisiya onun şəhvətli istəklərini rədd edir, bədəninə toxunmağa icazə vermir, inadla, dövlətin musadirə etdiyi kilsə məktəblərinin ruhani idarələrinə qaytarılmasını, kilsə mülkiyyətindən sekvestrin götürülməsini, şəkər zavodlarının, kazarmaya çevrilmiş məbədlərin monastrlara qaytarılmasını xahiş eləməyinə davam edirdi. Onda o, qətiyyətlə üzünü divara çeviririb: «Bu Allah quldurlarına, neçə yüzilliklər boyu ölkənin ciyərlərini yeyib sökən bu quzğunlara imkan verməkdənsə, sənin bu sonsuz məhəbbətinin ləzzətli əzablarından imtina eləsəm yaxşıdı. Heç vaxt! Onların ayağı buralara dəyməyəcək!» «Lakin onlar geri qayıtdılar, mənim generalım!» Onlar ölkəyə sizin gizli əmrinizə əsasən, ən darısqal, gözəgörünməz cığırlarla, gözdən-könüldən uzaq limanlarda sakitcə, gizlicə dayana-dayana qayıdırdılar. Letisiyanın xahiş elədiyi adamların, demək olar, hamısı geri qayıdırdı, onlara dəyən zərər artıqlamasıyla ödənilirdi, müsadirə olunmuş əmlakı – bütün mülkiyyəti kilsəyə qaytaranda, vətəndaş kəbinləri və boşanmaları haqqında qanunlar ləğv edildi, məktəbin kilsədən ayrılması haqqında qanun ləğv edildi. – Bendisyon Alvaradonun müqəddəslər sırasına daxil edilməsinə etiraza qarşı cavab olaraq, qəbul edilmiş bütün qərarlar ləğv edildi, Allah ona rəhmət eləsin! «Sənə daha nə lazımdı?» Letisiya Nasarenoya isə hələ çox şey lazım idi, odu ki, günlərin bir günü qocaya: «Qulağını qarnıma qoy, – dedi – onda görərsən ki, qarnımda böyüyən uşaq, səsinə necə səs verir.» Letisiya özü də içindən, bətnindən, dölətrafı bol suların qoynunda yırğalanan canın səsindən qorxub diksindi. «Sənin qanındı…» - Letisiya dedi; onda qoca, eşidən qulağını onun qarnına dirəyib dinlədi və körpənin ürək döyüntülərini eşitdi. «Bizim günahın övladıdı, - Letisiya dedi - günah dolu sevgimizin övladı, bizim oğlumuz – Emmanuel adlanacaq oğlumuz… bu, müqəddəs addı, onun alnında, mənsub olduğu əsil-nəcabətin işarəsi parlayacaq, anasından o, fədakarlığı, atasından – böyüklüyü mənimsəyəcək, o da atası kimi, taleyin hökmüylə, bütün canlı aləmin rəhbəri, aparıcı qüvvəsi olacaq, lakin əgər atası müqəddəs altarın önündə, bu vaxtacan qadağalı eyş-işrət, kafirlik sayılan bu əlaqəni qanuniləşdirməsə, o, göylər tərəfindən lənətlənib, bic doğulan uşaqlar sırasında, öz vətəni tərəfindən gözdən salınacaq!» Onda o, yatağın üstündəki naxışlı örtüyü kənara atıb ayağa qalxdı, nəfəsi, gəmi sobasının gurultusu kimi uğuldaya-uğuldaya, qəzəblə: «Heç vaxt! – deyə çığırdı – Ölərəm, evlənmərəm!» - deyib nəhəng ayaqlarını döşəmə boyu sürütləyib xışıldada-xışıldada, gün-gündən yadlaşan sarayın, Bendisyon Alvaradonun rəsmi dəfn matəminin son gecəsindən sonra xüsusi ecazkarlıqla şövqlənən zallarından keçərək, gözdən itdi. Pəncərədən matəm pərdələri açılmışdı deyə, otaqları günəşin gur işığı bürümüşdü, dənizin nəfəsi içəri dolmuş, eyvanlarda güllər açmışdı, çöldən, hərbi marşların səsi eşidilirdi; bütün bunlar, onun vermədiyi əmrin şərəfinə idi, bu əmri o verməmişdisə də, şübhəsiz ki, bu, onun üslubunda olan əmr idi; əmrdə, onun təmkinli qətiyyəti, üslubu hiss olunurdu. Odu ki, o, əmri qəbul elədi. - «Razıyam!» Sonra yenə onun vermədiyi, lakin mətniylə razılaşdığı ayrı bir əmrlə bağlı məbədlərin qapıları açıldı, monastrlar və qəbristanlıqlar müqəddəs ataların ixtiyarına verildi, kilsə bayramları və müqəddəs orucluq bərpa edildi; açıq pəncərələrdən, ona dua edib diz çökən camaatın xoş səsi eşidilirdi, onlar Allahın yerdəki nümayəndəsinin ölkəyə qədəm qoyması münasibətiylə şadyanalıq edirdilər. Bu nümayəndə, Letisiyanın göstərişiylə, gəmilərdən birində gətirilirdi; bu, Letisiyanın yataq otağında birdən-birə ağlına gəlib, özbaşına qəbul elədiyi və camaatın gözü qarşısında hörmətini itirməmək üçün, rəsmi surətdə təsdiq etməyə məcbur olduğu qərarlardan biri idi. Letisiya, onun, pəncərədən gizli təəcüblə müşahidə etdiyi ucsuz-bucaqsız dindarlar izdihamının təkanverici qüvvəsi idi; bu izdiham, say etibarıyla Bendisyon Alvaradonun külünə sitayiş etmək üçün, bir vaxt küçələrə çıxan fanatiklər ordusundan qat-qat çox idi. Bendisyon Alvarado xatirəsi hər cür üsullarla məhv edilirdi; həmin bu möminlər kütləsi Bendisyon Alvaradonun külünü, quruyub çürümüş gəlinlik fatasının ovuntularını küləyə verirdilər, adı yazılmış qəbirüstü lövhə |