Yusubov D. A. Falsafa: Darslik / Yusubov D. A. Saitxodjayev X. B. Mavlyanov A. A
|
|
Ɍʆɥɚɧɨɜ ɀ. Ԕɚɞɪɢɹɬɥɚɪ ɮɚɥɫɚɮɚɫɢ. – Ɍ., 1998. – Ȼ.11.
4 Ɍɭɝɚɪɢɧɨɜ ȼ.ɉ. Ɉ ɰɟɧɧɨɫɬɹɯ ɠɢɡɧɢ ɢ ɤɭɥɶɬɭɪɵ. – Ʌ., 1960. – ɋ.3. 238 Qadriyatlarning hayotdagi o‘rni va ahamiyati baholash tufayli belgilanadi. Baholash esa insonlarning ehtiyojlari, manfaatlari, maqsadlari, qiziqishlaridan kelib chiqadi. Ma’lumki, jamiyat a’zolarining ehtiyojlari, manfaatlari, qiziqishlari turli-tuman bo‘lib, ko‘pincha ular bir-biriga zid kelishi mumkin. Shuning uchun muayyan ijtimoiy guruhlar, millat va sinflar uchun oliy qadriyat bo‘lib hisoblanib kelingan tabiat va jamiyat hodisalari boshqalar uchun qadriyat bo‘lmasligi ham mumkin va aksincha. Demak, tabiat va jamiyat hodisalarini qadriyat turkumiga kiritish, yoki kiritmaslik kishilarning ehtiyoj, manfaat maqsad qiziqishlari bilan belgilanar ekan deyishimiz mumkin. Modomiki shunday ekan, u holda qadriyat deyilganda inson va insoniyat uchun ahamiyatli bo‘lgan, millat, elat va ijtimoiy guruhlarning manfaatlari va maqsadlariga xizmat qiladigan tabiat va jamiyat hodisalari majmui tushunilmog‘i lozim bo‘ladi. Bu esa, o‘z navbatida, G.Tulenovaning «Barkamol yosh avlod – istiqlol tayanchi» deb nomlangan kitobida to‘g‘ri ta’kidlaganidek, bu ta’riflarni hammasini umumlashtirgan holda «qadriyat – inson va insoniyat uchun ahamiyatli bo‘lgan, ayrim xalq, millat, elat yoki ijtimoiy guruhlarning o‘zlarining tarixiy taraqqiyot jarayonida yaratgan o‘z manfaatlari va maqsadlari yo‘lida xizmat qiladigan barcha qimmat- dorliklar majmuini ifodalovchi tushuncha» 1 sifatida ta’rif berishimizga asos bo‘la oladi. Yuqorida qadriyatlarga berilgan ta’riflarni umumlashtirish maqsa- dida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimovni ta’rifini keltirish o‘rinli deb hisoblayman. I.Karimov o‘zbekona milliy qadriyatlarni asrab- avaylash, ularni kelajak avlodga yetkazish xususida fikr bildirar ekan, «qadriyat» so‘zining ma’nosini ochib beradi: «Biz tarix sinovlaridan o‘tgan, milliy manfaatlarimiz, bugungi va ertangi orzu-intilishlarimizga, taraqqiyot talablariga to‘la javob beradigan, yillar o‘tgani sari qadri ortib boradigan g‘oya va tushunchalarni qadriyat deb bilamiz» 2 Qadriyatlar sermazmun va ko‘p qirrali tushuncha bo‘lib, o‘z ichiga tabiiy, ijtimoiy siyosiy, huquqiy, moddiy, ma’naviy, axloqiy, estetik va shu kabilarni oladilar. Har qanday qadriyat inson faoliyatining mahsuli, uning atrof-muhitga nisbatan bo‘lgan munosabatining ifodasidir 3 . 1 Ɍɭɥɟɧɨɜɚ Ƚ. Ȼɚɪɤɚɦɨɥ ɺɲ ɚɜɥɨɞ – ɢɫɬɢԕɥɨɥ ɬɚɹɧɱɢ. – Ɍ., 2004. – Ȼ.45. 2 Ʉɚɪɢɦɨɜ ɂ.Ⱥ. ɘɤɫɚɤ ɦɚɴɧɚɜɢɹɬ – ɟɧɝɢɥɦɚɫ ɤɭɱ. – Ɍ., 2008. – Ȼ.82. 3 ɇɚɡɚɪɨɜ Θ. Ԕɚɞɪɢɹɬɥɚɪ ɬɢɡɢɦɢɧɢɧɝ ɛɚɪԕɚɪɨɪɥɢɝɢ ɜɚ ʆɡɝɚɪɢɲɥɚɪɢ. – Ɍ., 1992; ɏɚɣɪɭɥɥɚɟɜ Ɇ. ɋɨɰɢɚɥɶɧɨɟ ɪɚɡɜɢɬɢɟ ɢ ɞɭɯɨɜɧɵɣ ɩɪɨɰɟɫɫ. – Ɍ.,1986. 239 Qadriyat jamiyat ijtimoiy va ma’naviy taraqqiyotining zaruriy mahsulidir. Har bir qadriyat muayyan bir davr sharoit va ehtiyojining mahsuli bo‘lishi bilan birga, uning ko‘zgusi hamdir. Qadriyatlar ijtimoiy xususiyatga ega bo‘lib, kishilarning amaliy faoliyati jarayonida paydo bo‘ladilar va rivojlanadilar. Inson yo‘q joyda biron narsaning qadr-qimmati bo‘lmaydi. Qadriyatlar insonning turli sohadagi faoliyati uchun zarur bo‘lgan va foyda keltiradigan narsalar, hodisalar majmui bilan bog‘liq ravishda yuzaga keladi. Qadriyatlar ichida eng oliysi bu inson va uning hayotidir. Shuning uchun ham inson qadr-qimmatini e’zozlash, uning turmushini yaxshilash, bilimi va madaniy saviyasini rivojlantirish, sog‘lig‘ini saqlash, hayotini himoya qilish davlatimiz siyosatining asosiy yo‘nalishini tashkil qiladi. Jamiyatimizda ro‘y berayotgan tub o‘zgarishlarning, islohotlarning barchasi insonlar hayoti to‘q, boy, go‘zal bo‘lishi, inson o‘zini chinakam erkini his etishi, o‘z mehnati natijasining, o‘z taqdirining, o‘z mamlakatining egasi bo‘lishini ta’minlashga qaratilgandir. Inson ehtiyojlarini qondirishda tabiiy qadriyatlar katta ahamiyat kasb etadi. Tabiiy qadriyatlarga yer va yer osti boyliklari, suv, havo, o‘rmonlar, o‘simliklar, hayvonot dunyosi va boshqalar kiradi. Tabiiy resurslar, ya’ni yonilg‘i, har xil metallar, rudalar, havo, suv, o‘simliklar, hayvonot dunyosi bo‘lmasa insoniyat yashay olmaydi. Tabiat biz uchun moddiy ne’matlarning bosh manbai sifatida ham, sog‘liq, shodlik, turmushga mehr-muhabbatning va har bir kishidagi ma’naviy boyliklarning bitmas tuganmas omili sifatida ham o‘zining g‘oyat zo‘r ahamiyatini hech qachon yo‘qotmaydi. O‘zbekiston yerlari turli foydali qazilmalarga boy. Qariyib 90 turdagi mineral xom ashyo borligi aniqlangan. Oltin, mis, qo‘rg‘oshin, ruh, volfram, radioaktiv elementlar, tabiiy gaz, neft va boshqa qazilmalar miqdori bo‘yicha ko‘pgina davlatlar orasida yetakchi o‘rinda turadi. Surxondaryo, Qashqadaryo, Buxoro viloyatlarida ochilgan (Kakaydi, Lalmikor, Ko‘kdumaloq, Muborak, Namanganda Mingbuloq kabi) neft konlari boy zaxiraga ega ekanligi aniqlangan. O‘zbekiston hududida Uchqur, O‘rtabuloq, Chaqmoqli, Qorovulbozor, Setyalantepa kabi gaz konlari faoliyat ko‘rsatishmoqda. Angren, Sharg‘un va Boysun kabi yirik va bir qancha mayda ko‘mir konlari mavjud. Ko‘mir konlarining zaxiralari boy bo‘lib, Angren qo‘ng‘ir ko‘mirining miqdori 2 mlrd tonnaga yaqindir. Agar yiliga 10 mln tonnadan qazib olinishini nazarda tutilsa, Angren ko‘miri 200 yilga yetadi. Shuningdek, O‘zbekiston yerining qo‘rg‘oshin, ruh va 240 nodir metall rudalari konlari, mineral tuzlar, shifobaxsh mineral suvlar kabi yana bir qancha tabiiy boyliklari mavjud. Rang-barang tabiiy boyliklarga ega bo‘lgan ona yerimiz biz uchun g‘oyat darajada muhim va zarur bo‘lgan hayot manbaidir. Shuning uchun ham O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 55-moddasida yozib qo‘yilganidek, – «Yer, yer osti boyliklari, suv, o‘simlik, va hayvonot dunyosi hamda boshqa tabiiy boyliklar, ulardan oqilona foydalanish zarur va ular davlat muhofazasidadir». 1 Inson mehnati, xatti-harakati, aql-zakovati bilan yaratilgan turli tuman moddiy boyliklar, me’moriy obidalar, inshootlar, zavod va fabrikalar, ishlab chiqarish kuchlari, transport vositalari, asbob- uskunalar, turar-joy, mol-mulk, noz-ne’mat va shu kabilar moddiy Yüklə Dostları ilə paylaş:
|